του Πολυμέρη Βόγλη*
«Όποιος με πρόθεση, δημόσια, προφορικά ή διά του τύπου, μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, επιδοκιμάζει, ευτελίζει ή κακόβουλα αρνείται την ύπαρξη ή τη σοβαρότητα εγκλημάτων γενοκτονιών, εγκλημάτων πολέμου, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, του Ολοκαυτώματος και των εγκλημάτων του ναζισμού που έχουν αναγνωριστεί με αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων ή της Βουλής των Ελλήνων [...] τιμωρείται»
(Νόμος 4285/2014, άρθρο 2)
Υπάρχει ελευθερία της επιστημονικής έρευνας στην Ελλάδα του 2015; Αυτές τις μέρες ο Χ. Ρίχτερ δικάζεται με βάση το παραπάνω άρθρο του αντιρατσιστικού Νόμου 4285 για τις απόψεις που διατυπώνει στο βιβλίο του σχετικά με τη Μάχη της Κρήτης και τη διεξαγωγή αντιποίνων από την πλευρά των Γερμανών σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Ο συγγραφέας δεν είναι ένας δήθεν ιστορικός (ή «ιστορικός», όπως περιγράφηκε). Για χρόνια διετέλεσε καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μάνχαϊμ και έχει εκδώσει πολλές μελέτες για τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία· ανάμεσά τους (στα ελληνικά): Δύο επαναστάσεις και οι επαναστάσεις στην Ελλάδα 1936-1946· Η επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα: από τη Βάρκιζα στον εμφύλιο πόλεμο· Η ιταλο-γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος, Αύγουστος 1939 - Ιούνιος 1941· Ιστορία της Κύπρου κ.ά.
Η άποψη που διατυπώνει στο πρόσφατο βιβλίο του σχετικά με τον «εκβαρβαρισμό του πολέμου» (ότι η συμμετοχή πολιτών στη μάχη της Κρήτης κατά των Γερμανών εισβολέων προκάλεσε τα αιματηρά αντίποινα των δεύτερων) είναι τουλάχιστον αβάσιμη και ευλόγως εξοργίζει πολλούς, και όχι μόνο τους Κρητικούς και απόγονους όσων πολέμησαν. Ωστόσο, η αμφισβήτηση των ισχυρισμών του Χ. Ρίχτερ, καθώς και η αντίκρουσή τους είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από την άσκηση ποινικής δίωξης γι' αυτούς. Το πρώτο είναι κάτι απαραίτητο, το οποίο τροφοδοτεί την ιστορική έρευνα και συζήτηση, όπως έδειξε και η ιστοριογραφική διαμάχη για τη δεκαετία του 1940 πριν από μερικά χρόνια. Οι διαφορετικές απόψεις, η έντονη συζήτηση και η σύγκρουση για το φαινόμενο του δωσιλογισμού και την έκρηξη της εμφύλιας βίας τροφοδότησαν την επιστημονική παραγωγή με πλήθος συνεδρίων, βιβλίων και άρθρων.
Η άσκηση ποινικής δίωξης κινείται στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, καθώς ο ιστορικός θα αναγκάζεται να αυτολογοκρίνεται για να μη βρεθεί κατηγορούμενος στο δικαστήριο. Η μεθοδολογία, οι πηγές, οι απόψεις, τα πορίσματα των ιστορικών μελετών ούτως ή άλλως ελέγχονται από την επιστημονική κοινότητα, ενώ από την άλλη πλευρά η έρευνα δεν μπορεί και δεν πρέπει να τελεί υπό την απειλή της δίωξης. Γι' αυτό το λόγο τα πανεπιστημιακά Τμήματα Ιστορίας που εξέδωσαν ψηφίσματα ενάντια στην παραπομπή του Χ. Ρίχτερ (Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), καθώς και το Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης υπερασπίστηκαν όχι τις απόψεις του συγγραφέα --δεν μπήκαν καν, και ορθώς, στο ζήτημα αυτό-- αλλά το αυτονόητο και το αδιαπραγμάτευτο: την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας.
Υπάρχει ελευθερία της έκφρασης στην Ελλάδα του 2015; Στις 3 Νοεμβρίου ο υπουργός Παιδείας Ν. Φίλης, σε τηλεοπτική εκπομπή, όταν ρωτήθηκε, εξήγησε γιατί θεωρεί επιστημονικά ορθό τον όρο «εθνοκάθαρση», και όχι γενοκτονία, για την περίπτωση της σφαγής των Ποντίων, προκαλώντας τις αντιδράσεις βουλευτών απ' όλο το πολιτικό φάσμα και των ποντιακών συλλόγων. Εκείνες τις μέρες πολλοί βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας συζητούσαν την κατάθεση μήνυσης, την οποία τελικά υπέβαλαν στις 4 Νοεμβρίου τρεις βουλευτές της Χρυσής Αυγής (Ι. Σαχινίδης, Ι. Αϊβατίδης, Χ. Χατζησάββας), το στέλεχος της Ν.Δ. Φ. Κρανιδιώτης και ο απόστρατος αξιωματικός Π. Σταμάτης με βάση, πάντα, τον αντιρατσιστικό νόμο. Θα ήταν ενδιαφέρον να συζητήσει κανείς τις επίσημες πολιτικές της μνήμης σχετικά με τη γενοκτονία: π.χ. γιατί θεσπίζεται πρώτα η ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων το 1994 και μετά η ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας το 1998 ή γιατί η εθνοκάθαρση θεωρείται λιγότερο απάνθρωπη και οδυνηρή από την γενοκτονία (και πολύ περισσότερο ότι συνιστά «κακόβουλη άρνησή της», όπως αναφέρεται στις μηνυτήριες αναφορές). Ωστόσο, το θέμα δεν είναι αυτό. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι το εάν είναι ορθές ή λανθασμένες οι απόψεις του Ν. Φίλη, αλλά το αυτονόητο και το αδιαπραγμάτευτο: την ελευθερία της έκφρασης.
Υπάρχει εθνική ορθότητα στην Ιστορία; Αυτό που συνδέει τις δύο περιπτώσεις είναι η χρήση του άρθρου 2 του «αντιρατσιστικού νόμου» για να αποκατασταθεί η εθνική ορθότητα στην Ιστορία στην αίθουσα των δικαστηρίων με τον περιορισμό της ελευθερίας της επιστημονικής έρευνας και της ελευθερίας της έκφρασης. Η εθνική ορθότητα επιβάλει οι Έλληνες να παρουσιάζονται ιστορικά είτε ως ήρωες είτε ως θύματα και όποιος δεν ευθυγραμμίζεται με αυτήν κινδυνεύει με τον διασυρμό και τη συκοφάντηση στη δημόσια σφαίρα και, μετά τον «αντιρατσιστικό νόμο», με ποινική δίωξη. Όταν είχε κατατεθεί ο συγκεκριμένος νόμος, πολλοί ιστορικοί είχαν διαμαρτυρηθεί για το συγκεκριμένο άρθρο, διαβλέποντας τους κινδύνους που προδιαγράφονταν. Εάν θέλουμε οι συζητήσεις για την ιστορία να εξακολουθήσουν να διεξάγονται σε αμφιθέατρα και όχι σε δικαστήρια, πρέπει να διεκδικήσουμε την κατάργηση του συγκεκριμένου άρθρου.
*Ο Πολυμέρης Βόγλης διδάσκει σύγχρονη Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
