2000-2015: 1,6 δισ. σε προγράμματα τεχνολογιών επιτήρησης συνόρων, 11,3 δισ. για απελάσεις, 15,7 δισ. ευρώ σε διακινητές
2000-2015: 30.000 νεκροί, προσπαθώντας να περάσουν τα σύνορα της Ευρώπης
Φράχτης του Έβρου: 3.161.586 ευρώ για την κατασκευή του
της Κατερίνας Σταυρούλα
Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, περίπου έξι εκατομμύρια άνθρωποι μετακινούνται αυτή την περίοδο ανά τον πλανήτη, ψάχνοντας καταφύγιο. Εκδιωγμένοι από τις εστίες τους είτε λόγω του πολέμου είτε λόγω της φτώχειας οι περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες δεν φτάνουν στην Ευρώπη. Από τα 5,5 εκατομμύρια που εγκατέλειψαν τις εστίες τους τούς πρώτους έξι μήνες του 2014, μόνο 600.000 αναζήτησαν άσυλο στην Ευρώπη. Κι όμως, μόλις λίγες μέρες πριν, οι υπουργοί Εσωτερικών της Ε.Ε. συνεδρίασαν άδοξα στο Λουξεμβούργο για το θέμα της κατανομής 40.000 προσφύγων από την Ιταλία και την Ελλάδα στις άλλες χώρες-μέλη. Κανείς δεν φαίνεται να θέλει να τους υποδεχτεί.
Η Ευρώπη έχει εμπεδώσει τα τελευταία χρόνια την εφαρμογή μιας πολιτικής που κλείνει τις πόρτες εισόδου σε πρόσφυγες και μετανάστες. Η πολιτική απόφαση της δημιουργίας μιας Ευρώπης-Φρούριο είναι πλέον μετρήσιμη: κόστος σε ζωές, κόστος σε χρήμα. Αν αναζητήσει όμως κανείς τις επίσημες μετρήσεις και εκτιμήσεις κρατών και οργανισμών σε σχέση με το κόστος της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση, θα δυσκολευτεί να βρει απαντήσεις. Η Ε.Ε. εφαρμόζει μεν πολιτικές, δυσκολεύεται όμως να λογοδοτήσει γι' αυτές.
Τον Αύγουστο του 2013 μια ευρωπαϊκή ομάδα δημοσιογράφων, στατιστικολόγων και προγραμματιστών (ανάμεσά τους και η ομάδα του rbdata.gr), ξεκίνησε την έρευνα δημοσιογραφίας δεδομένων The Migrants' Files. Πρώτος στόχος ήταν να διερευνηθεί το κόστος σε ζωές των ευρωπαϊκών πολιτικών μετανάστευσης. Στα αποτελέσματα της έρευνας, για πρώτη φορά καταγράφεται ένας ανατριχιαστικός αριθμός: από το 2000 ως σήμερα πάνω από 30.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να περάσουν τα τείχη της Ευρώπης-Φρούριο.
Το δεύτερο μέρος της έρευνας The Migrants' Files δημοσιεύεται αυτή την εβδομάδα σε 15 μέσα ενημέρωσης σε όλη την Ευρώπη. Ανάμεσά τους, η Libération, η Süddeutsche Zeitung, η El Confidencial, η L' Espresso. Τώρα, επιχειρείται να καταγραφεί το οικονομικό κόστος των ευρωπαϊκών επιλογών. Ένα κόστος που πληρώνει τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση στην προσπάθειά της να σταματήσει τις μεταναστευτικές ροές, κι επομένως οι Ευρωπαίοι πολίτες, όσο και οι ίδιοι οι πρόσφυγες και μετανάστες που, μην έχοντας νόμιμο τρόπο να διασχίσουν τα ευρωπαϊκά σύνορα, βρίσκονται οικονομικοί όμηροι στα χέρια διακινητών. Και, ταυτόχρονα, διακινδυνεύουν τη ζωή τους.
Τα ποσά είναι ιλιγγιώδη. Από το 2000 μέχρι σήμερα 15,7 δισ. ευρώ έχουν πληρωθεί σε διακινητές για το πέρασμα των συνόρων. 1,6 δισ. έχουν χρηματοδοτήσει ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης τεχνολογιών επιτήρησης συνόρων. 11,3 δισ. έχουν δοθεί για απελάσεις μεταναστών. Πρόσφυγες και μετανάστες ξοδεύουν περίπου ένα εκατ. ευρώ ετησίως για να έρθουν στην Ευρώπη. Αντίστοιχο είναι το κόστος που πληρώνουν οι ευρωπαίοι πολίτες για την εφαρμογή των ευρωπαϊκών πολιτικών θωράκισης των τειχών της Ευρώπης.
