Του Λόη Λαμπριανίδη*
Στο σημείωμα αυτό θα ήθελα να αναδείξω το πλαίσιο κάτω από το οποίο συντάχθηκε ο νέος αναπτυξιακός νόμος που θα κατατεθεί πολύ σύντομα στη Βουλή. Αναμφίβολα, κυρίαρχο στοιχείο αποτελεί η οικονομική κρίση, το αναπτυξιακό υπόδειγμα των τελευταίων δεκαετιών που είχε βασιστεί στην τόνωση της εσωτερικής ζήτησης και στην κατανάλωση εις βάρος των εξαγωγών και των μακροχρόνιων επενδύσεων, οδηγώντας εν τέλει στη σταδιακή συρρίκνωση της εγχώριας παραγωγής. Το μοντέλο αυτό υπήρξε ιδιαίτερα ευάλωτο και οδήγησε σε μεγάλης κλίμακας αποεπένδυση. Έτσι, σήμερα εκτιμάται πως υπάρχουν κεφαλαιακές ανάγκες τουλάχιστον 70 δισ. ευρώ προκειμένου να υπάρξει επαναφορά του επιπέδου του παγίου κεφαλαίου της ιδιωτικής οικονομίας στα επίπεδα του 2010.
Εδώ θα επικεντρωθώ σε μια ανασκόπηση των προηγούμενων αναπτυξιακών νόμων, των βασικών δηλαδή εργαλείων βιομηχανικής πολιτικής στη χώρα. Τα τελευταία 25 χρόνια το Ελληνικό Δημόσιο δαπάνησε πολλά χρήματα μέσα από τους αναπτυξιακούς νόμους για την ενίσχυση των επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από την ανάλυση των τριών τελευταίων αναπτυξιακών νόμων, εντάχθηκαν επενδύσεις ύψους 32 δισ. ευρώ (Ν. 2601/98 3,6 δισ., Ν. 3299/04 22,5 και Ν. 3908/11 6 δισ.) με αντίστοιχη επιχορήγηση από το Δημόσιο 12,3 δισ. (1,1, 9,2 και 2 δισ.). Η μέση επιχορήγηση ανά θέση εργασίας εκτοξεύθηκε από 36.500 ευρώ, στα 231.000 και στη συνέχεια στα 323.000 ευρώ, για τις 75.000 θέσεις εργασίας που θεωρητικά θα δημιουργούσαν τα επενδυτικά αυτά σχέδια.
Μάλιστα, οι προηγούμενες κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια ενέκριναν επενδυτικά σχέδια χωρίς να υπάρχει ο αντίστοιχος προϋπολογισμός, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν πάνω από 6.300 επενδυτικά σχέδια τα οποία δεν έχουν ολοκληρωθεί, με συμβασιοποιημένες οφειλές 5,5 δισ. ευρώ! Αυτό δημιούργησε μεγάλο πρόβλημα στους επενδυτές και βέβαια άφησε ένα τεράστιο οικονομικό βάρος στη σημερινή κυβέρνηση, ακόμη και εάν ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτών των επενδυτικών σχεδίων δεν υλοποιηθεί τελικά.
Επίσης, οι διαδικασίες που ακολουθούνταν -τόσο για την αξιολόγηση των επενδυτικών σχεδίων ώστε να αποφασιστεί ή ένταξή τους ή όχι, όσο και οι έλεγχοι, εάν δηλαδή υλοποίησαν το επενδυτικό σχέδιο- δεν διασφάλιζαν το δημόσιο συμφέρον. Ήταν ανεπαρκείς, σε μεγάλο βαθμό προσχηματικοί και επιπλέον προκαλούσαν μεγάλες καθυστερήσεις (έφτασαν τους 29 μήνες), τινάζοντας στον αέρα τα σχέδια των επενδυτών. Οι διαδικασίες αυτές είχαν τεράστιο κόστος.
