Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
Ο εθνικισμός, τα πολιτικά παιχνίδια και η αντιστροφή της πραγματικότητας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο εθνικισμός, τα πολιτικά παιχνίδια και η αντιστροφή της πραγματικότητας

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΑΘΗ*

Ορισμένα σχόλια με αφορμή τα ζητήματα που ανέκυψαν από τις δηλώσεις του υπουργού Παιδείας Νίκου Φίλη.

1. Το δικαίωμα έκφρασης γνώμης του ατόμου δεν περιορίζεται από τη δημόσια ή άλλη θέση ή αξίωμα που κατέχει το άτομο. Πρόβλημα ανακύπτει μόνον όταν το άτομο που κατέχει δημόσιο αξίωμα εφαρμόζει, κατά την άσκηση των καθηκόντων του, πολιτική που κατευθύνεται από τις προσωπικές του απόψεις και όχι από τις θεσμικά διαμορφωμένες θέσεις.

2. Ο χαρακτηρισμός ως γενοκτονίας ή εθνοκάθαρσης των διώξεων και σφαγών των Ποντίων είναι αρμοδιότητα της επιστημονικής κοινότητας των ιστορικών και όχι της Βουλής. Η Βουλή δεν μπορεί να αποφαίνεται για ιστορικά ζητήματα, ιδιαίτερα όταν η κοινότητα των ιστορικών δεν έχει ενιαία θέση πάνω στο ζήτημα.

3. Η σύγχυση ατομικών δικαιωμάτων και αρμοδιοτήτων είναι εμφανής στην ομιλία στη Βουλή του βουλευτή Γιώργου Αμυρά ο οποίος είπε ότι ο Ν. Φίλης είναι υπουργός Παιδείας, όχι υπουργός επί ιστορικών θεμάτων ώστε να αποφαίνεται για ιστορικά ζητήματα. Το δικαίωμα έκφρασης γνώμης επί ιστορικών ζητημάτων το έχει ο καθένας, ανεξαρτήτως εάν η εγκυρότητα της γνώμης συναρτάται με σειρά μεθοδολογικών προϋποθέσεων τις οποίες κατά τεκμήριο, αλλά όχι απαραίτητα, διαθέτουν οι επιστήμονες ιστορικοί. Αυτό που δεν έχει δικαίωμα ο υπουργός είναι να θεσμοθετεί επί θεμάτων ιστορίας και ιστορικής μνήμης. Ωστόσο, εάν, σύμφωνα με τον κ. Αμυρά, ένας υπουργός παιδείας δεν έχει δικαίωμα όχι απλώς να θεσμοθετεί, αλλά ούτε να εκφέρει άποψη επί ιστορικών θεμάτων, τότε η Βουλή με ποια αρμοδιότητα αποφαίνεται για ιστορικά -δηλαδή για επιστημονικά- ζητήματα, ψηφίζοντας νόμο ότι οι σφαγές των Ποντίων συνιστούν γενοκτονία και όχι π.χ. εθνοκάθαρση (βλ. Ν 2193/1994 περί καθιέρωσης της 19ης Μαΐου ως ημέρας μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου) και μάλιστα ποινικοποιεί την άρνηση της γενοκτονίας (βλ. Ν 4285/2014 περί καταπολέμησης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας);

4. Η εθνοκάθαρση δεν είναι κατ' ανάγκη λιγότερο βαρύ έγκλημα από τη γενοκτονία. Η σφαγή, και μάλιστα με σχεδιασμένη οργάνωση, είναι εξίσου βαρύ έγκλημα, είτε συμβαίνει στο πλαίσιο γενοκτονίας είτε στο πλαίσιο εθνοκάθαρσης. Η διαφορά γενοκτονίας και εθνοκάθαρσης (ως ιστορικών όρων και όχι ως νομικών όρων, διότι η γενοκτονία έχει οριστεί νομικά, ενώ η εθνοκάθαρση όχι) συνίσταται στα εξής: στη γενοκτονία στόχος είναι η συνολική εξάλειψη από προσώπου γης μιας κοινωνικής ομάδας επειδή π.χ. θεωρείται κατώτερη και δεν αξίζει να ζει: η ναζιστική Γερμανία εξόντωσε τους Εβραίους σε οποιοδήποτε σημείο της γης μπορούσε να το κάνει, επειδή θεωρούσε τους Εβραίους κατώτερο είδος (όπως επίσης τους Τσιγγάνους, τους ομοφυλόφιλους κ.λπ.). Στην εθνοκάθαρση στόχος είναι η ομογενοποίηση του εθνικού εδάφους (κατεχόμενου ή διεκδικούμενου) από τις ξένες μειονότητες. Συνακόλουθα στην εθνοκάθαρση δεν ενδιαφέρει εάν ομοεθνείς της μειονότητας ζουν εκτός του εθνικού εδάφους. Όταν η εθνοκάθαρση συμβαίνει σχεδιασμένα και οργανωμένα με σφαγές και βιασμούς (όπως στην περίπτωση των Ποντίων), είναι εξίσου βαρύ έγκλημα με τη γενοκτονία.

