του Σταύρου Στέλλα
Το λαθρεμπόριο στα καύσιμα δημιουργείται από τη διαφορά στις τιμές των διαφόρων τύπων καυσίμων, λόγω του διαφορετικού Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης (ΕΦΚ). Τρεις κατηγορίες παραγόντων συμμετέχουν στη διαδικασία:
Α) Πρατήρια, μεταπωλητές θέρμανσης, βιομηχανίες, πολυκατοικίες, άλλοι καταναλωτές πετρελαίου κίνησης ως αποδέκτες των προϊόντων λαθρεμπορίας.
Β) Σλέπια (φορτηγίδες για εφοδιασμό πλοίων) και πλοία που εφοδιάζουν και εφοδιάζονται με καύσιμα ναυτιλίας.
Γ) Εξαγωγείς προϊόντων πετρελαίου.
Στην 1η κατηγορία κατευθύνονται τα προϊόντα λαθρεμπορίας που προέρχονται από τις άλλες δύο.
Όλοι οι παράγοντες της αγοράς θεωρούν ότι η νοθεία και η λαθρεμπορία, ηθελημένα, δεν αποτέλεσαν ποτέ κυβερνητικό στόχο διότι:
Πρώτον, οι εμπλεκόμενοι είναι διεφθαρμένοι δημόσιοι λειτουργοί, δεύτερον, στο κύκλωμα εμπλέκονται ισχυρά οικονομικοπολιτικά συμφέροντα και επώνυμοι επιχειρηματίες, τρίτον, θεωρούσαν ότι έτσι "πιέζονται" οι τιμές στην αγορά λιανικής προς τα κάτω και, τέταρτον, γιατί οι αδέκαστοι ελεγκτικοί μηχανισμοί δεν έχουν τη διάθεση να εμπλακούν σε επικίνδυνα κανάλια (δες περίπτωση απειλών κατά του περιοδικού "Unfollow").
Το λαθρεμπόριο υγρών καυσίμων οδηγεί σε:
- Απώλεια κρατικών εσόδων που θα μπορούσαν να διοχετευθούν σε κοινωνικές παροχές (Υγεία, Παιδεία) και δημιουργία θέσεων εργασίας.
- Αρνητική επίπτωση στη βιωσιμότητα νόμιμων επιχειρήσεων.
- Δημιουργία τεράστιου κυκλώματος διαπλοκής πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων.
-Ανάπτυξη μεγάλων οργανωμένων εγκληματικών δικτύων.
Η όλη κρατική δομή (τελώνης-ελεγκτής-εταιρεία-διακινητής), μάλλον εξυπηρετεί τα φαινόμενα σήψης, παρά την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς. Ακόμη και σήμερα, παρά τις συνεχείς εξαγγελίες (σύστημα εισροών-εκροών, έλεγχος καυσίμων ναυτιλίας κ.λπ.), το λαθρεμπόριο "ζει και βασιλεύει".
Το λαθρεμπόριο καυσίμων αφορά τους εξής τομείς:
α) ναυτιλιακά καύσιμα, β) παράνομες-εικονικές εξαγωγές, γ) αποχρωματισμό πετρελαίου θέρμανσης και πώληση ως κίνησης, λόγω της διαφοράς του ΕΦΚ.
α) Τα καύσιμα της ναυτιλίας, επειδή έχουν ειδικό φορολογικό καθεστώς, είναι φθηνότερα. Αντί να πωλούνται στα πλοία, αφού αποχρωματισθούν, κατευθύνονται στην εσωτερική αγορά σαν πετρέλαιο κίνησης ή θέρμανσης. Υπάρχουν παράνομα εργαστήρια αποχρωματισμού που κυρίως εντοπίζονται στην περιοχή Ασπροπύργου και τις γύρω περιοχές.
Στις 24.09.2014 ανακαλύφθηκαν κατάλοιπα από τη μετατροπή ναυτιλιακού ντίζελ σε πετρέλαιο θέρμανσης σε παράδρομο της Αττικής Οδού, κοντά στην έξοδο προς Κορωπί. Σύμφωνα, μάλιστα, με εκτιμήσεις ειδικών, οι περίπου 10 τόνοι αποβλήτων που βρέθηκαν «αντιστοιχούν» σε παραγωγή 100 τόνων πετρελαίου θέρμανσης.
β) Τα καύσιμα για εξαγωγή. Τα καύσιμα που προορίζονται για εξαγωγές είναι γνωστό ότι δεν επιβαρύνονται με ΕΦΚ και ΦΠΑ. Οι ποσότητες εικονικά κατευθύνονται με βυτία ή δεξαμενόπλοια προς τις γειτονικές χώρες, αλλά πωλούνται στην εσωτερική αγορά. Η μορφή αυτή του λαθρεμπορίου αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό με βυτία από εγκαταστάσεις στη Β. Ελλάδα και με φορτώσεις πλοίων. Γι' αυτό επιβάλλεται να γίνεται αυστηρός έλεγχος φορτώσεων και κατευθύνσεων των βυτίων και από τις περιφερειακές εγκαταστάσεις (Ηγουμενίτσα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Αλεξανδρούπολη).
γ) Πώληση πετρελαίου θέρμανσης για κίνησης. Η μετατροπή/αποχρωματισμός γινόταν και γίνεται σε παράνομα εργαστήρια αποχρωματισμού και μεταφορά σε παράνομες δεξαμενές στον Ασπρόπυργο και αλλού. Με την εφαρμογή του ελέγχου εισροών - εκροών στα πρατήρια και στα υπόλοιπα στάδια εφοδιασμού (όταν θα εφαρμοσθεί πλήρως) η διοχέτευση προς τα πρατήρια αναμένεται να μην έχει συνέχεια.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η έκταση της λαθρεμπορίας, μέσω των πρατηρίων, το 2014 ήταν σημαντικά μικρότερη σε σχέση με προηγούμενα χρόνια, λόγω της μείωσης της διαφοράς του ΕΦΚ. Σήμερα το κίνητρο για την παραπάνω παράνομη δραστηριότητα επανέρχεται (λόγω της διαφοράς του ΕΦΚ), γι' αυτό τα μέτρα ελέγχου θα πρέπει να εντατικοποιηθούν, να εκσυγχρονιστούν και να προσαρμοστούν.
δ) Υγραέριο. Μια σχετικά νέα πηγή λαθρεμπορίου αφορά το βιομηχανικό υγραέριο (ΕΦΚ 60 ευρώ/ΜΤ), που αφενός διοχετεύεται παράνομα στα πρατήρια υγραεριοκίνησης για autogas (ΕΦΚ 330 ευρώ/ΜΤ), αφετέρου εμφιαλώνεται παράνομα. Γεγονός που δημιουργεί κινδύνους για την ασφάλεια των πολιτών. Επιπλέον, οι αντλίες υγραερίου στην πώληση autogas/υγραεριοκίνηση δεν είναι συνδεδεμένες με τις ταμειακές μηχανές, οπότε η έκδοση αποδείξεων είναι ανεξέλεγκτη.
Νοθεία - καταδολίευση αντλιών
Δεν θα πρέπει να συγχέουμε το θέμα της νοθείας με αυτό του λαθρεμπορίου. Η νοθεία γίνεται με ανάμειξη προϊόντων φθηνότερου με ακριβότερου ή άλλης κατηγορίας (κυρίως αλκοόλες, τουλοόλες, χρησιμοποιημένα λιπαντικά κ.λπ.) Το φαινόμενο αυτό με το σύστημα εισροών εκροών αναμένεται να εκλείψει.
Στην καταδολίευση αντλιών, μελέτη του ΕΜΠ, αν και παλαιά (2007) αναφέρει το ποσοστό παραβατικότητας στο 17%. Με τη μέθοδο αυτή οι πρατηριούχοι χρεώνουν τον καταναλωτή με επιπλέον ποσότητα από την πραγματικά παραδοθείσα, δηλώνουν ποσότητα παράδοσης από 3,5% έως 7% μεγαλύτερη της πραγματικής. Αυτό γίνεται με τελευταίας τεχνολογίας ηλεκτρονικούς ρυθμιστές που αλλοιώνουν τις ρυθμίσεις των ογκομετρητών των αντλιών.
Το Δημόσιο δεν έχει απώλεια από το φαινόμενο αυτό, αλλά αποτελεί μέγιστη απάτη κατά των καταναλωτών που ζημιώνονται 5-12 λεπτά/ltr και αλλοιώνει τις συνθήκες ανταγωνισμού. Το φαινόμενο είναι πολύ εύκολο να παταχθεί, αρκεί να γίνονται οι έλεγχοι που πρέπει, από μυστικά συνεργεία, και οι τιμωρίες να είναι παραδειγματικές.
Χρειάζεται επιμονή στην εφαρμογή των μέτρων, διότι, σύμφωνα με πληροφορίες πρατηριούχων, μετά την τοποθέτηση του συστήματος εισροών - εκροών θα είναι ένας τομέας που επίσης θα διοχετευθεί η παράνομη δραστηριότητα. Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι τόσο προχωρημένες, ώστε συστήματα κλοπής-αλλοίωσης εγκαθιστούν οι ίδιοι που εμπορεύονται τα συστήματα εισροών-εκροών και μάλιστα ο χειρισμός των συστημάτων υποκλοπής γίνεται από μακριά, η δε αμοιβή των εγκαταστατών γίνεται με ποσοστό επί των πωλήσεων.
