Του Steven Forti*
Η Ισπανία ψήφισε "αλλαγή". Αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό των αυτοδιοικητικών εκλογών της 24ης Μαΐου, στις οποίες οι Ισπανοί ψήφισαν σε πάνω από 8.000 δήμους και σε 13 από τις 17 διοικητικές περιφέρειες. Τα αποτελέσματα των εκλογών επιβεβαιώνουν τη βαθιά κρίση του δικομματισμού, την κατάρρευση του Λαϊκού Κόμματος (Partito Popolare), την ενίσχυση των ψηφοδελτίων που δημιουργήθηκαν από τη βάση, τη δυναμική είσοδο - "εισβολή" των Podemos και των Ciudadanos στα τοπικά κοινοβούλια και στα δημοτικά συμβούλια και την επιτακτική ανάγκη δημιουργίας μετεκλογικών συμμαχιών. Πρόκειται για ριζική αλλαγή για την Ισπανία με σαφή αριστερό προσανατολισμό.
Τα δύο μεγάλα κόμματα, που κυβέρνησαν την Ισπανία για πάνω από 30 χρόνια, κατέγραψαν μείωση των εκλογέων τους: από το 70% των ψήφων του 2007 στο 52%. Το Λαϊκό Κόμμα (P.P.) από το 37,5% περνά στο 27% των ψήφων, η απώλεια αποδοχής αντιστοιχεί σε πάνω από δυόμιση εκατομμύρια ψηφοφόρους και το Εργατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ισπανίας (PSOE) περνά από το 27,8% στο 25%, αφήνοντας καθ' οδόν πάνω από 700 χιλιάδες ψηφοφόρους. Η πανωλεθρία για το κόμμα του Μαριάνο Ραχόι είναι ακόμα πιο μεγάλη: το P.P. σε αυτές τις εκλογές χάνει την απόλυτη πλειοψηφία σε όλες τις περιφέρειες και μεγάλες πόλεις που διοικούσε και στις άλλες που κυβερνούσε με μειοψηφία υποχώρησε σημαντικά.
Στα ιστορικά φέουδα της Μαδρίτης και της Βαλένθια, όπου είχαν την εξουσία από τη δεκαετία του '90, έχασαν περισσότερο από το 20% των ψήφων του εκλογικού σώματος. Οι Σοσιαλιστές κατόρθωσαν να διατηρήσουν ό,τι ήταν διατηρήσιμο, αποφεύγοντας το κίνδυνο μιας πασοκοποίησης, χωρίς να μπορέσουν, όμως, να καρπωθούν την υποχώρηση της Δεξιάς. Επιβεβαίωσαν την πρώτη θέση ως κόμμα στην Αστούρια και διατήρησαν τη δεύτερη θέση σε όλες τις περιφέρειες, ενώ επανέκτησαν την Extremadura και σχεδόν όλες τις πρωτεύουσες των νομών της Ανδαλουσίας, περιοχή στην οποία επεκράτησαν στις τοπικές εκλογές της 22ας Μαρτίου.
Με ποσοστό 6,5% των ψήφων του Ciudadanos, το νέο κεντροδεξιό φιλελεύθερο κόμμα παίρνει την τρίτη θέση, καταδεικνύοντας, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, ότι κέρδισε την ψήφο κυρίως όσων ήταν δυσαρεστημένοι από το P.P. και το κόμμα της Ένωσης για την Πρόοδο και τη Δημοκρατία (UPyD) το κεντρώο κόμμα της Rosa Díez, το οποίο βρίσκεται σε φάση διάλυσης (διάσπασης).
Στην Αριστερά επελαύνουν οι Podemos, τιμωρώντας σκληρά το κόμμα της Izquierda Unida (IU), το οποίο έχασε 400 χιλιάδες ψήφους. Η εκτίμηση του βάρους του εκλογικού αποτελέσματος των Podemos, οι οποίοι καθιερώνονται, αλλά όχι στον βαθμό που είχε εκτιμηθεί μερικούς μήνες πριν, είναι δύσκολο να υπολογισθεί γιατί τα γενικά αποτελέσματα των εκλογών αφορούν το σύνολο των αποτελεσμάτων των δημοτικών εκλογών, στις οποίες το κόμμα του Πάμπλο Ιγκλέσιας δεν κατέβηκε αυτόνομα με το σύμβολό του, αλλά μέσα από κοινές λίστες που δημιουργήθηκαν τοπικά και σε συνεργασία με άλλες αριστερές δυνάμεις και κοινωνικά κινήματα. Στις περιφερειακές εκλογές στις οποίες το Podemos κατέβηκε με δικά του ψηφοδέλτια, τα αποτελέσματα για τους Podemos, ένα κόμμα που δημιουργήθηκε μόλις πριν από ένα χρόνο, είναι καλά: σε εννέα περιφέρειες από τους δεκατρείς -ο νέος σχηματισμός κατέλαβε την τρίτη θέση με ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ του 11% και του 20%, γίνεται καθοριστικός παράγοντας για τον σχηματισμό κεντροαριστερών κυβερνήσεων σε συνεργασία με τους Σοσιαλιστές και σε μερικές περιπτώσεις με άλλες πολιτικές δυνάμεις.
Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από τα αποτελέσματα αυτών των εκλογών είναι ότι σε καμία περιφέρεια και σε κανέναν δήμο, P.P., Σοσιαλιστές, Βάσκοι εθνικιστές ή Καταλανοί, δεν παίρνουν την απόλυτη πλειοψηφία. Τα νέα περιφερειακά κοινοβούλια και τα δημοτικά συμβούλια διαμορφώνονται από πέντε, έξι και επτά πολιτικούς σχηματισμούς και προκύπτουν περισσότερο κατακερματισμένα απ' ό,τι στο παρελθόν. Αυτό αποτελεί το σημείο καμπής που σηματοδοτεί την ιστορική αλλαγή για την Ισπανία, στην οποία ήταν κανόνας οι μονοκομματικές κυβερνήσεις και η οποία δεν είναι εξοικειωμένη καθόλου σε μετεκλογικές συνεργασίες. Από την περασμένη Κυριακή η δημιουργία μετεκλογικών συνεργασιών επιβάλλεται και τόσο τα μεγάλα κόμματα όσο και οι νέοι πολιτικοί σχηματισμοί θα πρέπει να αναμετρηθούν με αυτό το δεδομένο.
Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα σύνθετη και μόνο στο τέλος Ιουνίου αρχές Ιουλίου θα έχουμε τη δυνατότητα πιο ξεκάθαρης εικόνας. Η εκλογική περίοδος τελείωσε, αλλά έχει αρχίσει μια πιο δύσκολη φάση, εκείνη της δημιουργίας συμπαγών συμμαχιών, υπό τον σκόπελο των γενικών εκλογών που θα πραγματοποιηθούν μέσα σε ένα εξάμηνο. Είναι κατάδηλο ότι σε κάθε περίπτωση το P.P. στις περισσότερες περιφέρειες δεν θα μπορέσει να σχηματίσει μονοκομματικές κυβερνήσεις και στους δήμους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αποτελούσαν τα ιστορικά οχυρά του εδώ και μια εικοσαετία, δεν θα μπορέσει να σχηματίσει κυβερνήσεις ούτε με τη στήριξη των Ciudadanos. Για την Αριστερά αυτό συνιστά δυνατότητα η οποία δεν της είχε δοθεί ποτέ από την εποχή της μετάβασης στη δημοκρατία στη μέση της δεκαετίας του '70: τη δυνατότητα να σχηματίσει κυβέρνηση. Αυτό καταδεικνύουν τα αποτελέσματα στις δύο μεγαλύτερες ισπανικές πόλεις, όπου βιώθηκε πραγματικός σεισμός και πραγματική επανάσταση. Στη Μαδρίτη και στη Βαρκελώνη θα χριστούν δήμαρχοι δύο γυναίκες, με μακρόχρονη δράση στα κοινωνικά κινήματα και σε αριστερούς σχηματισμούς.
Αυτό συνιστά το τρίτο σημαντικό στοιχείο αυτών των εκλογών, όπου καταδεικνύει ότι πολύ συχνά οι αλλαγές ξεκινούν από τη βάση και στο πλαίσιο των ζυμώσεων μέσα στους δήμους και πως μόνο τώρα, τέσσερα χρόνια μετά την κατάληψη των ισπανικών πλατιών, γίνεται αντιληπτή η μακροπρόθεσμη επιρροή του κινήματος 15-Mάι των "αγανακτισμένων", όπου, αναμφισβήτητα, οριοθέτησε το παρελθόν και το μέλλον της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της ιβηρικής κοινωνίας.