5. Προκαλεί εντύπωση η συντονισμένη επίθεση στον υπουργό από την αντιπολίτευση και τους ΑΝ.ΕΛΛ., το σύνολο σχεδόν των ΜΜΕ και τους ποντιακούς συλλόγους, στο μέτρο που η δήλωσή του ήταν σαφής. Στην εκπομπή «Στον Ενικό» δήλωσε ότι «δεν θέλει να επιβάλει τις προσωπικές του απόψεις ως κρατική πολιτική. Η κρατική πολιτική αναγνωρίζει ημέρα γενοκτονίας των Ποντίων». Και στη Βουλή δήλωσε «ότι ως υπουργός υποστηρίζει και υλοποιεί την επίσημη θέση της Πολιτείας για τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου» και, επίσης, ότι το αίμα και ο πόνος δεν διαχωρίζονται από το εάν χαρακτηρίζονται γενοκτονία, εθνοκάθαρση ή σφαγή.

6. Είναι προφανές ότι η συμβολική σημασία που έχει αποκτήσει, διεθνώς και στην Ελλάδα, ο όρος «γενοκτονία» μεταβάλλει το ζήτημα από ιστορικό σε ακραιφνώς πολιτικό και καθιστά την αμφισβήτηση της γενοκτονίας των Ποντίων, ως μη ώφειλε, πολιτικό και όχι ιστορικό διακύβευμα.

7. Προκαλεί επίσης εντύπωση η αντιστροφή της πραγματικότητας που επιχειρείται σε ό,τι αφορά την ηθική αυτουργία της επίθεσης και βιαιοπραγίας εναντίον του βουλευτή Γιώργου Κουμουτσάκου. Κατηγορήθηκε ως ηθικός αυτουργός ο Ν. Φίλης, που εξέφρασε την προσωπική του άποψη, και όχι όσοι με αυταρχικό τρόπο αρνήθηκαν το δικαίωμα του να εκφράζει τις προσωπικές του θέσεις. Μα η επίθεση στον Γ. Κουμουτσάκο είχε ακριβώς αυτό το νόημα: την διά της βίας αφαίρεση του δικαιώματος έκφρασης όταν αυτή δεν συμφωνεί με τη θέση των επιτιθέμενων, είτε αυτοί συνιστούν πλειοψηφία είτε μειοψηφία. Άλλωστε τα ΜΜΕ, η αντιπολίτευση και η πλειονότητα όσων τοποθετήθηκαν δημόσια επί των δηλώσεων Φίλη δεν άσκησαν κριτική στις θέσεις του, αλλά αρνήθηκαν το δικαίωμά του να τις εκφράζει. Έτσι ασκήθηκαν μηνύσεις εναντίον του, απαιτήθηκε η παραίτηση ή η αποπομπή του από την κυβέρνηση, απειλήθηκε με πρόταση μομφής. Είναι εμφανής εδώ η ροπή των διαχειριστών της κοινής γνώμης να επιβάλουν αυταρχικά ως ιστορικά ορθή μία συγκεκριμένη άποψη, αυτήν που θεωρείται εθνικά ορθή και εθνικά ενδεδειγμένη, χωρίς να τη συζητήσουν και, στις περισσότερες περιπτώσεις, χωρίς να γνωρίζουν τη διαφορά των ιστορικών όρων «γενοκτονία» και «εθνοκάθαρση». Και συνακόλουθα να στιγματίζουν, ρητά ή υπόρρητα, ως προδοτική την έκφραση οποιασδήποτε άλλης άποψης, παρέχοντας έτσι και πρόσφορο έδαφος στις τουρκικές εφημερίδες να πανηγυρίζουν ότι Έλληνας υπουργός αρνείται τη γενοκτονία των Ποντίων ως εάν η διά της βίας εθνοκάθαρση να είναι αμελητέο ζήτημα. Διότι ο εθνικιστικός παροξυσμός εστίασε μόνον στην άρνηση της γενοκτονίας από τον Ν. Φίλη, θεωρώντας προδοτικό κάθε άλλον χαρακτηρισμό, και, συνακόλουθα, στη γείτονα χώρα έφτασε μόνο η άρνηση της γενοκτονίας. Από εθνική οπτική γωνία, θα έλεγε κανείς ότι μόνοι μας βγάζουμε τα μάτια μας.

8. Η μήνυση μάλιστα που απείλησε ότι θα ασκήσει η Χρυσή Αυγή θα γίνει με βάση τον αντιρατσιστικό νόμο, για τον οποίο πολλοί ιστορικοί είχαμε επισημάνει ότι πλήττει την ελευθερία του λόγου και την ελεύθερη ιστορική έρευνα και διδασκαλία. Δηλώναμε τότε ότι «Είμαστε αντίθετοι στη δίωξη όλων των "αρνητών", ακόμη και εκείνων του φριχτότερου εγκλήματος του 20ού αιώνα, του Ολοκαυτώματος. Η στάση μας αυτή δεν πηγάζει από οποιαδήποτε ανοχή στους 'αρνητές' απεχθών εγκλημάτων, ούτε από την άρνηση τιμωρίας εγκληματικών πράξεων, αλλά από την πεποίθηση, ότι, όπως έχει αποδείξει και η διεθνής εμπειρία, τέτοιες διατάξεις οδηγούν σε επικίνδυνες ατραπούς: πλήττουν καίρια το δημοκρατικό και αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, ενώ ταυτόχρονα δεν είναι διόλου αποτελεσματικές, όσον αφορά την καταπολέμηση του ρατσισμού και του ναζισμού». [βλ. «Έκκληση 152 ιστορικών: Να αποσυρθεί το άρθρο 2 του αντιρατσιστικού νομοσχεδίου που περιορίζει την ελευθερία του λόγου» στη διεύθυνση: https://enthemata.wordpress.com/2014/09/03/ekklisi/#more-15702]

9. Πώς ερμηνεύεται όλη αυτή η αναταραχή που προκλήθηκε στον δημόσιο λόγο με αφορμή τις δηλώσεις Φίλη; Οπωσδήποτε η κρίση έχει εντείνει τα εθνικιστικά ανακλαστικά και σε ευρέα κομμάτια του πολιτικού φάσματος έχει οξύνει την εθνικιστική ρητορική. Το εθνικό παρελθόν (ηρωικό ή θυματοποιημένο) και η εθνική υπερηφάνεια γίνονται (ξανά) έσχατοι μηχανισμοί ψυχολογικής αυτοσυντήρησης αλλά και εύχρηστο εργαλείο πολιτικής αντιπαράθεσης. Ωστόσο το φαινόμενο έχει βαθύτερες ρίζες: η ελληνική δημόσια ιστορική κουλτούρα (πολιτικός λόγος, κυρίαρχα ΜΜΕ, σχολείο κ.λπ.) ποτέ δεν αποδεσμεύτηκε από το εθνικό της υπόβαθρο. Από αυτή την άποψη η αμφισβήτηση εθνικών βεβαιοτήτων συνιστά ευαίσθητη χορδή της ελληνικής κοινωνίας. Μάλιστα, για τους ποντιακής καταγωγής Έλληνες πολίτες η υπόνοια ότι αμφισβητείται η έκταση και η ένταση των δεινών που υπέστησαν οι πρόγονοί τους εκλαμβάνεται ως ανισομερής μεταχείρισή τους συγκριτικά με άλλες καταγωγικές ομάδες στο μέτρο που ο Πόντος έχει ενσωματωθεί στην εθνική ιστορία κυρίως με βάση τον διωγμό και όχι με αναφορά σε ηρωικά κατορθώματα και εξεγέρσεις ή υψηλά πολιτισμικά επιτεύγματα [βλ. άρθρο Λάμπρου Μπαλτσιώτη, «Ποιον ωφελεί η αναδιάταξη της θέσης των Ποντίων. Γενοκτονία, πολιτική και ιστορία», στο διαδικτυακό περιοδικό Χρόνος, τχ. 6 (Οκτώβριος 2013), διαδικτυακή διεύθυνση: http://www.chronosmag.eu/index.php/lplss-p-fl-ex-ths-p.html].

Λοιπόν, η ανοίκεια επίθεση στον Ν. Φίλη και η διόγκωση του ζητήματος σπεκουλάρει σε αυτές τις εθνικές ευαισθησίες και βρίσκει πρόσφορο έδαφος καθώς τα αντιπολιτευτικά κόμματα που ψήφισαν και επί της ουσίας στηρίζουν τις μνημονιακές πολιτικές (όπως και τα κυρίαρχα ιδιωτικά ΜΜΕ) αδυνατούν να συγκροτήσουν σοβαρό και συνεκτικό αντιπολιτευτικό λόγο επί της οικονομικής πολιτικής και επομένως ψάχνουν αλλού να βρουν αφορμές και ευκαιρίες αντιπαράθεσης με την κυβέρνηση.

* Ο Παναγιώτης Στάθης είναι ιστορικός.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL