Του Φραγκίσκου Καλαβάση*
Με την περιφερειακή του συγκρότηση, το εκπαιδευτικό μας σύστημα μπορεί να γίνει πιο ευέλικτο και αποτελεσματικό. Η τρέχουσα συμμετοχική διαδικασία επιλογής διευθυντών εκπαίδευσης σε επίπεδο νομών είναι μια σημαντική ευκαιρία για τη συνεκτικότητα των σχολικών μονάδων και συναφών δομών κάθε περιοχής και για την αναβάθμιση των σχέσεων τους με το τοπικό - κοινωνικό και με το διεθνοποιημένο ψηφιακό περιβάλλον.
Πρόκειται για ευκαιρία αναστοχασμού σχετικά με τη μορφή του σχολείου σε αυτό το ραγδαία μετασχηματιζόμενο περιβάλλον και για την έννοια της ευθύνης που επωμίζονται πλέον σε αυτό τον μετασχηματισμό όλοι οι πρωταγωνιστές και οι ρόλοι του σχολικού μας συστήματος: οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί, τα διοικητικά στελέχη και οι οικογένειες, η παράπλευρη ιδιωτική πρωτοβουλία και η Αυτοδιοίκηση, το κράτος και οι διεθνείς οργανισμοί.
Ποια είναι σήμερα τα όρια των σχέσεων ανάμεσα στη σχολική μονάδα και την οικογένεια; Ποιες οι συνδέσεις ανάμεσα στο αναλυτικό πρόγραμμα, το μοναδικό βιβλίο και στις δικτυακές πηγές; Τι γνωστικές αναπαραστάσεις αναδύονται ανάμεσα στη σχολική τάξη και στα ψηφιακά διδακτικά πακέτα; Πώς μπορεί να συνδεθεί η άρση των αποκλεισμών πρόσβασης και σχολικής ένταξης με τις μεθόδους αξιολόγησης της μάθησης και του εκπαιδευτικού έργου;
Η κατεύθυνση της προσαρμογής των εκπαιδευτικών μονάδων στις τοπικές συνθήκες μπορεί να ενισχύσει τον λειτουργικό μετασχηματισμό των εσωτερικών τους διεργασιών και να ενδυναμώσει τη σύνδεσή τους στο διεθνές επιστημονικό και παιδαγωγικό γίγνεσθαι.
Με τον κατάλληλο σχεδιασμό, η διαδικασία της στελέχωσης μπορεί να ενισχύσει την ανθεκτικότητα της σχολικής μονάδας, την ψυχολογική ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και την καλλιέργεια της αίσθησης του ανήκειν των μαθητών και μαθητριών σε μια οργανωμένη κοινότητα μάθησης απέναντι στα αρνητικά στερεότυπα.
Ο ρόλος των διευθυντών εκπαίδευσης είναι καθοριστικός εφόσον θα πρέπει να διαχειριστούν προσαρμογές και νέες συνθέσεις σε επίπεδο του περιεχομένου, των μεθόδων και των τρόπων οργάνωσης των σχολικών μονάδων. Κυρίως έχουν να εμπνεύσουν και να ενθαρρύνουν μορφές σύνδεσης ανάμεσα στα γνωστικά αντικείμενα, πρακτικές συνεργασίας ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς, δυνατότητες δικτύωσης ανάμεσα σε σχολικές μονάδες και τρόπους συνέργιας ανάμεσα στο σχολείο, στην οικογένεια και την πόλη. Συνθέσεις απαραίτητες για να μπορέσουν οι σχολικές μονάδες να διαχειρίζονται το νέο φαινόμενο της «εκπαιδευτικοποίησης» των κοινωνικών προβλημάτων, όπως της φτώχειας, της βίας, της προσφυγιάς και του φονταμενταλισμού.
Εκείνο που κάνει συναρπαστική την αποστολή των νέων διευθυντών είναι πως το έργο τους δεν μπορεί να περιγραφεί πλέον σε εγκυκλίους και διατάγματα. Η πολυπλοκότητά του απαιτεί ένα νέο είδος εκπαιδευτικής νοημοσύνης, η οποία οικοδομείται μέσα από την αναστοχαστική δράση και τη συνεργασία. Η διαδικασία επιλογής τους θα πρέπει επομένως να λαμβάνει υπόψη τη διεθνή εμπειρία στελέχωσης των εκπαιδευτικών συστημάτων και την επίγνωση των ελληνικών παθογενειών, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της μνημονιακής κρίσης, την οργανωσιακά υποβαθμισμένη περιφερειακότητα και τη συχνά αχαρτογράφητη τοπικότητα.
Όλες-οι οι υποψήφιοι-ες θα πρέπει να έχουν τον χρόνο να προετοιμαστούν σε αυτά τα θέματα και να ανταλλάξουν ανοιχτά τις ιδέες τους τόσο στη διαδικασία της ψηφοφορίας όσο και στη διαδικασία της συνέντευξης. Να αφηγηθούν την εμπειρία τους, να θέσουν στόχους, να προβλέψουν τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν και να δηλώσουν τον τρόπο διαχείρισης αυτών των δυσκολιών. Να πραγματοποιηθεί μια έντιμη, διαυγής και ουσιαστική διαδικασία, κοινή για όλους και με σαφώς προσωποποιημένες απαντήσεις.