Η νίκη της Ada Colau στην πρωτεύουσα της Καταλονίας, εκπροσώπου του κινήματος (PAH), των θυμάτων των στεγαστικών δανείων, με τη λίστα Barcelona en Comú, είναι αναμφισβήτητα ιστορική. Πρόκειται για κίνημα πολιτών με ζωή μικρότερη από δέκα μήνες, που δημιουργήθηκε με τη σύμπραξη των Podemos, Procés Constituent και Iniciativa per Catalunya Verds - Esquerra Unida i Alternativa (ICV-EUiA, τους οικολόγους σοσιαλιστές και τους Καταλανούς κομμουνιστές), αναδείχθηκε πρώτο κόμμα με 25,2% των ψήφων (11 δημοτικοί σύμβουλοι), υπερνικώντας τον απερχόμενο δήμαρχο Xavier Trias της Convergència i Unió (22,6%, 10 δημοτικοί σύμβουλοι). Με εξαίρεση την περίπτωση ενός αντίθετου συνασπισμού, το ισπανικό εκλογικό σύστημα προβλέπει πως ο δήμαρχος εκλέγεται από τον συνδυασμό που συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους, ακόμη και στην περίπτωση που δεν έχει την πλειοψηφία.. Με 11 συμβούλους (η πλειοψηφία είναι 21) η Colau πρέπει να καταφέρει να συνθέσει συμφωνίες με περισσότερες από έναν πολιτικούς σχηματισμούς και να επιδιώξει μια πολιτική συμφωνία με τους αριστερούς αυτονομιστές (ERC κ CUP) και τους Σοσιαλιστές. Το εγχείρημα δεν είναι καθόλου εύκολο, λαμβάνοντας υπόψη τις εντάσεις που οφείλονται στο καταλανικό ζήτημα, υπάρχουν, όμως, όλες οι προϋποθέσεις για αίσιο τέλος. Το πρόγραμμα του Barcelona en Comú είναι εξαιρετικά προωθημένο από κοινωνική άποψη και τα ισχυρά του σημεία αφορούν την υπεράσπιση του κοινωνικού κράτους Welfare State, τον τερματισμό των πολιτικών λιτότητας, την ανάπτυξη ενός μοντέλου βιώσιμης πόλης, τη διαφάνεια και την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Δεν είναι μικρότερης ιστορικής σημασίας το αποτέλεσμα του Ahora Madrid στην ισπανική πρωτεύουσα, λίκνο του νεοφιλελεύθερου turbo καπιταλισμού του P.P., που τη διακυβέρνησε για περισσότερο από δύο δεκαετίες. Η λίστα των πολιτών που σχηματίσθηκε από τους Ganemos Madrid, Podemos, Equo και τους αποσχιστές IU, με επικεφαλής την πρώην δικαστή Manuela Carmena, παρά χιλιοστό να κερδίσει τις εκλογές. Οι Λαϊκοί, υπό την καθοδήγηση του Esperanza Aguirre, παρότι απώλεσαν το 15% των ψήφων, διατήρησαν την πρώτη θέση (34,5% και 21 δημοτικούς συμβούλους), ενώ το Ahora Madrid με μόνο 43 χιλιάδες λιγότερους ψήφους πήρε το 31,8% (20 δημοτικούς συμβούλους). Η κατάσταση εμφανίζεται λίγο πιο απλή από εκείνη της Βαρκελώνης. Εάν το Ahora Madrid υπογράψει μια συμφωνία με τους σοσιαλιστές (15,3% και 9 δημοτικούς συμβούλους) θα εκπαραθύρωνε από την πρωτεύουσα το P.P. στο οποίο οι 7 σύμβουλοι που πήραν οι Ciudadanos δεν επαρκούν για τον σχηματισμό πλειοψηφίας. Οι τελευταίες δηλώσεις του Pedro Sánchez, ηγέτη του PSOE, και του Pablo Iglesias υποδηλώνουν ότι υφίστανται οι πολιτικές προϋποθέσεις και η θέληση για την διαμόρφωση μιας συμφωνίας.
Όπως δήλωσε εν θερμώ ο δεύτερος τη τάξη των Podemos, Íñigo Errejón, τα αποτελέσματα των εκλογών καταδηλώνουν αδιαμφισβήτητα ότι "έχουν καταρριφθεί οι παραδοσιακές δυναμικές" και ότι η σύγκλιση, , αριστερών σχηματισμών και κοινωνικών κινημάτων που διαμορφώθηκαν από τη βάση, γραμμή που προτάθηκε και στηρίχθηκε από τους Podemos στις δημοτικές εκλογές, ήταν νικηφόρος.
Εκτός από τη Βαρκελώνη και τη Μαδρίτη, πρέπει κανείς να τονίσει τα εξαιρετικά αποτελέσματα του Zaragoza en Común (24,6% των ψήφων), Marea Atlántica (31% των ψήφων και πρώτο κόμμα ) και του Por Cadiz Sí Se Puede (28% των ψήφων) που μπορεί να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της Σαραγόσα, La Coruña e Cadice με τη συμμαχία του PSOE και/η άλλων αριστερών σχηματισμών. Ιστορικά και τα αποτελέσματα στη Βαλένθια, όπου τόσο στον δήμο όσο και στη νομαρχία, μια συμμαχία μεταξύ Σοσιαλιστών, Compromís - σχηματισμός που δημιουργήθηκε από την ένωση των αριστερών εθνικιστών της Βαλένθια, των οικολόγων και των κομμουνιστών και των Podemos- θα έστελνε το λαϊκό κόμμα στην αντιπολίτευση ύστερα από 20 χρόνια.
Οι επόμενες εβδομάδες είναι καθοριστικές και θα σημάνουν, είναι βέβαιο, μια νέα πολιτική εποχή για την Ισπανία σε μια χρονιά που καθορίστηκε από τις εκλογικές αναμετρήσεις. Στις 27 Σεπτεμβρίου θα πρέπει να πραγματοποιηθούν οι περιφερειακές στην Καταλονία και τον Νοέμβριο οι πολιτικές εκλογές. Το 2015 πρέπει αληθινά να σημάνει την πολιτική αλλαγή στην ιβηρική χώρα.
(Μετάφραση της Μαρίας Γαβαλά)
* Ο Steven Forti είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Λισσαβώνας (Universidade Nova de Lisboa) @StevenForti
