Της Χριστίνας Αλεξοπούλου*
Και τώρα; Τώρα που φτάσαμε να βάζουμε χειροπέδες και σύρματα στους ταλαίπωρους και δυστυχισμένους; Να διώχνουμε τους απόκληρους και τους καταδικασμένους που ξέβρασε το κύμα; Να αποστρέφουμε το βλέμμα και την ψυχή μας από τους συνανθρώπους μας; Τώρα τι έχουμε πια να πούμε; Εμείς, εκείνοι, ο καθένας μας;
Ίσως ο μεταφορικός λόγος της ποίησης να μας δίνει κάποια μέσα για να περιγράψουμε τα όσα τόσο εύκολα πράττουμε και τα όσα τόσο δύσκολα σκεφτόμαστε, είτε πρόκειται για την έκφραση της εσωτερικής πάλης, την παραίτηση από τα ιδανικά μας ή και την αλλοτρίωσή μας, όχι μόνο σε κοινωνικό και οικονομικό αλλά κυρίως σε ηθικό επίπεδο. Ίσως κάπως έτσι να μπορέσουμε να αντιληφθούμε την απουσία ενσυναίσθησης που χαρακτηρίζει τη στάση των ευρωπαϊκών χωρών και ειδικά των ηγεσιών τους απέναντι στους πρόσφυγες και την παράλληλη εμπλοκή τους σε σκάνδαλα «παγκόσμιας εμβέλειας», όπως αυτό των «Panama Papers», με τη φοροδιαφυγή των πολυεθνικών εταιρειών να αντιστοιχεί σε 180 δισ. ευρώ τον χρόνο.
Μια σειρά αντιφάσεων υπάρχει. Από τη μία (οι ηγεσίες αυτής της Ευρώπης) δηλώνουν πως θέλουν να πατάξουν τη φοροδιαφυγή, από την άλλη αφήνουν ανεξέλεγκτο το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Από τη μία κόπτονται για τη ζωή των προσφύγων χύνοντας κροκοδείλια δάκρυα μπρος στις φωτογραφίες πνιγμένων παιδιών κι από την άλλη ορθώνουν όλο και μεγαλύτερους φράχτες: κυριολεκτικά και μεταφορικά. Από τη μία υπερασπίζονται τη χριστιανική Ευρώπη έναντι του Ισλάμ και από την άλλη καταπατούν ακόμα και το στοιχειώδες έθος του χριστιανισμού. Όπως και να το δει κανείς, η υποκρισία κυριαρχεί.
Υπάρχουν λοιπόν στην Ευρώπη τού πάλαι ποτέ Διαφωτισμού εκείνοι που στρέφονται κατά των κατατρεγμένων:
«Αὐτοὶ δὲν εἶναι οἱ δρόμοι ποὺ γνωρίσαμε / Ἀλλότριο πλῆθος ἕρπει τώρα στὶς λεωφόρους / Ἀλλάξαν καὶ τῶν προαστίων οἱ ὀνομασίες / Ὑψώνονται ἄσυλα στὰ γήπεδα καὶ στὶς πλατεῖες. / Ποιὸς περιμένει τὴν ἐπιστροφή σου; Ἐδῶ οἱ ἐπίγονοι / Λιθοβολοῦν τοὺς ξένους, θύουν σ᾿ ὁμοιώματα,// Εἶσαι ἕνας ἄγνωστος μὲς στὸ ἄγνωστο ἐκκλησίασμα / Κι ἀπὸ τὸν ἄμβωνα ἀφορίζουνε τοὺς ξένους / Ρίχνουνε στοὺς ἀλλόγλωσσους κατάρες.» (Μανόλης Αναγνωστάκης, Ἡ Συνέχεια, «Αὐτοὶ δὲν εἶναι οἱ δρόμοι ποὺ γνωρίσαμε».)
Υπάρχουν κι εκείνοι (οι πιο πολλοί) που σίγουροι για τα όσα «φυλάσσουν» δεν μπορούν να αφήσουν «τα κτήματά τους»:
«Ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι δυσκόλως πλούσιος εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν / πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν, εὐκοπώτερόν ἐστι κάμηλον διὰ τρυπήματος ραφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν.» (Ματθ. ιθ' 16-26)
Και παράλληλα βέβαια υπάρχουν πάντα και εκείνοι (οι λιγότεροι) που είναι έτοιμοι να θυσιάσουν ό,τι έχουν και δεν έχουν:
«Αὐτὸς κοιτοῦσε βαθιὰ / βαθιὰ /μεσ᾿ στὸ πηγάδι / τὸ βάθος του /δὲν τελείωνε /σὲ τούτη τὴ ζωὴ /οἱ σάρκες ξεκολλούσανε κι ἔπεφταν μία-μία /σε λίγο δὲ θὰ τοῦ ἔμενε παρὰ ὁ σκελετὸς / Τὸ πῆρα ἀπόφαση - ἔλεγε - τὸ πῆρα πιὰ ἀπόφαση / θὰ ζήσω μέσα στοὺς πνιγμένους καὶ μέσα στοὺς λεπρούς» (Μίλτος Σαχτούρης, Ποιήματα 1945-1971, «Ὁ Ἅγιος».)
Πόσες διαφορετικές υποκειμενικές θέσεις, πόσο μεγάλο το εύρος των επιλογών μας και πόσο δύσκολη η ανεύρεση μιας στάσης ζωής συμβατής με τις αξίες μας, μέσα σε έναν κόσμο που τα σύνορά του άνοιξαν και στένεψαν συνάμα! Ορθάνοιχτα για το κεφάλαιο και τόσο κλειστά για την ανθρωπιά μας...
Και πόσο ταυτόχρονα, πέρα από την όποια ιδιαιτερότητα της συγκυρίας, κάποια ηθικά διλήμματα επανέρχονται στις μέρες μας με μια έντονη επικαιρότητα και με μια εξίσου σημαίνουσα διαχρονικότητα.
«Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν / το φως να το σηκώσουν / δεν είναι η αλήθεια πιο χρυσή / απ' την αλήθεια της σιωπής / χίλιες φορές να γεννηθείς / τόσες θα σε σταυρώσουν» (Κώστας Βάρναλης, Σκλάβοι Πολιορκημένοι, «Οι πόνοι της Παναγιάς»)
* Η Χριστίνα Αλεξοπούλου είναι ψυχολόγος και διδάκτωρ Ιστορίας, εργάζεται στο πανεπιστήμιο της ΙΝΑΛΚΟ (Παρίσι)
