του Δημοσθένη Δαγκλή
Ζούμε ακόμη τις πρώτες φάσεις ενός αγώνα που διεξάγει μια κυβερνώσα Αριστερά μέσα στο αστικοδημοκρατικό-κοινοβουλευτικό παιχνίδι και, κυρίως, μέσα σε ένα αμείλικτα εχθρικό μέχρι «πνιγμού» εξωτερικό περιβάλλον επέμβασης. Εγκλωβισμένη μέσα στο τρίπολο «κυβέρνηση, κόμμα, κοινωνία» διεμβολίζεται από τις εντάσεις σε δύο συγκρουόμενες πλευρές, με ισχυρή πιθανότητα διάσπασης.
Υποθέτουμε στη συνέχεια (ως βασική προκείμενη) ότι ο απώτερος σκοπός του αγώνα και των δύο πλευρών είναι κοινός και ταυτίζεται με το οραματικό στοιχείο της Αριστεράς για τον κοινωνικό μετασχηματισμό.
Μπορούμε εδώ να διακρίνουμε διάφορες περιπτώσεις:
Υπάρχουν κάποιοι που εκτιμούν και κρίνουν ότι η θέση μιας από τις δύο πλευρές είναι ορθή-σωστή και δίκαιη. Η άλλη πλευρά ωστόσο επιμένει πως έχει αυτή δίκιο και εξακολουθεί να αγωνίζεται κάνοντας ακόμη και θυσίες, όπως ισχυρίζεται. Κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται ότι στις συγκεκριμένες πραγματολογικές συνθήκες, όπως έχουν τα πράγματα, έχουν δίκιο και οι δύο πλευρές. Άλλοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι η μία πλευρά -πάντα στις συγκεκριμένες συνθήκες- έχει περισσότερο δίκιο ή ότι η μία πλευρά έχει δίκιο, αλλά δεν θα είχε αν οι συνθήκες άλλαζαν.
Γίνεται έτσι φανερό ότι οι έννοιες «ορθό-σωστό» και «δίκιο» μάλλον δεν είναι οι κατάλληλες για την εκτίμηση - κρίση, αλλά θα πρέπει ίσως να προσφύγουμε στην έννοια του «σκοπού» που προβάλλει κάθε αντιμαχόμενη πλευρά. Γρήγορα όμως προσκρούουμε στο εξής διπλό πρόβλημα: Για να μπορεί να κριθεί αυτός ο σκοπός, πρέπει να αλλάξουν οι πραγματολογικές συνθήκες, πράγμα για το οποίο υποθέσαμε ότι μάχονται και οι δύο πλευρές, ώστε να γίνει υπαρκτή η νέα κατάσταση πραγμάτων - δεδομένων και άρα ελέγξιμη. Επιπλέον όμως, μέχρι να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, η εκτίμηση - κρίση που κάναμε μετατρέπεται η ίδια σε στοιχείο της σύγκρουσης, δηλαδή σε επιχείρημα ευνοϊκό ή δυσμενές για τη μία ή την άλλη πλευρά. Κατόπιν τούτων οδηγούμαστε στο να ισχυριστούμε ότι μία εκτίμηση - κρίση είναι καλύτερη όσο περισσότερο «πολιτική» είναι, δηλαδή όσο περισσότερο αυτή βασίζεται στη συμφωνία «μέσου» και (απώτερου) «σκοπού». Ο τελευταίος, βέβαια, συνήθως συνεπάγεται τον προσδιορισμό διαβαθμισμένου σκοπού ή διαβαθμισμένων (μικρότερων) σκοπών σύμφωνα με μια κλίμακα διαδοχικής προσέγγισης. Πρέπει επίσης εδώ λογικά να δεχτούμε ότι σε μια διαβαθμισμένη στοχοθεσία, σε μια κλιμάκωση (μερικών) στόχων και σκοπών μπορούν να υπάρξουν σημεία που να ξεγελάσουν κάποιον ως προς τον απώτερο τελικό σκοπό, για αυτό πρέπει να είναι πάντα προσεχτικός και όχι αφελώς καλοπροαίρετος. Τελικά δηλαδή, μία πολιτική (ή ένας πολιτικός) κρίνεται από το αν αυτή επιτυγχάνει ή όχι θετικά αποτελέσματα, ή αποτρέπει τα αρνητικά με τη σημασία του δίκιου ως πολιτικού μέσου και όχι ως κρίση ηθικής ή εντιμότητας.
