Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
12.0°C16.5°C
1 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
11.5°C16.0°C
0 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
7.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
12.8°C15.8°C
2 BF 80%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
5 °C
4.9°C12.9°C
0 BF 100%
ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Θαυμαστές ημέρες ενός μακρινού καλοκαιριού
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Θαυμαστές ημέρες ενός μακρινού καλοκαιριού

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑ

Επανέρχονται καιρό τώρα στον νου οι μνήμες του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 1974. Έπειτα από τόσα χρόνια, η συλλογική μνήμη προσλαμβάνει τις θαυμαστές εκείνες ημέρες, αναντίρρητα ως τη στιγμή της πτώσης της δικτατορίας και της εκκίνησης της μακράς δημοκρατικής πορείας. Αυτή είναι η σχετικά αντικειμενική σύντομη περιγραφή αυτής της πολιτικής καμπής, συμπληρωμένη με τον τίτλο της: Μεταπολίτευση.

Και όμως, αγνοώντας την εκ των υστέρων αφήγηση, επιστρέφοντας σε εκείνους τους καιρούς, αναδύονται άλλα -προσωρινά και εφήμερα, που καθόριζαν τότε τον ψυχισμό αλλά και τη συνείδησή μας.

Τον Ιούνιο του 1974, τίποτα δεν έδειχνε πως σε λίγο η δικτατορία θα ήταν παρελθόν. Είχε προηγηθεί μία σκοτεινή άνοιξη. Μετά τον Νοέμβρη του Πολυτεχνείου αδύναμη η ελπίδα ότι θα μπορούσε να αλλάξει κάτι. Ο κόσμος είχε λουφάξει, οι ελάχιστοι άνθρωποι των αντιστασιακών οργανώσεων, εν μέσω ενός πληθυσμού φαινομενικά απαθούς, βρίσκονταν στην παρανομία, ήσαν φυλακισμένοι ή ζούσαν κάτω από τη φοβερή σκιά του καθεστώτος Ιωαννίδη. Το πραξικόπημα της Κύπρου ενέτεινε την αίσθηση του σκότους και του αδιεξόδου.

Και όμως συνέβη. Η δικτατορία έπεσε. Το πώς, έχει ήδη γραφτεί από όλες τις πλευρές. Το πραγματικό βίωμα, όχι το αργότερα συλλογικά καταγεγραμμένο θριαμβικό βίωμα, αλλά αυτό της τρομερής στιγμής, το αγωνιώδες, δεν έχει καταγραφεί.

Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, εκατομμύρια άνθρωποι πέρασαν από τη σιωπηλή ανοχή, την ενοχλημένη αμφισβήτηση ή τέλος πάντων τη συγκρατημένη σιωπηλή αντιπολίτευση στη χούντα, στην πλευρά της δημοκρατίας. Εργάτες, υπάλληλοι, νοικοκυραίοι, αγρότες, νεολαίοι. Η αλλαγή παραδείγματος και η νέα ιδεολογική ηγεμονία. Χρειάστηκαν επτά χρόνια για να συμβεί αυτό.

Οι μόνοι οι οποίοι ανήκαν ήδη στην πλευρά της δημοκρατίας, οι λίγοι μαχητές, γυναίκες και άνδρες των αντιστασιακών οργανώσεων, οι φοιτητές των εξεγερμένων πριν από μερικούς μήνες σχολών, ήσαν στους δρόμους περισσότερο αμήχανοι παρά πανηγυριώτες, περισσότερο επιφυλακτικοί παρά αισιόδοξοι.

Γιατί; H χούντα δεν είχε πέσει με εξέγερση, όπως όλοι ονειρεύονταν, αλλά με μία σχεδόν ομαλή παράδοση-παραλαβή εξουσίας την οποία προανήγγειλε ο Χένρι Κίσινγκερ. Οι φονιάδες και οι επίορκοι δεν "κρεμάστηκαν στο Σύνταγμα", όπως απαιτούσαν οι μάζες σε διαδηλώσεις και καφενεία όλης τη χώρας, αλλά κυκλοφορούσαν ελεύθεροι στους δρόμους. Η Ελλάδα παρέμεινε στο πολιτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, οι αμερικανικές βάσεις δεν έφυγαν ποτέ. Η ανατροπή δεν ήλθε ως λαϊκή δημοκρατία με εργατικά συμβούλια "εργατών - αγροτών - φοιτητών", μα με μία κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή, ενός ανθρώπου με ανοικτά χρέη από το '60. Μέσα στους μηχανισμούς, στην αστυνομία, τον στρατό, στη δικαιοσύνη, πολλά στελέχη του προηγούμενου καθεστώτος επιβίωναν και μερικές φορές βασίλευαν. Η Κύπρος ζούσε και θα ζούσε διχοτομημένη από την εισβολή. Τον Νοέμβρη του '74 πια, στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές η Αριστερά, η μόνη δύναμη που αντιστάθηκε οργανωμένα και με συνέπεια, ματωμένη ακόμη από τους αγώνες της, έλαβε ένα πενιχρό ποσοστό σε σχέση με τη συντριπτική εκλογική νίκη της Δεξιάς.

Θα ακουστεί περίεργο, αλλά όσα ακούγονταν στις συζητήσεις, στα περίφημα πολιτικά "πηγαδάκια" των πλατειών, στις συνελεύσεις των σχολών, περιέγραφαν μία ανάπηρη δημοκρατία, διαρκείς προδοσίες, μερικές φορές ένα κρυπτοδικτατορικό καθεστώς. Υπαρκτοί φορείς του οι αντικομμουνιστές, οι ακροδεξιοί και στελέχη της δικτατορίας που συνέχιζαν να βρίσκονται στην εξουσία. Ως αλλαγή φρουράς περιέγραψε ο Ανδρέας Παπανδρέου την αλλαγή -δεν συνέβη δα και τίποτα σπουδαίο- επιστρέφοντας από την Ευρώπη. "Καραμανλής ή τανκς" έλεγε ο Μίκης Θεοδωράκης, επιτείνοντας την αίσθηση ότι τα πάντα συνωμοτούσαν για να μην έλθει ποτέ ο σοσιαλισμός, που οι περισσότεροι των στρατευμένων της Αριστεράς ήταν σίγουροι ότι βρισκόταν προ των πυλών και τον απέτρεψε η ενδοκαθεστωτική μεταπολίτευση. Έτσι ήταν.

Αυτά συνέβαιναν στις θαυμαστές ημέρες του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του '74. Η δικτατορία έχει πέσει. Παρά τις απαισιόδοξες βεβαιότητες, παρά τις αγκυλώσεις, στρεβλώσεις και ατέλειες, ο δρόμος είχε ανοίξει. Ναι, δεν είχε έλθει ο σοσιαλισμός, είχε έλθει όμως η δημοκρατία. Η μαζική μετατόπιση του λαού σε ριζοσπαστικές θέσεις και αναζητήσεις συνέβαλαν στη θωράκισή της και στην προετοιμασία του τέλους της μεταπολεμικής δεξιάς κυριαρχίας, πέντε χρόνια αργότερα. Λίγοι είχαν συνείδηση των πραγματικών διαστάσεων της ιστορικής στιγμής, των ουσιαστικών διακυβευμάτων της συγκυρίας.

Υπάρχουν στιγμές, όπου ενώ η ιστορική στροφή συντελείται, οι παλιές κυρίαρχες ηγεμονίες καταρρέουν μπρος στα μάτια μας, χρειάζεται πολύς καιρός για να το αντιληφθούμε. Βασανιζόμαστε με την αίσθηση της αμφιβολίας, της αμηχανίας, της πίκρας, ίσως της ήττας, καθώς τη νίκη δεν τη φανταστήκαμε ακριβώς έτσι, αλλά κάπως αλλιώς.

Ο Νίκος Μπελαβίλας διδάσκει Πολεοδομία στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL