της Γιούλης Ιεραπετριτάκη*
Είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε πως η πολιτισμική κληρονομιά δεν είναι μια στατική έννοια συνδεδεμένη με το παρελθόν ή μια πολυτέλεια, ένα λούσο για να περνούν ευχάριστα τον καιρό τους οι πλούσιοι. Το αντίθετο μάλιστα. Σήμερα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της Ευρώπης. Αποφέρει αναρίθμητα οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά οφέλη, συμβάλλοντας στο αίσθημα του συνανήκειν και βέβαια σχετίζεται άμεσα με χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Ήδη από το 2000, με τη Συνθήκη της Φλωρεντίας για το τοπίο, τονίστηκε η κατεπείγουσα ανάγκη προστασίας και διαφύλαξης των πολιτιστικών τοπίων αλλά και των άυλων αξιών που εμπεριέχονται σ' αυτά. Γιατί είναι τόσο σπουδαία; Γιατί μας «μιλούν», μας διηγούνται για τα «έργα και τις ημέρες» των προγενέστερων γενεών, για τις ασχολίες και τις πεποιθήσεις, τις δοξασίες τους. Γιατί, ως αποτυπώματα της ανθρώπινης ιστορίας στον χώρο και τον χρόνο, σήμερα αποτελούν τα σπουδαιότερα «ιστορικά αρχεία» που διαθέτουμε.
Είναι, με άλλα λόγια, ένα παλίμψηστο συμβόλων που καλούμαστε να ερμηνεύσουμε για να εισχωρήσουμε στην ιστορία, την «αλήθεια του τόπου και των ανθρώπων» που κάποτε έζησαν και δημιούργησαν σ' αυτόν. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την Ελλάδα, εξαιτίας ακριβώς του πλούτου και της ποικιλομορφίας των πολιτιστικών της αγαθών αλλά και των εξαιρετικών προοπτικών που προβάλλουν από την ηθική αξιοποίησή τους, χωρίς να χάσουν τον δημόσιο χαρακτήρα τους αφού ανήκουν στον λαό και κατ' επέκταση σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Οι επενδύσεις στον πολιτισμό είναι οι μόνες που δεν θα αποδημήσουν σε φορολογικούς παραδείσους αλλά θα μείνουν στη χώρα μας.
Ο μεγάλος πόρος της Ελλάδας είναι ο τόπος, το τοπίο, τα σύμβολα και οι μνήμες που αυτά εμπεριέχουν. Όταν λοιπόν καταστρέφεις με τέτοια «λύσσα» όπως αυτή που γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια τους τόπους, καταστρέφεις την παραγωγή, την οικονομία, την κοινωνική ζωή και τελικά τον ίδιο σου τον εαυτό. Άλλωστε ο άνθρωπος, ως δημιούργημα του φυσικού του χώρου, δέχεται τις επιδράσεις τού συμπάσχειν και, σύμφωνα με τον Ιπποκράτη, στο «περί αέρος υδάτων και τόπων», διαμορφώνεται από τις επιδράσεις αυτές. Αυτή μάλιστα η αλληλεπίδραση τόπων και ανθρώπων είναι τόσο έντονη, αναφέρει ο Μπόρχες μιλώντας για την πατρίδα του - το Μπουένος Άιρες, ώστε να αποτυπώνεται ακόμα και στη φυσιογνωμία των ανθρώπων.
Ολόκληρη η χώρα, λόγω της πυκνότητας της ιστορίας και των μνημείων της, αλλά και η σημασία που αυτά έχουν για την παγκόσμια κοινότητα, θα μπορούσαν να αναδειχθούν σε πολιτισμικά διαμερίσματα που θα έχουν ως στόχο την αναζωογόνηση του τεράστιου πολιτισμικού κεφαλαίου και θα το μετατρέπουν σε παραγωγικά, δημιουργικά πεδία ανάπτυξης. Τα διαμερίσματα αυτά δεν είναι μόνο επιχειρήσεις, είναι ιδέες, ιστορίες, αισθητική, αρχιτεκτονική, είναι στυλ ενσωματωμένα σε μια τοπική οικονομία.
Ο πολιτισμός λοιπόν στον 21ο αιώνα μπορεί να αποτελέσει τον βασικότερο μοχλό ανάπτυξης που θα σύρει την Ελλάδα από το χάος που απειλεί να την «καταπιεί». Χιλιάδες τόποι περιμένουν την αναβάθμισή τους, την επιστροφή τους στην ευτοπία, στην φιλόκαλλη αισθητική του μέτρου, της ευταξίας, της αρμονικής συνύπαρξης, για την ανάκτηση του εθνικού μας αυτοσεβασμού.
Χωρίς ίχνος εθνικισμού, τοπικισμού, πρέπει να συνδέσουμε δημιουργικά, για το μέλλον της χώρας μας, τον πολιτιστικό κοσμοπολιτισμό με τον πολιτικό διεθνισμό. Και αυτό το βήμα δεν μπορεί να γίνει χωρίς την αναγνώριση του δικαίου διατήρησης του εθνικού πολιτισμού ως στοιχείου πλούτου και προόδου και όχι προώθησης και συντήρησης μιας νέας παγκόσμιας κουλούρας που επιχειρεί η ιμπεριαλιστική αποικιοκρατία, τονίζει ο μεγάλος ελληνιστής και αριστερός διανοούμενος Κοστάντσο Πρέβε.
Aντιμέτωποι πια με το αδυσώπητο τέλος των κοινωνιών από την κακοήθη επιθετικότητα της αγοράς, ας επικεντρώσουμε σήμερα την προσοχή μας στον πολιτισμό, στη δυνατότητα της προόδου της ανθρωπότητας, στην απελευθέρωση του «αλυσοδεμένου» συλλογικού μας πνεύματος από τις «σειρήνες» της αλλοτρίωσης.
_________
*Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη είναι ιστορικός αρχαιολόγος, μέλος Γραμματείας Τμήματος Τέχνης & Πολιτισμού ΣΥΡΙΖΑ Θεσ/νίκης.