Από τα ερευνητικά προγράμματα και τη Frontex στην κατασκευή τειχών και τα drones
Τριάντα εννιά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης χρηματοδοτήθηκαν από την Ε.Ε. ή το European Space Agency από το 2002 ως το 2013 με συνολική χρηματοδότηση 225 εκατ. ευρώ. Σαν εργαλείο εφαρμογής πολιτικής, η έρευνα για την ασφάλεια αποτελεί μέρος του προϋπολογισμού από τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε την πρώτη ομάδα εργασίας για το θέμα το 2003. Χωρίς τη συμμετοχή του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (IOM) και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, μερικές εταιρείες όπλων και τεχνολογίας ευνοήθηκαν ιδιαίτερα. Οι αποφάσεις της ομάδας άλλωστε λήφθηκαν με τη συμμετοχή τεσσάρων κορυφαίων ευρωπαϊκών ομιλών κατασκευής όπλων (Airbus [πρώην EADS], Thales, Finmeccanica και BAE) και εταιρειών τεχνολογίας (Saab , Indra, Siemens, Diehl κ.ά.). Η ομάδα εργασίας συναντήθηκε μόνο δύο φορές, κι αυτό ήταν αρκετό ώστε να χτιστεί η δομή, οι στόχοι και η ιδεολογία για την έρευνα που αφορά την ασφάλεια. Από τα 39 δημόσια χρηματοδοτούμενα προγράμματα η Airbus συμμετείχε σε 10 μέσω 14 θυγατρικών εταιρειών της, η Finmeccanica δούλεψε σε 16 μέσω 13 θυγατρικών και η Thales ανέλαβε 18, επίσης μέσω 13 θυγατρικών της.
Εντυπωσιακά ονόματα, όπως Mariss (παράφραση του λατινικού όρου για τη θάλασσα), Limes (τα όρια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) και Dolphin, μας θυμίζουν την οργουελιανή πραγματικότητα. Προγράμματα όπως το Operamar, το Wimaas και το Aeroceptor υπόσχονται σφιχτή εναέρια επίβλεψη συνόρων. Κάποια εστιάζονται στο κλείσιμο των συνόρων ή στην καλύτερη τεχνολογία ελέγχου. Επιπλέον υπάρχουν τα «λαγωνικά». Τα Doggies, Sniffer, Sniffles και Snoopy ασχολούνται με τη δημιουργία προηγμένων συστημάτων οσφρητικών αισθητήρων, για την καλύτερη ανίχνευση ανθρώπων που διασχίζουν τις χαρτογραφημένες διασυνοριακές διαδρομές. Μόνο το Sniffer (Ανιχνευτής) χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση με 3,5 εκατομμύρια ευρώ. Στόχος, να αναπτυχθεί τεχνολογία που θα επιτρέπει τον εντοπισμό, μέσω αισθητήρων οσμής, των ανθρώπων που προσπαθούν να διασχίσουν τα σύνορα κρυμμένοι σε αυτοκίνητα και φορτηγά. Δύο προγράμματα ασχολήθηκαν με τη δημιουργία ρομπότ συνοριακού ελέγχου, το ένα για τα θαλάσσια σύνορα (Uncoss) και το άλλο για τα χερσαία (Talos: από τον Τάλω, τον ανθρωπόμορφο, με σώμα από χαλκό, μυθικό φύλακα της Κρήτης).
Παράλληλα με την έρευνα έρχεται η δημιουργία των οργανισμών συντονισμού. Από την ίδρυσή της το 2004, μόνο η Frontex έχει καταφέρει να απορροφήσει σχεδόν ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Από το 2011 και μετά δημιουργείται το πρόγραμμα Eurosur, που στοχεύει στη δικτύωση και διαμοίραση πληροφοριών διαχείρισης συνόρων, με ανανέωσή τους σε πραγματικό χρόνο. Η εφαρμογή του απαιτεί τον συντονισμό κέντρων με κόστος που υπολογίζεται πως θα αγγίξει τα 200 εκατ. ευρώ.
