ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΜΗΤΑΦΙΔΗ*
"Ένα από τα μαθήματα του Άουσβιτς είναι, ακριβώς, ότι το να καταλάβει κανείς τον τρόπο σκέψης ενός κοινού ανθρώπου είναι απείρως δυσκολότερο από το να καταλάβει τον τρόπο σκέψης του Σπινόζα ή του Δάντη -και υπ' αυτή την έννοια μπορεί, επίσης, να κατανοηθεί η τόσο συχνά παρεξηγημένη δήλωση της Χάνα Άρεντ για την 'κοινοτοπία του κακού' γράφει ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν στο "Αυτό που μένει από το Άουσβιτς" σχολιάζοντας τη μαρτυρία του Σάλμεν Λέβενταλ, ενός μέλους του Sonderkommando, γραμμένη σε φύλλα χαρτί που έθαψε δίπλα στο κρεματόριο ΙΙΙ. Τα σπαράγματα αυτά μνήμης βρέθηκαν δεκαεφτά χρόνια μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς από το σοβιετικό στρατό στις 27 Γενάρη 1945.
"Το πώς ακριβώς συνέβησαν τα γεγονότα" γράφει ο Λέβενταλ, "δεν μπορεί κανένα ανθρώπινο ον να το φανταστεί και, πράγματι, δεν μπορεί να φανταστεί κανείς ότι οι εμπειρίες μας μπορούν να αποτυπωθούν όπως ακριβώς συνέβησαν... ολόκληρη η αλήθεια είναι πολύ πιο τραγική, ακόμα πιο τρομακτική...".
Μια πραγματικότητα που υπερβαίνει τα πραγματολογικά της στοιχεία είναι η ιστορία του Ολοκαυτώματος. Αυτό, βέβαια, δεν δικαιώνει όσους θα επιθυμούσαν να παραμείνει για πάντα ακατανόητο, θεωρώντας ότι δεν έχει νόημα να αναζητούμε τα αίτια της συμπεριφοράς των θυτών και των θυμάτων, όταν τα τελευταία, όπως ο Λέβενταλ, το παρουσιάζουν ως ένα άλυτο αίνιγμα, λυγίζοντας, προφανώς, κάτω από το βάρος του απόλυτου εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας.
"Η απορία του Άουσβιτς είναι, πράγματι, η ίδια η απορία της ιστορικής γνώσης: η μη σύμπτωση μεταξύ γεγονότων και αλήθειας, μεταξύ παρατήρησης και κατανόησης. Μεταξύ της θέλησης να καταλάβει κανείς τα πάντα και υπερβολικά νωρίς, ίδιον όσων διαθέτουν εξηγήσεις για τα πάντα και αρνούνται να κατανοήσουν" τονίζει ο Αγκάμπεν.
Το ερώτημα, επομένως, πώς θα αναμετρηθούμε με τις "σκοτεινές" ή θα γράψουμε τις "λευκές" σελίδες της Ιστορίας που παραμένουν τραυματικές και επίμαχες, όπως το Ολοκαύτωμα -χωρίς αυτό να καταντά μαρτυρολόγιο ή ηθικό καθήκον- είναι κρίσιμο και απαιτεί τεκμηριωμένες απαντήσεις. Γιατί, όπως τονίζει ο Τέοντορ Αντόρνο στο δοκίμιό του: "Η Εκπαίδευση μετά το Άουσβιτς":
"Η απειλή υποτροπής στη βαρβαρότητα συνεχίζει να υπάρχει, καθώς οι βασικές συνθήκες που ευνόησαν αυτή την υποτροπή εξακολουθούν, σε μεγάλο βαθμό, να μην έχουν αλλάξει. Αυτός είναι ο καθολικός τρόμος. Η κοινωνική πίεση εξακολουθεί να υφίσταται, αν και ο κίνδυνος παραμένει αόρατος στις μέρες μας. Ωθεί τους ανθρώπους στο ανείπωτο και μαζικά εγκλήματα εξακολουθούν να διαπράττονται... Πρέπει κανείς να γνωρίζει τους μηχανισμούς που καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς για τέτοιες πράξεις και να μοχθήσει ξυπνώντας την κοινή συνείδηση γύρω από αυτούς τους μηχανισμούς, ώστε να αποτρέψει τους ανθρώπους από το να γίνουν ξανά έτσι".
Όσο το σημερινό γερμανικό κράτος θα αρνείται να καταβάλει τις οφειλές του για τα εγκλήματα του Γ' Ράιχ, μια υποχρέωση την οποία ανέλαβε με τη Συμφωνία του Λονδίνου στις 27.2.1953 (άρθρο 17 παρ. 3 α), τόσο θα το στοιχειώνουν τα φαντάσματα των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας.
Όσο οι Θεσσαλονικείς δεν αναμετρώνται με τις πιο μελανές σελίδες από την Ιστορία της πόλης τους, τα φαινόμενα μισαλλοδοξίας, απάθειας και αυταρχισμού θα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Όσο η πόλη θα συνεχίζει να τηρεί δύο ξεχωριστούς καταλόγους θυμάτων, τόσο τα ακροδεξιά φαινόμενα θα ενισχύονται στην κοινή συνείδηση.
Όσο η Ιστορία της Θεσσαλονίκης αποφεύγει να μάθει, να στοχαστεί και να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού της εξοντώθηκε με την αποτρόπαιη, παράλογη και εγκληματική συνέργεια των κατοχικών δυνάμεων και των αρχών της ίδιας της πόλης,
Για πρώτη φορά, ύστερα από 71 χρόνια, θα πραγματοποιηθεί απόψε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης εκδήλωση μνήμης και τιμής για τους βουλευτές της Θεσσαλονίκης που εξόντωσαν οι ναζί. Οι βουλευτές αυτοί, επιτέλους, θα αποκτήσουν όνομα, καθώς όλα αυτά τα χρόνια η πόλη και οι συντηρητικές αρχές της φρόντιζαν να συσκοτίσουν, να ξεχάσουν και να σκεπάσουν ως "μη εθνικώς ορθή" την κοινωνική της ιστορία.
Η αποψινή εκδήλωση που διοργανώνουν οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, εκτός από την απόδοση τιμής στους μάρτυρες - ήρωες του Ολοκαυτώματος, αφορά -κυρίως- τους σημερινούς κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Γιατί η συσκότιση, η συγκάλυψη και η άγνοια όσων έγιναν στην πόλη στη διάρκεια της Κατοχής βαραίνει στη συλλογική της μνήμη ακόμη και σήμερα.
Με την αποψινή εκδήλωση μνήμης στη Θεσσαλονίκη γράφεται μια "λευκή σελίδα" από την χωρίς κάθαρση τραγωδία της πόλης μας.
* O Τρ. Μηταφίδης είναι βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Θεσσαλονίκης
