Είμαι. Είμαστε. Αυτό φτάνει. Τώρα πρέπει να ξεκινήσουμε.
"Το πνεύμα της Ουτοπίας"
Ερνστ Μπλοχ
ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΤΡΑΝΟΥ
Εν όψει του διαλόγου για την Παιδεία, που ξεκινά εκ νέου σε μια κρίσιμη στιγμή, χρεωνόμαστε όλοι, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Επιτροπής Εθνικού Διαλόγου Αντώνη Λιάκο, ένα πραγματικά βαρύ καθήκον: την αποτροπή της απελπισίας. Οφείλουμε να παραδεχτούμε -παρατηρεί ο Λιάκος- ότι η απουσία συλλογικών και συνεκτικών οραμάτων για την Παιδεία είναι εδώ και καιρό μια κοινή διαπίστωση [...] η εκπαίδευση δεν συνδέεται πλέον με την ελπίδα.
Η έκλειψη της ελπίδας όμως αποτελεί το κρίσιμο στοιχείο που προκαλεί την κατάρρευση του ίδιου του πυρήνα του καθολικού ιδανικού της μόρφωσης: του βαθέος, αναπαλλοτρίωτου αιτήματος κάθε νέας γενιάς από τον καιρό του Διαφωτισμού για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη.
Η πλέον εκλεπτυσμένη μορφή εκπαίδευσης εξακολουθεί εν μέσω κρίσης να απονέμεται στις ελίτ ανεμπόδιστα. Όμως, η πραγματική μόρφωση συντελείται μέσα από τη διαλεκτική ένταση μεταξύ των απαιτήσεων της κοινωνίας και της εσωτερικής ζωής των ατόμων και των ουτοπικών επιθυμιών τους. Η παιδεία πρακτικά μετατρέπεται διαρκώς σε μια συνεχή εξισορρόπηση συμφερόντων, σε μάχη μεταξύ αυτονομίας και ετερονομίας.
Δυστυχώς ούτε η παραδοχή της αναγκαίας λειτουργικότητας της μόρφωσης αλλά ούτε και η ιδέα της απόλυτης ανεξαρτησίας της και του σεβασμού της ατομικότητας των μορφωτικών υποκειμένων μπορούν να λύσουν το πρόβλημα. Ευκταίο σήμερα είναι μόνο ένα νεωτερικής υφής ιδανικό της μόρφωσης που συνδέεται με μια επίμονη διαδικασία προβληματισμού σχετικά με τις πλέον επείγουσες ανάγκες και προκλήσεις της κοινωνίας.
Αυτές οι ανάγκες μπορούν να διερευνηθούν μόνο με τη δημοκρατική συνεργασία με όλους τους συμμετέχοντες φορείς της εκπαίδευσης αλλά και με τους νέους απροσδόκητους συμμάχους της Αριστεράς, τους μοναχικούς αποκλεισμένους της "νέας κατώτερης τάξης" που δημιούργησε η κρίση και που επιτέλους αποκτούν φωνή. Οι έννοιες της ολιστικής μάθησης, της μάθησης με όλες τις αισθήσεις και όλα τα δυνατά ταλέντα των νέων, οι δυνατότητες για διαφορετικούς τρόπους μάθησης που περιέχουν δυνάμει την κοινωνική διάσταση του κριτικού στοχασμού, συνιστούν «πλήρη εκπαίδευση» με την καλύτερη έννοια της παράδοσης του Διαφωτισμού.
Τα ερωτήματα όμως είναι πολλά. Η σημερινή μορφή της εκπαίδευσης, όπως τη διασώσαμε με σκληρούς αγώνες, μας προετοιμάζει -εκπαιδευτικούς και μαθητές- για την πληρέστερη και μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή στα κοινά;
Είναι η υπό διαμόρφωση λεπτομερής εκπαιδευτική πρόταση της Αριστεράς, -αυτή που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε "συγκεκριμένη εκπαιδευτική ουτοπία"- ικανή να μας προετοιμάσει για να συναντηθούμε με τις ομάδες που δεν ακολουθούν την επικρατούσα τάση της κοινωνίας, όπως οι πρόσφυγες, οι μειονότητες, οι υποκουλτούρες, οι χρήστες ναρκωτικών, οι φυλακισμένοι, όλοι όσοι αποτελούν τη "νέα κατώτερη τάξη»; Είμαστε έτοιμοι να αγκαλιάσουμε τους νέους που δεν είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν την ηγεμονική συμμόρφωση με τους κυνικούς κανόνες της υπαρκτής κοινωνίας;
Μια κριτική ματιά στην ιστορία του εκπαιδευτικού κινήματος δεν είναι απλώς νοσταλγική βουτιά στο παρελθόν, αλλά εργαλείο για τις μάχες του μέλλοντος. Μόνο αυτή φαίνεται ικανή να αποτρέψει την οριστική καταστροφή κατακτήσεων δεκαετιών. Ενδεχόμενη ανατροπή της αριστερής κυβέρνησης θα γυρίσει οριστικά το «κοινωνικό ρολόι» στο 1914, όταν με αίμα στην κυριολεξία κατοχυρώθηκε στην Ελλάδα για πρώτη φορά το δικαίωμα του «συνεταιρίζεσθαι».
Είμαι εγώ. Είμαστε εμείς. Αυτά είναι Αρκετά. Τώρα πρέπει να ξεκινήσουμε. Αυτό το "εμείς-ως-πρόβλημα» που επεξεργάστηκε ο Μπλοχ, το ενεργό στοιχείο του διαλόγου, πρέπει να εκληφθεί ως το πρώτο θεμέλιο του αγώνα για τη μόρφωση, την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη.
