ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΘΕΛΕΡΙΤΗ
Η πραγματικότητα που βιώνουμε ως γυναίκες πολιτικοί, ειδικά όταν συμμετέχουμε σε στερεοτυπικά ανδρικά οχυρά, όπως το Κοινοβούλιο, συχνά συμπυκνώνεται στην αίσθηση πως είμαστε "ανεπιθύμητες εισβολείς" ή πως προχωρήσαμε πέρα από εκεί που αναμενόταν. 63 χρόνια μετά την αναγνώριση στα πλήρη πολιτικά δικαιώματα των Ελληνίδων και 59 χρόνια μετά την πρώτη συμμετοχή των γυναικών στις βουλευτικές εκλογές, δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε την αίσθηση της ανοχής στα πολιτικά όργανα και στις δομές λήψης πολιτικών αποφάσεων. Μιας ευγενικής ομολογουμένως ανοχής, που στην καλύτερη περίπτωση συγκαλύπτει τη συγκατάβαση και στη χειρότερη την υποτίμηση. Ούτε είναι λίγες οι φορές που ως γυναίκες πολιτικοί γνωρίζουμε πως κρινόμαστε πρωτίστως με βάση την εμφάνισή μας και όχι ως ισότιμες συνομιλήτριες και πολιτικά υποκείμενα στη βάση των ίδιων κριτηρίων με τους άνδρες συναδέλφους μας.
Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, η νομική ισότητα -στην Ελλάδα και διεθνώς- συνυπάρχει με την πολιτική περιθωριοποίηση των γυναικών. Αψευδής μάρτυρας άλλωστε είναι τα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά συμμετοχής των γυναικών σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής και δημόσιας ζωής και η γενικευμένη μειωμένη παρουσία των γυναικών σε ηγετικές θέσεις και αποφασιστικά όργανα (Κοινοβούλιο, Ευρωβουλή, κυβέρνηση, Αυτοδιοίκηση, κόμματα, συνδικαλιστικές οργανώσεις, διοικητικά συμβούλια δημόσιων οργανισμών και ιδιωτικών επιχειρήσεων, οικονομικά κέντρα, Κοινωνία των Πολιτών).
Αρκεί να εξετάσουμε τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στις τελευταίες εκλογές και τα ποσοστά των βουλευτριών στην παρούσα Βουλή: 56 γυναίκες σε σύνολο 300 (18,6%) και 14 λιγότερες σε σχέση με εκείνες που είχαν εκλεγεί (με σταυρό προτίμησης) τον Ιανουάριο 2015 (23,3%). Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, για πρώτη φορά από το 2009 που εφαρμόστηκε η κατά φύλο ποσόστωση σε εθνικές εκλογές, ο αριθμός των βουλευτριών μειώθηκε. Τα κόμματα τήρησαν σχεδόν οριακά την κατά φύλο ποσόστωση όπως ορίζει ο νόμος, αλλά αυτό «διευκολύνθηκε» μέσω της συμμετοχής μεγάλου αριθμού γυναικών σε μεγάλες εκλογικές Περιφέρειες (π.χ. Β' Αθηνών) σε μη εκλόγιμες θέσεις (Μοσχοβάκου, 2015:6).
Είναι με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο σαφές πως αν και η κατοχύρωση της ισότητας των πολιτικών δικαιωμάτων αποτελεί προϋπόθεση για τη δημοκρατία, δεν αρκεί για να τη διασφαλίσει. Και ο λόγος είναι απλός: η πολιτική ισότητα έρχεται αντιμέτωπη και προσκρούει σε πολλαπλές και πολύμορφες κοινωνικές και έμφυλες ανισότητες οι οποίες οριοθετούν τη φυσιογνωμία των πολιτών και πολίτιδων και βέβαια τον έμφυλο χαρακτήρα της πολιτικής. Γι' αυτό και η πολιτική ισότητα έχει τόσο μεγάλη σημασία. Δεν αφορά μόνο τα ίσα δικαιώματα, αλλά συνιστά και μέσο για την άρση της κοινωνικής ανισότητας (Παντελίδου - Μαλούτα, 2014:79).
