ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ*
Το νομοσχέδιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση και την Έρευνα που κατατέθηκε για διαβούλευση αποτελεί μια πρώτη πράξη επαναφοράς των ΑΕΙ σε τροχιά σύγκλισης με το νεωτερικό ευρωπαϊκό universitas. Παρά τις ατέλειες, τον ευρωκεντρισμό του και τις αντιφάσεις του, είναι αυτό το μοντέλο ανώτατης εκπαίδευσης που επέτρεψε μεταπολεμικά τη ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών στην Ευρώπη και συνέβαλε στη δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου εκπαίδευσης και έρευνας.
Το σημαντικότερο πρόβλημα στον Νόμο 4009/2011, γνωστό ως «Νόμο Διαμαντοπούλου», δεν ήταν απλά και μόνο η ακύρωση των δημοκρατικών διαδικασιών στα ΑΕΙ. Ήταν η ακύρωση του ακαδημαϊσμού, η επιδιωκόμενη συρρίκνωση της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας μέσω αυταρχικών επιλογών, μέσω της κατάργησης των πανεπιστημιακών τμημάτων ως ακαδημαϊκών μονάδων και μέσω της ματαίωσης του πτυχίου ως κύκλου σπουδών σε βασικά ακαδημαϊκά γνωστικά αντικείμενα. Οι νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες του «Νόμου Διαμαντοπούλου» δεν εφαρμόστηκαν ποτέ καθ' ολοκληρία λόγω της αντίδρασης της ακαδημαϊκής κοινότητας. Το διχαστικό κλίμα που δημιουργήθηκε, η συστηματική απαξίωση των ΑΕΙ από ιδιωτικών συμφερόντων ΜΜΕ και η οικονομική εξαθλίωση της ανώτατης εκπαίδευσης και έρευνας την τελευταία πενταετία έχουν συντελέσει σε μια άνευ προηγουμένου κρίση ακαδημαϊσμού στα ΑΕΙ. Την κρίση αυτή επέτειναν οι αδέξιοι χειρισμοί ορισμένων συμβουλίων των ΑΕΙ, που οδήγησαν σε δικαστικές περιπέτειες και επαναλαμβανόμενες ακυρώσεις εκλογών πρυτανικών αρχών.
Ας μην τρέφουμε αυταπάτες: Οι πληγές των ΑΕΙ δεν μπορούν να θεραπευτούν μέσω ενός κανονιστικού πλαισίου μεταβατικού χαρακτήρα. Τα βήματα που γίνονται είναι δειλά. Για παράδειγμα, δεν θεσπίζεται η πραγματικά αποκλειστική απασχόληση των μελών ΔΕΠ. Μια τέτοια επιλογή θα περιόριζε το φαινόμενο του πανεπιστημιακού που χρησιμοποιεί το πανεπιστήμιο ως προθάλαμο για το ιδιωτικό του γραφείο και θα επανέφερε ένα απολεσθέν ηθικό πλεονέκτημα στους πανεπιστημιακούς δασκάλους. Επιπλέον, θα ενίσχυε τις διδακτικές και ερευνητικές δυνατότητες αρκετών τμημάτων και σχολών. Μπορεί βέβαια η κυβέρνηση να προτιμά την εμπέδωση συνολικότερων μεταρρυθμίσεων μετά τη συναινετική ολοκλήρωση του διαλόγου με την ακαδημαϊκή κοινότητα. Σε κάθε περίπτωση, το προτεινόμενο νομοσχέδιο δημιουργεί τις προϋποθέσεις επαναφοράς του ακαδημαϊσμού στα ΑΕΙ.
Στο αμέσως προσεχές διάστημα μπορούμε να αναμένουμε την εκδήλωση αντιδράσεων από όσους αδυνατούν να κατανοήσουν τα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού universitas καθώς και όσους ίσως αδυνατούν να κατανοήσουν τη σύγκρουση συμφερόντων στον χώρο των ΑΕΙ. Είναι προβλέψιμο ότι θα εστιάσουν σε συγκεκριμένα ζητήματα, όπως η εκ των άνω διατήρηση του ελέγχου των ΑΕΙ από τα συμβούλια ιδρύματος και η διατήρηση των επιπρόσθετων του μισθού απολαβών από δίδακτρα μεταπτυχιακών σπουδών για τα μέλη ΔΕΠ. Οι συνέπειες των επιλογών τους μπορεί εύκολα να εκτεθούν και να γίνουν κατανοητές στον δημόσιο διάλογο. Το σημαντικό, όμως, για όσους υπερασπίζονται μια σύγχρονη ευρωπαϊκή ανώτατη εκπαίδευση είναι να αποφύγουν ακόμα έναν κύκλο άσκοπης πόλωσης στα ΑΕΙ. Θα είναι πιο γόνιμος ο δημόσιος διάλογος να εστιάσει στα πραγματικά επίδικα του ευρωπαϊκού ακαδημαϊσμού που πρέπει να έπονται της ψήφισης του συγκεκριμένου νομοσχεδίου. Ζητήματα όπως τα αντικείμενα σπουδών και οι τρόποι διδασκαλίας στα ΑΕΙ, το αξιακό σύστημα που πρέπει να καλλιεργείται στην ανώτατη εκπαίδευση, η πλήρης και με διαφάνεια αξιοποίηση των οικονομικών πόρων των ΑΕΙ, η αποδοτικότερη ενίσχυση της κρατικής οικονομικής επιχορήγησής τους, η πραγματική δημιουργία του ενιαίου χώρου ανώτατης εκπαίδευσης και έρευνας, η πορεία μετάβασης από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η χωροταξική και θεσμική ανασυγκρότηση των ΑΕΙ, η ενίσχυση εκείνων των κατευθύνσεων της εκπαίδευσης και έρευνας που υπηρετούν τόσο τον ακαδημαϊσμό όσο και τις ανάγκες της κοινωνίας μας στην παρούσα συγκυρία.
* Ο Γιώργος Αγγελόπουλος διδάσκει στο ΑΠΘ.
