ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ*
Κάποιοι Γάλλοι κοινωνιολόγοι τη δεκαετία του 1970 σκέφτηκαν την ανοχή σε σχέση με το επιτρεπτό όριο μεταναστών μέσα σε μια κοινωνία. Το «όριο ανοχής» μιας κοινωνίας βρέθηκε να δηλώνει το κατώφλι πέραν του οποίου δεν θα μπορούσαν παρά να υπάρχουν εντάσεις και ανυπέρβλητες δυσκολίες για τη χώρα υποδοχής. Η σκοπιά τους συνταύτιζε ανεκτικότητα στη διαφορά και ανοχή στο ανεπιθύμητο, μέσα από ένα πρίσμα μηχανικής σχεδόν αντίδρασης που παθητικοποιούσε τη στάση της κοινωνίας απέναντι σε αυτά που υποτίθεται ότι ούτε ήθελε να έχει ούτε μπορούσε να μετασχηματίσει.
Η χρήση του όρου ήρθε να υποβιβάσει το αντικείμενο της μελέτης ταυτίζοντας την ένταξη κάποιων ανθρώπων και την αποδοχή της διαφορετικότητάς τους, με την ιατρικής φύσεως ανοχή ενός οργανισμού σε έναν εξωγενή κίνδυνο. Αυτό βέβαια το ιατρικό λεξιλόγιο μας θυμίζει γνώριμα σχήματα όταν κάποτε στο όνομα της «εθνικής σωτηρίας» κάποιοι πολεμούσαν τον διηθητό ιό του κομμουνισμού και θέλανε την Ελλάδα στον γύψο.
Και αν τα όρια μπορούσαν να έχουν ένα τελείως διαφορετικό νόημα; Όχι αυτό της ανοχής μιας κοινωνίας απέναντι στον «εξωτερικό εχθρό», αλλά της εσωτερικής της συγκρότησης, συνοχής και συγκρουσιακότητας; Αν δηλαδή αφορούσαν την ικανότητά μας να προστατευτούμε όχι από στοχοποιημένους πληθυσμούς, αλλά από τη διαδικασία του στιγματισμού, μέσα από μια πιο διαλεκτική σχέση με τον εαυτόν και τον άλλο;
Η άφιξη των ξένων, πέρα από το ότι αμφισβητεί την πάντα πλασματική εικόνα της εθνικής ή ευρωπαϊκής «καθαρότητας» και «ομοιογένειας», μας δείχνει πως η αδιαφορία μας απέναντι σε καταστάσεις ασύμβατες με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνεχώς μεγαλώνει. Καθένας μας περνώντας ένα σύνορο γίνεται ξένος, χάνοντας το σπίτι του άστεγος, χάνοντας την πατρίδα του πρόσφυγας. Αυτό που παραμένει είναι η ανάγκη του ανθρώπου να τον δει κανείς πέρα από αυτά που είχε ή και που έχασε, σε σχέση με αυτό που πραγματικά αισθάνεται ότι είναι. Και αυτό που πλήττεται συνεχώς είναι η ικανότητα των κοινωνιών μας να λειτουργούν συνεκτικά. Τα όρια εσωτερικής συνοχής μας είναι συχνά διάτρητα, ενώ η ανοχή μας απέναντι στην υποβάθμιση των ανθρωπιστικών αξιών όλο και μεγαλύτερη.
Μαθαίνουμε να θεωρούμε φυσικό ή έστω αναπότρεπτο αυτό που ορίζαμε ως απαράδεκτο. Τα όριά μας μετακινούνται και συμπαρασύρουν τις αξίες μας. Φτάνουμε στο να εξοικειωνόμαστε με την ιδέα ότι κάποιοι άνθρωποι βρίσκονται χωρίς στέγη, κάποιοι άλλοι διακινδυνεύουν και χάνουν τη ζωή τους για να βρουν καταφύγιο σε μια ειρηνική χώρα, κάποιοι είναι καταδικασμένοι να πεθάνουν από την πείνα, τη δίψα ή από θεραπεύσιμες αρρώστιες. Σε κοινωνίες τόσο πλούσιες όσο αυτές του δυτικού κόσμου, άνθρωποι πεθαίνουν από το κρύο στον δρόμο, ενώ στις πόρτες της Ευρώπης κάποιοι πνίγονται προσπαθώντας να την προσεγγίσουν και δεν ξέρουν τι ακόμα τους περιμένει όταν φτάσουν στον πολυπόθητο προορισμό τους...
Ίσως ο τρόπος με τον οποίο τα όριά μας μεταβάλλονται μέσα στον χρόνο να έχει σχέση με τις προγενέστερες δομές της κοινωνίας, αλλά και τον δημόσιο λόγο σε σχέση με το τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Ίσως να έχει σχέση με την ιδιαίτερη υφή των συλλογικοτήτων στις οποίες ανήκει ο καθένας μας και που λειτουργούν είτε από την πλευρά μιας σιωπηρής αποδοχής σειράς καταστάσεων που φέρονται ως σχεδόν αδύνατες να αλλάξουν είτε από την πλευρά μιας ουσιαστικής κινητοποίησης ώστε κάποια πράγματα να μην ξανασυμβούν ποτέ.
Ίσως αυτό που συμβάλλει στην απάθεια που χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνίες μας να είναι η ατομική αίσθηση ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να αλλάξουμε τα πράγματα, οπότε προσφεύγουμε σε κάποιο θεωρητικό σχήμα που έρχεται νομοτελειακά να τα δικαιολογήσει.
Οι λόγοι της συνθηκολόγησής μας έχουν σχέση με την ανάγκη μας να κρατήσουμε την πίστη στον κόσμο στον οποίο ζούμε γιατί δεν έχουμε το όραμα ότι μπορούμε να τον κάνουμε καλύτερο. Και αντίστροφα η ελπίδα σε ένα όραμα θα μας βοηθούσε να αλλάξουμε τη σημασία των ορίων μας και να περάσουμε από την ανοχή στη συνοχή. Και από τον φόβο του άλλου στην ελευθερία της συνύπαρξής μας μαζί του.
* Η Χριστίνα Αλεξοπούλου είναι ψυχολόγος και διδάκτωρ Ιστορίας, εργάζεται στο πανεπιστήμιο της ΙΝΑΛΚΟ (Παρίσι)