Εκεί όμως που θέλω να σταθώ είναι πως η εμπειρία των προηγούμενων αναπτυξιακών νόμων δείχνει τη σχεδόν πλήρη αποτυχία τους στην υποβοήθηση της αναδιάρθρωσης και αλλαγής κατεύθυνσης της ελληνικής οικονομίας. Το 95% των επενδυτικών σχεδίων είναι χαμηλής και σχετικά χαμηλής τεχνολογίας, ενώ στην Ε.Ε. το αντίστοιχο ποσοστό είναι 53%. Επίσης, μόνο δύο κλάδοι, αυτοί της ενέργειας και του τουρισμού (κλάδοι με διασφαλισμένη αγορά, ο πρώτος με διοικητικούς όρους και ο δεύτερος στηριζόμενος στο brand name της χώρας), συγκέντρωσαν ένα πάρα πολύ υψηλό ποσοστό τόσο των επενδυτικών σχεδίων (43%) όσο και κυρίως του προϋπολογισμού (72%).
Ο βασικός λόγος γι' αυτή την αποτυχία των αναπτυξιακών νόμων είναι ότι περιορίστηκαν σε έναν μηχανισμό παροχής ρευστότητας ενισχύοντας τους, κατά κύριο λόγο, καθιερωμένους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, διστάζοντας να θέσουν σαφείς κλαδικούς ή οριζόντιους στόχους. Αυτό προσέφερε σημαντικό βαθμό ασφάλειας στη χάραξη των πολιτικών, καθώς οι πιθανότητες πραγματοποίησης λανθασμένων επιλογών μειώνονταν δραστικά, αλλά ίσως ήταν και αποτέλεσμα πιέσεων των συγκεκριμένων κάθε φορά ισχυρών λόμπι. Κυρίως όμως θα πρέπει να ιδωθεί σαν μια αδυναμία αφενός εντοπισμού των δυναμικών κλάδων της ελληνικής οικονομίας και αφετέρου αποφασιστικότητας στη στήριξή τους.
Σήμερα η διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας χαρακτηρίζεται από χαμηλή καινοτομία, χαμηλή προστιθέμενη αξία, χαμηλή εξωστρέφεια και βέβαια σημαντικό μερίδιο ευθύνης γι' αυτό φέρουν αποφάσεις τόσο από την πλευρά του Δημοσίου όσο και από την πλευρά των επιχειρήσεων. Βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με ένα δίλημμα: υιοθετούμε τη λογική των παλαιών αναπτυξιακών νόμων, δηλαδή «ενισχύουμε τις υπάρχουσες τάσεις», ή προχωράμε με στόχο την αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας για την έξοδο από την κρίση και τη σκιαγράφηση ενός βιώσιμου ανταγωνιστικού και κοινωνικά δίκαιου μοντέλου ανάπτυξης;
Μια απόφαση στήριξης της δομής της οικονομίας, η οποία χαρακτήριζε τη χώρα πριν από την κρίση και συνεπώς απέτυχε να την αποτρέψει, θα ήταν τουλάχιστον παράδοξη. Ο νέος αναπτυξιακός νόμος πρέπει να προσφέρει τη δυνατότητα για διαμόρφωση μιας νέας ταυτότητας και εικόνας της χώρας προς τα έξω, που θα επιτρέψει να δομήσουμε πλεονεκτήματα σε μια κατεύθυνση που θα κάνει την ελληνική οικονομία διεθνώς ανταγωνιστική με όρους που εμείς επιλέγουμε. Δηλαδή, που αξιοποιεί το επιστημονικό δυναμικό της χώρας ώστε να συμβάλει, μέσω της τεχνολογικής αναβάθμισής της, στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας και έντασης γνώσης. Θα πρέπει να σηματοδοτεί μια στροφή που θα πρέπει να γίνει κατανοητή από το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας, ώστε να υπάρξει μια συνολική ανακατεύθυνση τόσο από οργανωμένους θεσμούς (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα κ.λπ.), αλλά σε τελευταία ανάλυση και από κάθε μεμονωμένο πολίτη.
* Ο Λόης Λαμπριανίδης, είναι γενικός γραμματέας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων στο υπουργείο Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού και καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