Ενδεικτικά, ας δούμε ορισμένα σημεία υπό μορφή ερωτημάτων που θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τον ζητούμενο αναστοχασμό του εκπαιδευτικού μας σχεδιασμού και τις διαστάσεις της διακυβέρνησης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Με ποιον τρόπο σκέφτεστε τη σύνδεση των σχολικών μονάδων με την κοινωνία και την ανθρωπιστική κρίση; Ενδεικτικά:
Α. Συνέργειες με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, κρατικούς οργανισμούς, πολιτιστικούς οργανισμούς και ιδρύματα, ιδιωτικές επιχειρήσεις της περιοχής ή που συνδέονται με την περιοχή με στόχο:
* Την προετοιμασία ένταξης όλων των παιδιών στο σχολείο.
* Την ασφαλή και έγκαιρη καθημερινή μετάβαση των μαθητών σπίτι - σχολείο.
* Την εξασφάλιση δεκατιανού.
* Την πρόσβαση σε εκμάθηση ελληνικής και μιας ξένης γλώσσας, στη μουσική και αισθητική παιδεία, στην άθληση και ψυχαγωγία, στην καλλιέργεια πρακτικών πολυπολιτισμικής ανοχής και συμβίωσης.
* Τη σύνδεση των σχολικών μονάδων με μουσεία, συλλόγους, επαγγελματικές ενώσεις, μειονοτικές ομάδες και κινήματα.
Β. Υποστηρικτικές ενέργειες, όπως:
* Τοπική χαρτογράφηση όλων των εκπαιδευτικών και συναφών δομών της περιοχής (σχολεία, φροντιστήρια, μουσεία, βιβλιοθήκες, ωδεία, κέντρα χορού, πολιτιστικοί σύλλογοι, αθλητικά κέντρα).
* Έκδοση σχετικού ενημερωτικού υλικού (έντυπου και ψηφιακού) σχετικά με τις δυνατότητες πρόσβασης όλων των παιδιών.
* Εξασφάλιση άνετης πρόσβασης παιδιών με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο σχολείο και σε όλες τις δομές της χαρτογράφησης.
* Ενθάρρυνση και ανάδειξη των καλών συνεργατικών πρακτικών για την ενίσχυση της ένταξης.
Με ποιον τρόπο σκέφτεστε την ένταξη των ΤΠΕ στην εσωτερική λειτουργία (διοικητική, εκπαιδευτική, παιδαγωγική) και στις σχέσεις της σχολικής μονάδας με το περιβάλλον της;
Ενδεικτικά:
* Στη διοίκηση και την επικοινωνία με μαθητές, γονείς, άλλους φορείς.
* Στις ανακοινώσεις των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και των έγκυρων δικτυακών τόπων - εκπαιδευτικών πηγών.
* Στην ενημέρωση για τις ανοιχτές εκδηλώσεις πολιτισμού (θέατρα, σινεμα, παρουσιάσεις βιβλίων, διαλέξεις, μουσική, χορός) - αθλητισμού που γίνονται στην πόλη.
* Στην καλλιέργεια της επικοινωνίας και της ψηφιακής αφήγησης
* Στη συμμετοχή σε ψυχαγωγικά εκπαιδευτικά παιχνίδια και διαγωνισμούς.
Με ποιον τρόπο σκέφτεστε τη δημιουργία λειτουργικής εγγύτητας ανάμεσα στις σχολικές μονάδες; Ενδεικτικά:
* Με τη διασύνδεση των σχολικών μονάδων "κάθετα" για να διευκολύνουν τη μετάβαση των μαθητών από την οικογένεια στον παιδικό σταθμό, στο Νηπιαγωγείο, το Δημοτικό, το Γυμνάσιο, στην τριτοβάθμια ή την επαγγελματική εκπαίδευση.
* Τη διασύνδεση των σχολικών μονάδων οριζόντια, με κοινούς στόχους, θεματικούς διαγωνισμούς.
* Τη δημιουργία "πακέτων εκπαιδευτικού υλικού και σεναρίων" που μπορεί να μεταφέρεται για την κάλυψη των κενών όταν π.χ. λείπουν ειδικότητες του αναλυτικού προγράμματος (εκπαιδευτικό παιχνίδι, κινηματογραφικές παραστάσεις, εξ αποστάσεως διαλέξεις, κατασκευή παιχνιδιών, διαμόρφωση χώρων, επισκέψεις με επαγγελματική ενημέρωση).
* Με ποιον τρόπο σκέφτεστε να ενθαρρύνετε μορφές και πρακτικές συνεργασίας μέσα στη σχολική μονάδα; Ενδεικτικά:
* Καλλιέργεια της συνεργατικότητας μεταξύ των εκπαιδευτικών στη διαμόρφωση παιδαγωγικών πρακτικών.
* Καλλιέργεια της διεπιστημονικότητας στη διδακτική προσέγγιση της γνώσης και στις εξετάσεις.
* Καλλιέργεια της συνεργατικής μάθησης και τα πρότζεκτ των μαθητών-τριών.
* Ενθάρρυνση της συμμετοχής αλλά και διοργάνωσης διαγωνιστικών δραστηριοτήτων στις οποίες να συμμετέχουν ομάδες μαθητών με κοινά ενδιαφέροντα.
Η στελέχωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος θα πρέπει να είναι αλληλένδετη με τη στοχοθεσία και τον σχεδιασμό του. Να εκφωνηθούν οι στόχοι και οι σκέψεις ώστε να μην επαναληφθούν οι αστοχίες και ο διοικητισμός που αποξηραίνει την εκπαίδευση από τη δημιουργία και τη μάθηση από τη χαρά. Η συμμετοχική διαδικασία της επιλογής να συνδεθεί με την επιστημονική προσέγγιση του σχεδιασμού, ώστε να συνυφανθεί η διοικητική ευθύνη με τις παιδαγωγικές πρακτικές και με τις πολλαπλές πορείες της μάθησης.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