Περιορισμοί στη συμμετοχή των γυναικών
Όπως γνωρίζουμε από σχετικές έρευνες, οι γυναίκες είναι λιγότερο συμμετοχικές από τους άνδρες και δηλώνουν χαμηλότερο πολιτικό ενδιαφέρον. Η απρόσκοπτη εμπλοκή των γυναικών στην πολιτική διαδικασία οφείλεται κατ' αρχάς σε δομικούς παράγοντες, οι οποίοι συναρτώνται με τον θεσμοθετημένο διαχωρισμό δημόσιου - ιδιωτικού χώρου και τη στερεοτυπική ταύτιση των γυναικών με το ιδιωτικό, τον ανδροκεντρισμό της κοινωνικής διάρθρωσης και τον σεξισμό των έμφυλων σχέσεων και ρόλων. Οφείλεται επίσης στον εγγενή ανδροκεντρισμό της πολιτικής διαδικασίας που εκφράζεται στη λειτουργία και στελέχωση των κομμάτων, στις ευθύνες που αναλαμβάνουν οι γυναίκες, αλλά και στη δυσπιστία με την οποία αντιμετωπίζονται από τις ανδροκεντρικές πολιτικές δομές, οι οποίες αξιοποιούν τις πρακτικές του λεγόμενου «gate keeping» - της φύλαξης δηλαδή των εισόδων διέλευσης. Ενώ μια άλλη κατηγορία παραγόντων που δημιουργούν εμπόδια στην ενεργητική πολιτική συμμετοχή είναι η κοινωνικοποίηση και η διαπαιδαγώγηση (ανδρών και γυναικών), που συχνά ωθεί τις γυναίκες να προτάσσουν το ιδιωτικό έναντι του δημοσίου, να αμφισβητούν τις ικανότητές τους, να έχουν αναστολές, αλλά και να βάζουν τις επιθυμίες τους σε δεύτερη μοίρα (Παντελίδου - Μαλούτα, 2014:81-82). Σε σχετικές αναλύσεις για τις δυτικές δημοκρατίες έχουν επίσης προσδιοριστεί πλήθος πολιτισμικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων που αφορούν το κατά πόσο μια κοινωνία εμπνέεται από τις αρχές τής ισοτιμίας και της ισότητας, το επίπεδο συμμετοχής των γυναικών στη δημόσια σφαίρα και σε επαγγέλματα που προβάλλονται από τα ΜΜΕ, την ύπαρξη ισχυρής δημοκρατικής παράδοσης, τα υφιστάμενα εκλογικά συστήματα (πλειοψηφικά ή αναλογικά) κ.λπ.
Ο αποκλεισμός των γυναικών, δηλαδή, πραγματοποιείται μέσα από πολλαπλούς και καθιερωμένους ανδροκρατούμενους θεσμούς, οι οποίοι προστατεύονται από πλήθος τυπικών και άτυπων κανόνων. Γι' αυτό και δεν "επιλύεται" μόνο με τη διασφάλιση της ποσοτικής ισότητας στα νομοθετικά ή αποφασιστικά κέντρα λήψης αποφάσεων.
Αλληλένδετες διαστάσεις της πολιτικής συμμετοχής
Η ίση συμμετοχή είναι ζήτημα Δημοκρατίας και αφορά το σύνολο των πολίτιδων / πολιτών ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, γλώσσας, τάξης, εθνικότητας, θρησκείας, σεξουαλικής ταυτότητας κ.λπ. Επομένως, η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών σε θέσεις πολιτικής ευθύνης μέσω της μεθόδου των ποσοστώσεων (αλλά όχι αποκλειστικά με αυτό το μέσο) είναι ζήτημα Δημοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Από την άλλη, η ίση συμμετοχή των γυναικών σε κέντρα λήψης αποφάσεων είναι αλληλένδετη με την ύπαρξη ατζέντας για την ισότητα των φύλων σε έναν συγκεκριμένο θεσμό ή αποφασιστικό / αιρετό όργανο. Και ατζέντα για την ισότητα των φύλων σημαίνει τον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών για τα συνολικότερα θέματα της έμφυλης ισότητας, την ένταξη της διάστασης του φύλου (gender mainstreaming) σε όλες τις πολιτικές ενός φορέα ή οργάνου, καθώς και θετικές δράσεις υπέρ των γυναικών ή / και ειδικών ομάδων γυναικών οι οποίες υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις και ανισότητες.
