ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΛΑΒΑΣΗ
Μερικά κλικ ή μερικά αγγίγματα στην οθόνη, σήμερα αρκούν για να περάσει μπροστά στα μάτια μας ολόκληρος ο κόσμος. Οποιαδήποτε ώρα της μέρας ή της νύχτας. Μπορούμε ακόμη να φιλτράρουμε τις πηγές ώστε να αναζητούμε πιο έγκυρες πληροφορίες ή ακόμη να μετέχουμε σε δίκτυα επαφών και ανταλλαγών, να οργανώνουμε διαδρομές του νου και των αισθήσεων χωρίς να μετακινηθούμε από την καρέκλα μας.
Τι χρειάζεται λοιπόν το σχολείο; Μήπως είναι απομεινάρι μιας εποχής που πέρασε, όπου η κοινωνία είχε συλλογικά ωράρια εργασίας και ημέρες αργίας, όπου ο χρόνος μετακίνησης από έναν τόπο στον άλλο ήταν ανάλογος της απόστασης;
Πριν από λίγα χρόνια διάττων κεντροαριστερός ηγέτης ονειρευόταν την κατάργηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Θα μπορούσε, έλεγε, να θεσμοθετηθεί μια οικογενειακή επιδότηση και να αφήναμε την επιλογή στην οικογένεια για τον τρόπο και τον τόπο εκπαίδευσης των παιδιών. Δηλαδή για τον τρόπο άντλησης γνώσεων και ανάπτυξης δεξιοτήτων, για τον τόπο όπου θα συνέβαινε και για τον ρυθμό που θα ακολουθούσε η μάθηση.
Θα υπήρχε κι ένα σύστημα εξέτασης, στο οποίο θα μπορούσε ένα παιδί να μετάσχει ανεξάρτητα από την ηλικία του, όσες φορές επιθυμούσε, κι όταν πετύχαινε θα ήταν κάτοχος ενός πιστοποιητικού αντίστοιχης αξίας με το σημερινό απολυτήριο. Κάποια παιδιά θα πηδούσαν τις τάξεις και τα χρόνια, κάποια άλλα θα καθυστερούσαν, αλλά όλα θα είχαν επιδότηση και εξεταστικό δικαίωμα.
Όμορφη ιδέα, απομακρυσμένη εντούτοις από κάθε έννοια επιστημονικής κατανόησης και διεθνούς μελέτης για τις διεργασίες της μάθησης, για την οικοδόμηση των επιστημονικής γνώσης, για τη σημασία των εκπαιδευτικών θεσμών στην κοινωνικοποίηση, τη χειραφέτηση και συγκρότηση της έννοιας και ταυτότητας του πολίτη στην τοπική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια κοινωνία.
Είχε εξάλλου προηγηθεί συντηρητικός πρωθυπουργός που αντιλαμβανόταν την εισαγωγή των τεχνολογιών στην εκπαίδευση ως μια υλική διαδικασία: να μοιράσουμε στα παιδιά μικρούς και ελαφρούς υπολογιστές.
Ντόπια ελαφρά πηδηματάκια εθνικής απομόνωσης την ώρα που η ευρωπαϊκή και διεθνής κοινότητα επενδύει στην εκπαιδευτική έρευνα για την κατανόηση της εξέλιξης των μηχανισμών της μάθησης και ανακαλύπτει πολλαπλές διαδρομές της νοημοσύνης.
Η ιδέες των χαρούμενων ηγετών γοήτευσαν ταχύτατα τους κύκλους που αναζητούσαν θεσμικό περιορισμό του κράτους και των υπαλλήλων του στην οργάνωση της κοινωνίας. Αντί να προσλαμβάνουμε εκπαιδευτικούς και να χτίζουμε σχολεία, θα μπορούσαμε να επιδοτούμε τις οικογένειες, οι οποίες με τη σειρά τους να επιλέγουν εκπαιδευτικές υπηρεσίες και προϊόντα της αρεσκείας τους.
Ενθουσιασμός στους κρατικοδίαιτους ομίλους. Λιγότερα έξοδα και μείωση της απασχόλησης στον δυσκίνητο δημόσιο τομέα, αύξηση της απασχόλησης σε συνθήκες μιας ευέλικτης εκπαιδευτικής αγοράς. Καταιγισμός ιδεών και εκφράσεων από υπουργούς Παιδείας κι εβδομαδιαίους συνεργάτες των ομίλων. Να κάνουμε το έξυπνο σχολείο. Να ιδρύσουμε ιδιωτικά πανεπιστήμια, όπου να φοιτούμε από το σπίτι μας.
Τα πηδήματα προς το μέλλον μεγάλωσαν και βάρυναν. Να διδάσκουμε και να μαθαίνουμε απευθείας στα αγγλικά, ώστε να γλιτώνουμε χρόνο, να μην χρειάζεται να σκεφτόμαστε στα ελληνικά και στη συνέχεια να πρέπει να μάθουμε και τα αγγλικά. Με λίγα κλικ ή αγγίγματα στις οθόνες θα είχαμε καλύτερη εκπαίδευση και λιγότερο κράτος.
Η γοητεία της αμαρτίας σαγήνευσε πολλές και πολλούς. Αγνόησαν τους επιστήμονες, αποσιώπησαν την ανησυχία τους. Κατασκεύασαν αντίγραφα ειδικών, έξω από τη βάσανο της ακαδημαϊκής κρίσης, για να διαλαλούν το δίκιο των λανθασμένων επιλογών, εν ανάγκη ραμφίζοντας τους αντιπάλους. Λιγότερο κράτος και καλύτερη εκπαίδευση, είπαν, είναι σαν λιγότερος χρόνος και περισσότερο χρήμα. Η χαρά του παιδιού, η καταδίκη των μαθητών και των μαθητριών.
Η κενολογία περί της εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια μεγάλωσε τα κενά. Δημιούργησε μια κινούμενη άμμο μέσα στην οποία άρχισε να βυθίζεται επικίνδυνα το σχολείο, να βαλτώνουν τα πανεπιστήμια και να παγιδεύονται όλοι μαζί: το κράτος, η αγορά και οι επόμενοι υπουργοί.
Μα ο θάνατος στην κινούμενη άμμο δεν οφείλεται στη σύστασή της. Οφείλεται στις απότομες και βιαστικές κινήσεις του παγιδευμένου, στη λειψυδρία και στην απομόνωσή του από συνεργάτες. Για την αποκόλληση χρειάζεται συνεργασία, σχέδιο και αντίληψη της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον.
Δεν υπάρχει βασιλική οδός για τη γεωμετρία, είπε ο Ευκλείδης στον Πτολεμαίο όταν ζήτησε πιο εύκολο τρόπο από τα Στοιχεία. Ούτε πηδήματα προς την αριστεία υπάρχουν, ούτε με λίγα κλικ γίνεται η δημοκρατική μεταρρύθμιση. Ίσως λίγο περισσότερη πίστη στην αξία της επιστήμης, όσο κι αν η έκφραση φαίνεται αντιφατική, να βοηθούσε την έξοδο από τον βάλτο.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
