ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ*
Τα γεγονότα της Καθαράς Δευτέρας στην Ειδομένη και ο αντίκτυπός τους στο εσωτερικό, στο εξωτερικό και στους προσφυγικούς καταυλισμούς σε όλη τη χώρα αναδεικνύουν την επιτακτική ανάγκη μιας πολιτικής πληροφόρησης των προσφύγων που προσωρινά βρίσκονται στην Ελλάδα. Υπάρχουν αρνητικές και θετικές πτυχές σε ό,τι συνέβη στην ελληνική συνοριογραμμή. Οι αρνητικές πτυχές αναφέρονται στην ακύρωση της εμπιστοσύνης των προσφύγων προς τους Έλληνες εθελοντές, στη διακινδύνευση της ζωής τους, στην τραγική απογοήτευση όσων προσφύγων επένδυσαν σε αυτήν την κίνηση, στην πιθανή απαγόρευση όσων προσφύγων συνελήφθησαν από μελλοντική είσοδο στην ΠΓΔΜ, στη διπλωματική δυστοκία ανάμεσα στην Ελλάδα και άλλες χώρες, στην κρίση των σχέσεων ανάμεσα στις εθελοντικές οργανώσεις. Οι θετικές πτυχές είναι πιο σημαντικές: η βία που ασκήθηκε εντός της ΠΓΔΜ ήταν περιορισμένη, η ψυχραιμία των ένοπλων μονάδων ένθεν και εκείθεν των συνόρων συνιστά καλό προηγούμενο, το γεγονός έγινε σχετικά «νωρίς» στην προσφυγική κρίση και με διαχειρίσιμους αριθμούς προσφύγων και ανέδειξε το απόλυτο αδιέξοδο τέτοιων πρωτοβουλιών.
Τα όσα συνέβησαν μπορούν να γίνουν κατανοητά βάσει σειράς παραγόντων. Το κλείσιμο των συνόρων για τους πρόσφυγες και η κλιμακούμενη απελπισία λόγω των συνθηκών στην Ειδομένη δημιούργησαν έδαφος για την κυριαρχία της παραπληροφόρησης. Η πολιτική οικονομία των προσφυγικών καταυλισμών περιλαμβάνει τις αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες στρατηγικές των ΜΚΟ, εθελοντικών ομάδων, διεθνών οργανισμών, κρατικών θεσμών, παραγόντων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, άτυπων ηγεσιών μεταξύ των προσφύγων, άτυπων συσσωματώσεων σε εθνική και εθνοτική βάση και παράνομων διακινητών. Οι πρόσφυγες προσλαμβάνουν από όλους αυτούς πληροφορίες. Τείνουν να εμπιστεύονται αυτούς που προσφέρουν περισσότερο στην άμεση μετακίνησή τους προς τον τελικό τους προορισμό. Οι πληροφορίες αυτές «διασταυρώνονται» από υπερεθνικά δίκτυα ενημέρωσης: συγγενείς και συμπατριώτες σε άλλες χώρες, ιστοσελίδες, διαρροές από παράνομους διακινητές. Προσθέτοντας σε όλα τα παραπάνω τις αρνητικές συνέπειες του ανθρωπιστικού τουρισμού και όσων με καλές προθέσεις επιδιώκουν «άμεσες λύσεις», καταλήγουμε σε μια δύσκολη συγκυρία.
Η υπέρβαση αυτής της συγκυρίας είναι σε μεγάλο βαθμό -σίγουρα όχι οριστικά- εφικτή σε εύλογο χρονικό διάστημα λίγων εβδομάδων. Το κλειδί της όλης υπόθεσης βρίσκεται στην ύπαρξη μιας συστηματικής, καθημερινής και υπεύθυνης ενημέρωσης των προσφύγων εκ μέρους της κοινωνίας προσωρινής υποδοχής τους. Το μοντέλο αυτό έχει πολλάκις εφαρμοστεί με θετικά αποτελέσματα στις προσφυγικές κρίσεις της Αφρικής, της ΝΑ Ασίας και της Αν. Ευρώπης. Στην πραγματικότητα έχει αρχίσει δειλά να εφαρμόζεται και στην Ελλάδα σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα καθημερινό ραδιοφωνικό πρόγραμμα από σταθμούς που σίγουρα θα καλύπτουν την Αττική, την κεντρική Μακεδονία και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Το πρόγραμμα που θα μεταδίδεται πρέπει να προσφέρει δελτία ειδήσεων τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα στα αραβικά, φαρσί και κουρδικά, μουσική σε αυτές τις γλώσσες και παιδικά παραμύθια. Θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα ζωντανών αναμεταδόσεων από τους καταυλισμούς και αναζήτησης προσώπων (για τις χωρισμένες οικογένειες).
Σε πρακτικό επίπεδο το εγχείρημα είναι εφικτό σε λίγες μέρες με τη συνδρομή εθελοντικών οργανώσεων, ΜΚΟ, της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, των εγχώριων μεταναστευτικών κοινοτήτων και της υποδομής της ΕΡΑ. Η περαιτέρω ανάπτυξή του μπορεί να βασιστεί και σε δωρεές από διεθνείς μεταναστευτικές και προσφυγικές οργανώσεις καθώς και σε συνέργειες με ραδιοφωνικούς σταθμούς των χωρών προέλευσης των προσφύγων. Η διάχυση της ύπαρξης του προγράμματος μπορεί εύκολα να γίνει με αναρτήσεις πινακίδων στα λιμάνια, στα κέντρα υποδοχής και στους καταυλισμούς προσωρινής εγκατάστασης.
Δύο είναι οι πλέον απαραίτητες προϋποθέσεις επιτυχίας του εγχειρήματος: η εμπλοκή προσφύγων από κάθε καταυλισμό που έχουν εμπειρία εργασίας σε ΜΜΕ και η θέληση της πολιτείας να προλαμβάνει παρά να θεραπεύει. Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να είναι η απαρχή ενός μηχανισμού προσωρινής κοινωνικής ενσωμάτωσης και παροχής βοήθειας στο ταξίδι των προσφύγων, ένα σημαντικό βήμα κατανόησης ανάμεσα σε εμάς και αυτούς.
*Ο Γιώργος Αγγελόπουλος διδάσκει στο ΑΠΘ
