ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΜΠΙΡΗ*
Πρόσφατα επιχειρήσαμε μια χαρτογράφηση των κατευθύνσεων που παίρνει η διοικητική μεταρρύθμιση σε ό,τι αφορά τις κεντρικές ιδέες που τη διέπουν. Πώς όμως μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτές τις ιδέες στην πράξη; Με άλλα λόγια, ποια είναι η διαδικασία που θα έπρεπε να ακολουθηθεί ώστε να επιτευχθεί η εξισορρόπηση μεταξύ λογοδοσίας και ενδυνάμωσης;
Μια κεντρική διαφορά μεταξύ του υπάρχοντος μοντέλου και αυτού που θα έπρεπε να το αντικαταστήσει είναι η αλλαγή του τρόπου λήψης αποφάσεων. Συγκεκριμένα, στη λήψη αποφάσεων θα πρέπει να συμμετέχουν αυτοί που έχουν πλήρη γνώση του αντικειμένου, δηλαδή τα στελέχη αυτά που θα κληθούν να εφαρμόσουν τις αποφάσεις που παίρνονται, κάτι το οποίο προϋποθέτει ανακατανομή των αρμοδιοτήτων, τόσο εντός των υπουργείων όσο και μεταξύ υπουργείων και αποκεντρωμένων δομών. Αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει τον ορισμό συγκεκριμένου καθηκοντολογίου, πράγμα που σκοπίμως ουδέποτε τέθηκε σε εφαρμογή.
Το πολιτικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί πριν από τον ορισμό και την ανάθεση αρμοδιοτήτων είναι: τι θέλουμε να κάνει ένα υπουργείο προκειμένου και να είναι αποτελεσματικό και να επιτύχει τον συντονισμό της εφαρμογής πολιτικών; Και ενώ το ερώτημα είναι πολύπλευρο, και απαιτεί μια σειρά αξιολογικών κρίσεων, η κατεύθυνση της διοικητικής μεταρρύθμισης παραμένει σαφής: αναδιάρθρωση της δημόσιας διοίκησης με στόχο την ενδυνάμωση των διοικητικών υπαλλήλων να εκτελέσουν επιτελικό έργο.
Στην παρούσα φάση, κατά την οποία η αναδιάρθρωση των διοικητικών δομών βρίσκεται σε σχετικά πρώιμο στάδιο, η συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων στην κατεύθυνση που θα πάρει η μεταρρύθμιση αποτελεί το στοιχείο - κλειδί, που διαφοροποιεί την προηγούμενη διοικητική μεταρρύθμιση από αυτήν που τώρα επιχειρείται. Έτσι, λόγο έχουν τόσο τα ανώτερα στελέχη των υπουργείων, αλλά και οι σύλλογοι εργαζομένων και οι αποκεντρωμένες δομές, καθώς και οι υπάλληλοι που ώς τώρα δεν είχαν αρθρώσει λόγο για τις μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν. Αυτό γίνεται συστηματικά και οργανωμένα, με την ανάθεση συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων εντός των ομάδων εργασίας που έχουν συγκροτηθεί για τον συντονισμό της διοικητικής μεταρρύθμισης του κάθε υπουργείου. Γίνεται μεθοδικά, μέσω ανταλλαγής απόψεων και υιοθέτησης κοινώς αποδεκτών επόμενων βημάτων.
Όπως σημειώσαμε και σε προηγούμενο άρθρο γι' αυτό το θέμα1, η μεθοδική αυτή διαδικασία είναι επίπονη. Και αυτό γιατί οι εμπλεκόμενοι καλούνται να παίξουν ρόλους που ώς τώρα δεν είχαν. Η ανατροπή της ιεραρχίας δεν μπορεί να επέλθει γενικά και αόριστα, αλλά απαιτεί από τους εμπλεκόμενους να μάθουν να συνεργάζονται σε μια νέα βάση. Καθώς οι σχέσεις εξουσίας μεταξύ υπαλλήλου και διευθυντή γίνονται λιγότερο άνισες, υπάρχουν και θα υπάρξουν αντιστάσεις, τόσο από τους «εξουσιάζοντες» όσο και από τους «εξουσιαζόμενους».
Ως πιθανή λύση σε αυτό το ζήτημα προκρίνεται η προσέγγιση της λεγόμενης "έρευνας δράσης" (action research), της ερευνητικής δηλαδή προσέγγισης που ως στόχο έχει την κοινωνική αλλαγή και που σχεδόν εξαλείφει τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ερευνητή και αντικειμένου έρευνας. Βέβαια, στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι ρόλοι του ερευνητή και του αντικειμένου έρευνας αντιστοιχούν σε αυτούς του μεταρρυθμιστή και του εργαζόμενου, αντίστοιχα. Παρόλο που υπάρχουν διαφορές μεταξύ του ερευνητικού περιβάλλοντος και ενός καθαρά εργασιακού χώρου, μια και, σε αντίθεση με τον ερευνητή, ο μεταρρυθμιστής δεν αποχωρεί από το πεδίο δράσης, και έτσι η αποστασιοποίησή του/της είναι δυσκολότερη, αξίζει να μελετήσουμε τη χρησιμότητα μιας ανθρωπολογικής προσέγγισης. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να εμπνευστούμε από τις μεθόδους αυτές που χαρτογραφούν σε αρκετό βάθος μια κατάσταση, επιχειρούν ταυτόχρονα να επιφέρουν αλλαγές, καταγράφουν το πώς αυτές επηρεάζουν τους εμπλεκόμενους και σχετικά γρήγορα (σε αντίθεση με άλλες πιο χρονοβόρες ερευνητικές μεθόδους) μπορούν να βγάλουν πορίσματα και να επικαιροποιήσουν τις μετέπειτα δράσεις.
Και ενώ η κλασική ερευνητική προσέγγιση δεν ενδείκνυται, αν μη τι άλλο λόγω έλλειψης πόρων, στην παρούσα συγκυρία είναι σημαντικό να αναζητήσουμε μεταρρυθμιστικές μεθόδους που δεν ακολουθούν την οικονομοτεχνική πεπατημένη του μνημονιακού μοντέλου διακυβέρνησης.
1 Δέσποινα Μπίρη «Ιεραρχία και διοικητική μεταρρύθμιση», "Συναντήσεις" Αυγής, 10/06/2015
* Η Δέσποινα Μπίρη είναι αρθρογράφος και ερευνήτρια στον τομέα της Υγείας
