ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ*
Το αγροτικό πρόβλημα δεν είναι μόνο αγροτικό όσον αφορά τα αίτια, τις επιπτώσεις και, βέβαια, τις λύσεις. Συνεπώς, απαιτείται κοινός στόχος, ενιαία στρατηγική και συντονισμένη δράση από όλους τους εμπλεκόμενους.
Με δεδομένο ότι η ανάπτυξη δεν είναι ουδέτερη έννοια, αλλά αποκτά νόημα μαζί με την απάντηση στα ερωτήματα για το περιεχόμενό της καθώς και για την κατανομή του οφέλους, θα πρέπει εξ αρχής να είναι σαφές ότι στόχοι, στρατηγική και ενέργειες συνιστούν διαρκές ζητούμενο στη βάση τού εκάστοτε συσχετισμού δυνάμεων και δυνατοτήτων.
Ο αγροτικός τομέας βρίσκεται σε ύφεση από τα μέσα του 2000, δηλαδή πριν την εμφάνιση της ύφεσης στην οικονομία συνολικά. Αυτό προκύπτει από το αρνητικό πρόσημο στην πορεία της παραγωγής και του εισοδήματος. Επιπλέον, βασικοί δείκτες της ελληνικής γεωργίας κινούνται σε χαμηλότερο επίπεδο ή ακόμη και σε αντίθετη κατεύθυνση, σε σχέση με την Ε.Ε.
Η αρνητική εξέλιξη των ανωτέρω δεικτών δεν είναι παρά η αντανάκλαση των νέων προβλημάτων που συσσωρεύτηκαν στα γνωστά παλιά, που συνοδεύουν τον αγροτικό τομέα εδώ και πολλά χρόνια. Η συσσώρευση νέων επί των άλυτων παλαιών είναι η έκφραση της χρόνιας κρίσης του τομέα και της αδυναμίας όλων των εμπλεκομένων να δώσουν λύσεις.
Ως παράγοντες που διαμορφώνουν τους όρους λειτουργίας του αγροτικού τομέα, πέραν των φυσικών - βιολογικών ιδιομορφιών του και των εξελίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο, αναφέρονται: οι εξελίξεις στους άλλους τομείς της οικονομίας, οι οποίες είναι οι καθοριστικότερες και συγχρόνως μη ελεγχόμενες από τον αγροτικό τομέα, και τα τεκταινόμενα εντός του αγροτικού τομέα που βρίσκονται πλήρως ή εν μέρει υπό τον έλεγχό του.
Η αγροτική πολιτική, έχοντας επίγνωση όλων των ανωτέρω, οφείλει, ως καταλύτης, να διευκολύνει τη συνολικότερη ανάπτυξη. Ωστόσο, επί δεκαετίες, ο αγροτικός τομέας αντιμετωπίστηκε ως ο παράδεισος του πελατειακού συστήματος, με κύριο σκοπό την πολιτική επιβίωση και αναπαραγωγή του. Συνεπώς, οι πολιτικές των τελευταίων δεκαετιών ευθύνονται σε καθοριστικό βαθμό για τις χρόνιες αδυναμίες και για τη σημερινή κατάστασή του.
Η περιορισμένη προστιθέμενη αξία τόσο της εγχώριας παραγωγής τροφίμων όσο και των αντίστοιχων εξαγωγών, η δυσμενής εξέλιξη των όρων εμπορίου για τα αγροτικά προϊόντα και η αύξηση του κόστους των εισροών για την αγροτική παραγωγή, η εξασθένιση των κλαδικών διασυνδέσεων, ο «αφελληνισμός», και η «διολίσθηση» σε μεταπρατικές δραστηριότητες τμήματος των μεταποιητικών επιχειρήσεων, και η μετατροπή τους από παραγωγικό συνεργάτη σε εμπορικό ανταγωνιστή της ελληνικής γεωργίας, είναι ορισμένοι εξαιρετικά κρίσιμοι παράγοντες, για τη δυσμενή εξέλιξη των οποίων η «ευθύνη» βαρύνει κυρίως την εγχώρια μεταποίηση και όχι τον πρωτογενή τομέα.
Στις ανωτέρω εξωγενείς επιπτώσεις, ο πρωτογενής τομέας θα πρέπει να προσαρμοστεί, με μέτρα και διαδικασίες που είναι δυνατόν να ελεγχθούν στο εσωτερικό του. Η ανισοβαρής σχέση ανάμεσα στους «εξωτερικούς» και «εσωτερικούς» παράγοντες, δηλαδή σε αυτούς που δεν ελέγχονται και σε αυτούς που ελέγχονται από τον αγροτικό τομέα, μαζί με τη μονομερώς επιδοματική, αναποτελεσματική, και ως εκ τούτου υποτιθέμενη φιλοαγροτική πολιτική των τελευταίων δεκαετιών, ενδεχομένως να ερμηνεύουν τη διαδεδομένη αντίληψη στον αγροτικό χώρο περί της ανάθεσης της ευθύνης για την ανάπτυξη σε τρίτους, σε βαθμό μεγαλύτερο από αυτόν που πράγματι τους αναλογεί.
Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψη και το ανωτέρω πλαίσιο, όσον αφορά τους «εξωτερικούς» παράγοντες, τα περιθώρια ποιοτικής αναβάθμισης με παρεμβάσεις που ελέγχονται στο πλαίσιο του αγροτικού τομέα είναι πολύ μεγάλα και επιτακτικά. Αυτές οι διαπιστώσεις έχουν νόημα, όχι απλώς ως θεωρητική προσέγγιση ή ιστορική αποτίμηση της πορείας του αγροτικού τομέα, αλλά για την ανάληψη αναπτυξιακών πρωτοβουλιών, από όλους τους συντελεστές που επηρεάζουν την πορεία του.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