Ακολουθήσαμε την παραπάνω σχεδόν γκραμσιανή συλλογιστική για τη σχέση «πολιτικής-ηθικής» που αφορά και στις δύο συγκρουόμενες πλευρές με την ελπίδα πως ίσως συμβάλλουμε στη διαλεύκανση κάποιων στοιχείων που στην σημερινή κατάσταση ή θυμικό-ιδεολογική ηθική παρόρμηση όλων μας τείνει συχνά να συγκαλύπτει.
Συζητάμε τα παραπάνω υπό την ισχύ της προκείμενης που θέσαμε και θέλουμε να πιστεύουμε ότι ισχύει, διότι υπάρχουν και αυτοί που πιστεύουν ότι «όλα ήταν στημένα εξαρχής» εντός της αναδυόμενης Αριστεράς για τη δρομολόγηση του κεντρο-αριστερού-φιλοσυστημικού πόλου, ο οποίος μαζί με τον δημιουργούμενο κεντροδεξιό θα συνθέσουν το νέο, αλλά ιστορικά δοκιμασμένο, δικομματικό σύστημα κυβερνητικής εναλλαγής. Σε μια τέτοια περίπτωση, εξ ορισμού θα λέγαμε, η διάσπαση είναι μία εκ των ων ουκ άνευ εξέλιξη για την Αριστερά εφόσον βέβαια οι κατηγορίες μπορούν να στοιχειοθετηθούν - αποδειχθούν στο «ακροατήριο» της τελευταίας.
Πέραν όμως από την ακραία αυτή συνωμοσιολογική εκδοχή, που θεωρούμε ότι χαίρει μάλλον ισχνής αποδοχής, υπάρχει και η άλλη παρεμφερής αντικειμενική εκδοχή που μπορεί να δημιουργήσει η κατάσταση της κυβερνησιμότητας, δηλαδή ο πολιτικός ρεαλισμός της διαχείρισης εξουσίας ιδιαίτερα στο σημερινό παγκόσμιο περιβάλλον. Πρόκειται για την σχεδόν νομοτελειακή, για κάποιους, διολίσθηση συνειδητή ή μη της κυβερνώσας Αριστεράς προς την ίδια κατεύθυνση.
Η δυνατότητα αυτής της εξέλιξης εκφράζει τις εντάσεις της Αριστεράς μέσα στο τρίπολο που προαναφέραμε, όπου βέβαια καταλυτικό ρόλο παίζει ο τρίτος πόλος, δηλαδή η κοινωνία - λαϊκά στρώματα προς τον οποίο εξ αντικειμένου απευθύνονται οι άλλοι δύο. Πρόκειται για τον συνεχώς εξαθλιούμενο «λαό» που ως έννοια είναι πάντα επιτελεστική αλλά ακόμη, θα λέγαμε, εκ του «μακρόθεν» (απουσία κινήματος), εμπιστεύεται τους άλλους δύο πόλους και περιμένει ευρισκόμενος στις αρχικές φάσεις της διαδικασίας ωρίμανσης (αγανάκτηση-άρνηση-θέση-θέληση) δηλαδή στη θέση της αγανάκτησης και της άρνησης (του παλιού). Τα αιτήματά του θολά και αδιαμόρφωτα δεν προδίδουν, ακόμη τουλάχιστον, σαφή ιδεολογικό -πολιτικό πυρήνα (συνειδητή βούληση και παραπέρα ταξική συνείδηση) και έτσι μεταφέρουν στην Αριστερά -και θα λέγαμε κατά κάποιον τρόπο την εγκλωβίζουν- την «ηθική» με τη γενικότερη σημασία της κατά το σχήμα «ηθική vs πολιτική», όπου η τελευταία σημαίνει το «παλιό σάπιο πολιτικό σύστημα». Η ηθική αυτή δεν ταυτίζεται με την ιδεολογική ηθική της Αριστεράς, την αριστερή συνείδηση που συχνά επικαλούμαστε, αν και κατέχει κοινό τόπο με το γενικότερο ουμανιστικό ηθικό φορτίο της Αριστεράς. Ένα παράδειγμα σχεδόν... «αποκρουστικό» για την Αριστερά μπορεί στο μέλλον -αν αποφευχθεί ο κίνδυνος Ακροδεξιάς παρέκκλισης- να είναι ελπιδοφόρο για την εξέλιξη αυτής της ηθικής σε συγκεκριμένη κατεύθυνση. Αυτό είναι το παράδοξο που παρατηρούμε σήμερα, εφόσον θεωρείται κάτι το αναπόφευκτο να προτιμάται, τουλάχιστον ακόμη, ένα «αριστερό» από ένα «δεξιό» Μνημόνιο! Αυτή η σημερινή κατάσταση του τρίτου πόλου και η προβληματική της δυναμικής εξέλιξής του προς αριστερή κατεύθυνση προσδιορίζουν την βάσανο της Αριστεράς και επιτείνουν την ένταση μεταξύ των δύο συγκρουόμενων πλευρών, τροφοδοτώντας την κάθε μία με επιχειρήματα. Πολλά από αυτά όμως, θεωρούμε, ότι μπορούν να αποτιμηθούν ως αντιθετικά μόνο prima facie, σύμφωνα με αυτά που προαναφέραμε για το «δίκιο» και το «σωστό».
Η άπειρη Αριστερά δοκιμάζεται σήμερα σε όλα τα επίπεδα μπλεγμένη σε μια κατάσταση όπου οι πολλές προσεγγίσεις πολιτικο-ιδεολογικές, οικονομικές, γεωπολιτικές κ.λπ. διαγκωνίζονται μεταξύ τους για την πρωτοκαθεδρία. Παλεύει σε ένα εξωτερικό εχθρικό (οικονομικό, γεωστρατηγικό, κ.τ.λ.) περιβάλλον αλλά και εσωτερικά με ένα πολιτικά «απαίδευτο» κοινωνικό υποκείμενο (ανθρωπολογικός τύπος). Η ένταση ανάμεσα στους πρώτους δύο πόλους (κόμμα, κυβέρνηση) είναι δεδομένη και μεγάλη. Πάντως η απόλυτη αυτονόμησή τους και το «ξεκαθάρισμα» εντός του πρώτου, που φαίνεται για κάποιους ως αναγκαία ιδεολογική αυτοσυντήρηση πέρα από τα όποια αριστερά πλεονεκτήματα συνιστά επίσης και ένα είδος απόδρασης. Δυστυχώς όμως αυτή η Αριστερά... «είναι για τα δύσκολα»! Ταυτόχρονα βέβαια... η πετονιά χωρίς τα «βαρίδιά» της -όπως αποκαλούν τις αριστερές-μαρξιστικές συνιστώσες οι άσπονδοι συστημικοί αναλυτές- είναι έρμαιο στα κύματα, δίχως να μπορεί να δώσει αριστερή κοινωνική «ψαριά».
Παράλληλα όμως εκτιμούμε ότι, η συνεχής πολεμική αντίσταση κάθε πλευράς από την πολιορκία που της ασκεί η άλλη -χωρίς εδώ να εννοούμε μια εσωτερική σκληρή, εποικοδομητική, συνθετική κριτική- δηλαδή μία συνεχιζόμενη (αυτό) πολιορκία και (αυτό) αντίσταση της Αριστεράς μόνο κακό κάνει. «Μία αντίσταση που παρατείνεται υπερβολικά σε ένα πολιορκημένο μέρος είναι η ίδια αποθαρρυντική. Συνεπάγεται οδύνες, κούραση, έλλειψη ανάπαυσης, αρρώστιες, και τη διαρκή παρουσία όχι του έντονου κινδύνου που σκληραίνει την ψυχή αλλά του χρόνιου κινδύνου που καταβάλει».1
Θα πρέπει τέλος να δεχτούμε ότι σε μία τέτοια χρόνια κατάσταση, που θα συνεχίζεται επώδυνα, η διάσπαση φαίνεται αναπόδραστη. Έτσι, οι συστημικές δυνάμεις μέσα και έξω από τη χώρα θα έχουν πετύχει ένα βασικό τους στόχο και θα επιχαίρουν όχι για την πιθανότητα δημιουργίας κεντροαριστερού «σοσιαλφιλελεύθερου» χώρου, αλλά αρχικά και κατ' αρχήν για τη διάσπαση και απονεύρωση της ουσιαστικής -λόγω της ευρείας λαϊκής της αποδοχής- πολιτικά δρώσας Αριστεράς.
1 Καρλ Μαρξ, Το ανατολικό ζήτημα, άρθρο 14.9.1855
