ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΜΙΧΕΛΗ*
Με τον όρο "σιωπηρή προπαγάνδα", στο ομότιτλο βιβλίο του ο δημοσιογράφος Ιγνάσιο Ραμονέ (διευθυντής της Monde diplomatique) περιγράφει τη μεθοδολογία με την οποία η τηλεόραση εγχαράσσει αντιλήψεις και απόψεις μέσω προγραμμάτων της. Με λίγα λόγια, ο Ραμονέ -ίσως για πρώτη φορά- αναδεικνύει πώς η μαζική επικοινωνία και η μαζική κουλτούρα μέσω της TV χειραγωγεί τους πολίτες.
Την ίδια άποψη για τον ρόλο της τηλεόρασης εκφράζει και o διανοητής Πιερ Μπουρντιέ αναφέροντας ως συγκεκριμένο παράδειγμα το ελληνοτουρκικό επεισόδιο των Ιμίων και πώς η τηλεόραση ανέδειξε μέσω αυτού σε υπέρμετρο βαθμό και όξυνε εθνικιστικές αντιθέσεις. Οι παραπάνω προβληματισμοί θέτουν ίσως για πρώτη φορά υπό αμφισβήτηση την πρωτιά της εκπαίδευσης ως ιδεολογικού μηχανισμού του κράτους, άποψη των κλασικών και σύγχρονων μαρξιστών.
Ωστόσο, ζώντας στη σημερινή Ελλάδα, εύκολα παρατηρεί ο καθένας ότι η τηλεόραση, στο μεγάλο μέρος της, έχει προ πολλού ξεπεράσει το στάδιο της "σιωπηρής" προπαγάνδας και βρίσκεται σε αυτό της απροκάλυπτης προπαγάνδας. Μάλιστα δε χωρίς όρια και ελέγχους. Πλήθος περιστατικών στηρίζουν την άποψη αυτή: Σε μερικές εβδομάδες αποδομούν πρωθυπουργούς και αναδεικνύουν άλλους. Με μεθοδευμένες "δημοσκοπήσεις" επιχειρούν να αλλοιώσουν τις διαθέσεις του εκλογικού σώματος και ανάλογα να το καθοδηγήσουν. Πρόσφατα και πλήθος τα παραδείγματα στις τελευταίες εκλογές και στο δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015. Συστηματικά αποσιωπώνται ειδήσεις κι άλλες προβάλλονται υπερβολικά. Για παράδειγμα: Στον ελάχιστο βαθμό προβάλλονται γεγονότα που αφορούν την Κύπρο. Όμως, σε μέγιστο βαθμό προβλήθηκε το "Ναι" στο σχέδιο Ανάν. Τελικά, πώς και γιατί οδηγηθήκαμε από την τηλεόραση της ΥΕΝΕΔ και την κρατική τηλεόραση στην κυριαρχία της ιδιωτικής τηλεόρασης των "βασικών μετόχων";
Πάγιο αίτημα υπήρξε ο πλουραλισμός των απόψεων, πέραν της εγκυρότητας των ειδήσεων (αναγκαία προϋπόθεση αξιοπιστίας). Το αίτημα αυτό μεταφράστηκε - αξιοποιήθηκε από μια πολιτική μερίδα ως αναγκαιότητα λειτουργίας ιδιωτικών καναλιών, τον αριθμό των οποίων θα καθόριζε η αγορά. Αυτό και έγινε στις αρχές της δεκαετίας του '90. Η απόφαση αυτή ουδέποτε συνοδεύθηκε από άδειες λειτουργίας και αντίστοιχες καταβολές των αναγκαίων φόρων. Συνήθης ήταν η πρακτική προηγουμένων κυβερνήσεων, στα τέλη κάθε Δεκεμβρίου, να παρατείνουν την προσωρινή λειτουργία των καναλιών και να διαγράφουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις προς το ελληνικό κράτος. Οι χαριστικές αυτές πρακτικές δεν έλυσαν τα οικονομικά προβλήματα των τηλεοπτικών καναλιών, αν είναι απολύτως αληθές ότι τα δάνειά τους ανέρχονται στα 800 εκατομμύρια και με δυσκολία ή αδυναμία αποπληρωμής τους.
Πώς λοιπόν αυτές οι ιδιωτικές επιχειρήσεις συνέχιζαν να δανειοδοτούνται και να λειτουργούν απρόσκοπτα και ανεξέλεγκτα; Η απάντηση κρύβεται στη δυνατότητά τους να διαμορφώνουν την κοινή γνώμη και να χειραγωγούν τους πολίτες. Αποτέλεσαν δηλαδή όχι την εναλλακτική λύση πλουραλισμού έναντι του "μονοδιάστατου" των κρατικών καναλιών, αλλά έναν νέο ιδεολογικό μηχανισμό χειραγώγησης. Μηχανισμό όχι πλέον στα χέρια του κράτους αλλά στα χέρια επιχειρηματιών, οι οποίοι από αυτή τη δραστηριότητά τους ζημιώνονται συνεχώς και, παρ' όλα αυτά, επί 25ετία συνεχίζουν να λειτουργούν. Πώς άραγε; Έναντι ποιου τιμήματος;
Είναι προφανές πως κανείς επιχειρηματίας δεν διατηρεί επί δεκαετίες ζημιογόνο επιχείρηση, εκτός εάν οι ζημιές της καλύπτονται από άλλες δραστηριότητες, επιχειρηματικές, πολιτικές ή άλλες. Αυτόν τον ομφάλιο λώρο έρχεται να κόψει η σημερινή κυβέρνηση με τον νόμο που ψήφισε. Για να προκύψει ένα ραδιοτηλεοπτικό τοπίο που θα είναι αντικειμενικό στην ειδησεογραφία του και πλουραλιστικό στις εκφράσεις του, αυτοσυντηρούμενο και άρα αυτόνομο. Να πάψει να είναι είτε μηχανισμός σιωπηρής προπαγάνδας είτε μηχανισμός απροκάλυπτης προπαγάνδας.
* Ο Θανάσης Μιχελής είναι εκπαιδευτικός και βουλευτής Φθιώτιδας του ΣΥΡΙΖΑ