Τα χρήματα για την αστυνόμευση και την ασφάλεια των συνόρων ρέουν επίσης. Η Ισπανία και η Ελλάδα έχουν επενδύσει πάνω από 70 εκατ. ευρώ σε πλοία, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, εκτός δρόμου οχήματα και κάθε είδους «έξυπνο εξοπλισμό» για να κλείσουν τα σύνορά τους. Ταυτόχρονα, η επιτήρηση, σταθερή πηγή εσόδων για τις επιλεγμένους προμηθευτές, μπορεί να φτάνει μέχρι και στη χρήση δορυφόρων. Αναπτυσσόμενη βιομηχανία αναδεικνύεται η ανέγερση τειχών, με την Ισπανία, την Ελλάδα και τη Βουλγαρία να έχουν επενδύσει σε αυτή. Στη Θέουτα οι εργασίες κατασκευής άγγιξαν τα 25 εκατ. ευρώ (2005-2013) ,ενώ στη Μελίγια τα 47 εκατ. Η οικοδόμηση ενός φυσικού εμποδίου είναι μόνο η αρχή. Η συντήρηση των ισπανικών τειχών κοστίζει περίπου 10 εκατ. ευρώ τον χρόνο από το 2005 και μετά. Το κόστος δημιουργίας του φράχτη στον Έβρο κόστισε στο ελληνικό κράτος 3.161.586,14 ευρώ, ενώ το κόστος συντήρησής του δεν είναι ακόμα συστηματικά καταγεγραμμένο. Στην Ελλάδα, επιπλέον, εκατομμύρια ευρώ δίνονται για την κατασκευή και λειτουργία των κέντρων κράτησης όπως και για επιχειρήσεις αστυνόμευσης (Ασπίδα και Ξένιος Ζευς).
Τα ανυπολόγιστα ποσά των απελάσεων και η παραοικονομία των συνόρων
Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων που επενδύει η Ευρώπη στην εφαρμογή πολιτικών μετανάστευσης περνάει απαρατήρητο. Μάλιστα, δεν αφορά ούτε την τεχνολογία ούτε τον εξοπλισμό: από το 2000 και μετά τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ και μαζί η Νορβηγία, η Ελβετία, το Λιχτενστάιν και η Ισλανδία έχουν απελάσει εκατομμύρια ανθρώπους. Κι αυτό έχει στοιχίσει το αστρονομικό ποσό των 11,3 δισ. ευρώ.
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να συγκεντρώσει κανείς αξιόπιστα στοιχεία. Οι ορισμοί και μόνο της νομικής κατάστασης του προς απέλαση ατόμου διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Η Eurostat διατηρεί βάση δεδομένων για τις «απελάσεις που ακολουθούν διαταγή απέλασης», όμως ούτε αυτή ούτε κάποιος άλλος διεθνής οργανισμός συνδυάζει τα στοιχεία που δίνονται από εθνικές υπηρεσίες ώστε να μάθουμε πόσες γυναίκες και άνδρες έχουν απελαθεί από την Ευρώπη και με ποιο κόστος. Αυτή η καταγραφή μοιάζει να μην ενδιαφέρει κανέναν, ούτε και όσους παίρνουν τις κεντρικές πολιτικές αποφάσεις. Έπειτα από προσεκτική ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων, η ομάδα του Migrants Files υπολογίζει πως το κόστος των απελάσεων στην Ευρώπη πλησιάζει το ένα δισ. τον χρόνο.
Κι ενώ δισεκατομμύρια δίνονται για την επιστροφή χιλιάδων ανθρώπων στις «χώρες προέλευσης», πρόσφυγες και μετανάστες φτάνουν, παρά τα κάθε είδους εμπόδια, πληρώνοντας υψηλό αντίτιμο σε παράνομους διακινητές. Τα τελευταία 15 χρόνια πρόσφυγες και μετανάστες έχουν πληρώσει το τεράστιο ποσό των σχεδόν 16 δισ. ευρώ για να ταξιδέψουν στην Ευρώπη. Το γεγονός ότι, παρά τα τεράστια αυτά έξοδα, χιλιάδες καταλήγουν νεκροί είναι ένας επιπλέον λόγος για να πούμε η μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης αποτυγχάνει.
Όλη η έρευνα στα ελληνικά στο www.rbdata.gr (goo.gl/DJ5zNo) και στα αγγλικά www.themigrantsfiles.com/ Η μεθοδολογία της (στα αγγλικά): goo.gl/jukii5
*Η Κατερίνα Σταυρούλα είναι ανεξάρτητη δημοσιογράφος. Συμμετέχει στην κοινότητα του radiobubble.gr και στην ομάδα του rbdada.