Πολιτικές και παρεμβάσεις με διπλό στόχο
Για να αυξηθεί η συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις πολιτικής ευθύνης και για να γίνει πιο ορατή η ατζέντα της ισότητας των φύλων, θα πρέπει να σχεδιάσουμε δράσεις και παρεμβάσεις όπως:
* Δημοσιοποίηση των σχετικών διεθνών συνθηκών και της εθνικής νομοθεσίας για την ισότητα των φύλων προκειμένου να γίνει ευρέως γνωστό και κτήμα όλων των πολίτιδων και πολιτών, αλλά και των πολιτειακών θεσμών και φορέων το περιεχόμενό τους (π.χ. CEDAW / Σύμβαση και Προαιρετικό Πρωτόκολλο ΟΗΕ για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων Κατά των Γυναικών, Νόμοι για την Ίση Μεταχείριση στην Εργασία, την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας κατά των Γυναικών, τις Ποσοστώσεις κ.λπ.).
* Εξέταση της αποτελεσματικότητας των ποσοστώσεων προκειμένου να εισάγουμε αλλαγές που θα συμβάλλουν αποφασιστικά στην ίση συμμετοχή των γυναικών σε όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής και της εργασίας, ιδιαιτέρως σε θέσεις λήψης αποφάσεων.
* Υλοποίηση προγραμμάτων επιμόρφωσης για (άνδρες και γυναίκες) πολιτικούς, δημοσιογράφους, εκπαιδευτικούς, στελέχη της διοίκησης, μέλη της Κοινωνίας των Πολιτών, σε θέματα ισότητας των φύλων με στόχο την ανάδειξη της σημασίας που έχει για τη Δημοκρατία η ελεύθερη, πλήρης και ισότιμη δημοκρατική συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική και δημόσια ζωή.
* Μέτρα για την εξάλειψη του σεξισμού στη δημόσια και πολιτική ζωή και την καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων σε όλα τα πεδία πολιτικής.
* Εφαρμογή θετικών μέτρων για τις γυναίκες που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση και υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις και ιδιαιτέρως για τις πρόσφυγες, τις μετανάστριες, τις άστεγες, τις άνεργες, τις μονογονείς, τις επισφαλώς εργαζόμενες.
Ο αποκλεισμός των γυναικών από την ενεργή πολιτική συμμετοχή καλά κρατεί, όπως και οι θεσμοθετημένες ανισότητες με βάση το φύλο - με τις οποίες δεν μπορεί να συνυπάρξει η Δημοκρατία, αλλά εν τέλει το κάνει.
Δεν το βάζουμε κάτω. Δεν υποχωρούμε. Συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε για να αποκτήσει ουσία και νόημα η παρουσία των γυναικών στον δημόσιο λόγο και στον δημόσιο χώρο ως δρώντων πολιτικών υποκειμένων.
Μοσχοβάκου Ν., (2015) Έκθεση «Κατά φύλο παρουσίαση των υποψηφιοτήτων και των αποτελεσμάτων των βουλευτικών εκλογών του Σεπτεμβρίου 2015» Αθήνα: ΚΕΘΙ
Παντελίδου - Μαλούτα Μ., (2014) Δομές Πολιτικής Εξουσίας. 2η Θεματική Ενότητα Εκπαιδευτικού Υλικού Αθήνα: ΚΕΘΙ.
* Η Μαρία Θελερίτη είναι βουλεύτρια ΣΥΡΙΖΑ. Κορινθίας