Κόστος του λαθρεμπορίου για το Δημόσιο
Δημοσίευμα στη New York Times (25.08.2012) του Roberto Saviano αναφέρει ότι το ποσοστό του λαθρεμπορίου στη βενζίνη είναι το 20% της αγοράς και η αξία του λαθρεμπορίου στο πετρέλαιο 3,8 δισ. δολάρια (περίπου 3 δισ. ευρώ). Κατά δήλωση του Συνδέσμου Εταιρειών Εμπορίας Πετρελαιοειδών- ΣΕΕΠΕ (18-03-2015 Τα Νέα), είναι της τάξης των 100-200 εκατ. ευρώ και ότι «ακόμη και όλο το ναυτιλιακό καύσιμο να τροφοδοτούσε παράνομα την αγορά, οι απώλειες για το δημόσιο δεν θα ξεπερνούσαν τα 300-350 εκατ. ευρώ». Ο ΣΕΕΠΕ αναφέρεται μόνο στο ναυτιλιακό, όχι στις εξαγωγές, που είναι επίσης σημαντικός τομέας παράνομης δραστηριότητας. Άλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν το ποσό αυτό στο 1 δισ. ευρώ περίπου. Ο γενικός επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης Λέανδρος Ρακιντζής, υπολογίζει την απώλεια εσόδων από το λαθρεμπόριο καυσίμων στα 500 εκατ. ευρώ και ο πρώην γ.γ. Διαφάνειας Γ. Σούρλας στα 2 δισ. ευρώ!
Βλέπουμε όμως να υπάρχουν σοβαρές αποκλίσεις στα νούμερα, χωρίς το ποσό να προσδιορίζεται επακριβώς. Αυτό συμβαίνει γιατί αφενός το λαθρεμπόριο καυσίμων δεν είναι μια γραμμική και σταθερή διαχρονικά παράνομη δραστηριότητα, αφετέρου γιατί είναι δύσκολη η συλλογή των στοιχείων επειδή παρουσιάζονται διακυμάνσεις ανάλογα με την εποχή, τους ελέγχους και τους δραστηριοποιούμενους.
Σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, ένα λογικό ποσό θα προσέγγιζε σήμερα τα 400-500 εκατ ευρώ.
Προκειμένου να ξεκινήσει ο εξορθολογισμός της αγοράς, προτείνεται άμεσα να ληφθούν μια σειρά μέτρων:
- Έναρξη λειτουργίας της εξαγγελθείσας υπηρεσίας για την πάταξη κάθε μορφής λαθρεμπορίου.
- Απογραφή όλων των πρατηρίων της χώρας. Σήμερα κανένας φορέας δε γνωρίζει τον ακριβή αριθμό τους. Απογραφή-καταγραφή των δεξαμενών εντός και εκτός πρατηρίων. Δημιουργία αρχείου και βάσης δεδομένων. Επικαιροποίηση και έλεγχος σε τακτά διαστήματα. Έλεγχος για την ύπαρξη παράνομων δεξαμενών στα πρατήρια με προθεσμία για τη νομιμοποίηση τους. Εάν στο μέλλον βρεθούν παράνομες δεξαμενές, αφαίρεση της άδειας.
- Ολοκλήρωση/αναμόρφωση του συστήματος εκροών- εισροών σε όλα τα στάδια διακίνησης καυσίμων.
- Μόνιμη αφαίρεση της άδειας του πρατηρίου, ως σημείου πώλησης για υπότροπους σε υποθέσεις λαθρεμπορίας κ.λπ.
- Έλεγχος για την καταδολίευση των αντλιών από μυστικά συνεργεία με σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα. Εκσυγχρονισμός αναμόρφωση λειτουργίας των ΚΕΔΑΚ.
- Άμεσο κλείσιμο των πρατηρίων για αρκετό διάστημα, με αναγγελία στους καταναλωτές του λόγου κλεισίματος. Στους υπότροπους αφαίρεση της άδειας του πρατηρίου ως σημείου πώλησης.
- Τοποθέτηση Χ-ray μηχανημάτων στα τελωνεία. Οn line διαρκής σύνδεση με ΓΓΔΕ ή άλλη κεντρική υπηρεσία.
- Διασταύρωση στοιχείων εξαγωγών και χωρών εισαγωγής από εγκαταστάσεις και τελωνεία και on line ενημέρωση σε κεντρική υπηρεσία. Το ίδιο και για παραγγελίες-παραδόσεις bunkering.
- Έλεγχος και διασταύρωση στοιχείων για εξαγωγές-εισαγωγές μεθανόλης, τολουόλης κ.λπ. καθώς και στους χώρους αποθήκευσης εντός χώρας.
- Αιφνιδιαστικοί έλεγχοι των σλεπιών από το Λιμενικό σε οποιοδήποτε σημείο χωρίς προγραμματισμό και ενημέρωση. Ενημέρωση των λιμενικών αρχών για την κίνηση-ελλιμενισμό των σλεπιών σε οποιοδήποτε σημείο. Ανανέωση και έλεγχος του μητρώου, προκειμένου να έχουμε πλήρη καταγραφή.
- Να θεσμοθετηθούν αυστηρότατες ποινές για το λαθρεμπόριο (κατάσχεση μέσων, δημεύσεις περιουσιακών στοιχείων κ.λπ.) σε όλους τους συμμετέχοντες. Εκσυγχρονισμός αναμόρφωση θεσμικού - νομοθετικού πλαισίου. Λήψη προσωρινών μέτρων μέχρι τελεσιδικίας και κατά προτεραιότητα εκδίκαση των υποθέσεων.
