ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΑΚΛΑ*
Τα δύο κόμματα που κυβέρνησαν την Ελλάδα μέσω πελατειακών σχέσεων έλεγαν ότι η κρίση είναι μια ευκαιρία να απαλλαγούμε από τις κακοδαιμονίες του παρελθόντος. Ορθώς. Χωρίς την κρίση, οι πιθανότητες να κυβερνήσει ένα κόμμα που δεν πατά σε πελατειακές σχέσεις, και άρα να περιοριστεί το πελατειακό κράτος, ήσαν ισχνές. Είχαν δίκιο αυτά τα κόμματα, απλώς αυτά τα ίδια ήσαν μέρος του προβλήματος μάλλον, παρά της λύσης του.
Η κακοδαιμονία της χώρας που τα ίδια καλλιεργούσαν αφορούσε τη μετατροπή των δικαιωμάτων σε εύνοιες. Πελατειακό δεν είναι το κράτος που μου διασφαλίζει τα δικαιώματά μου, αλλά αυτό που μου χορηγεί εξυπηρετήσεις, ειδικά όταν προβάλλει την ίδια τη διασφάλιση των δικαιωμάτων μου ως μια εξυπηρέτηση που απαιτεί εκ μέρους μου μια ανταπόδοση. Π.χ., αν το σχέδιο πόλεως προηγείται της οικοδόμησης, είναι μια ρύθμιση της ανάγκης στέγασης χωρίς πελατειακά οφέλη. Αν έρχεται εκ των υστέρων να νομιμοποιήσει το αυθαίρετό μου, αποτελεί αίφνης μια εξυπηρέτηση του βουλευτή προς εμένα, που απαιτεί ως εύλογη ανταπόδοση να τον ψηφίσω. Με αυτό τον τρόπο λειτουργούσε το κράτος σε όλη την περίοδο που εύχεται κανείς να έχει παρέλθει. Οι μηχανισμοί αυτοί συνέχισαν μάλιστα να λειτουργούν μέχρι τέλους.
Πελατειακό δεν είναι το κράτος που με προστατεύει από τα απρόοπτα της αγοράς εργασίας, πελατειακό είναι όποιο εμφανίζει αυτή την προστασία των εργασιακών μου δικαιωμάτων ως μια ευνοϊκή μεταχείριση, η οποία απαιτεί εκ μέρους μου να ψηφίσω το κόμμα που με ευνόησε. Αυτό δημιουργεί ένα κλίμα όπου αντί για δικαιώματα έχουμε εύνοιες. Το δικαίωμά μου στην υγειονομική περίθαλψη μεταφράζεται σε αίτημα για ευνοϊκή μεταχείριση, που απαιτεί εκ μέρους μου να πληρώσω τον γιατρό που θα με «προσέξει». Με αρκετά ανάλογο τρόπο, το δικαίωμα στην παιδεία μετατρέπεται κι αυτό σε ένα αίτημα ειδικής μεταχείρισης που δεν μπορεί να δοθεί σε όλους, αλλά μόνο στους «άριστους» μαθητές.
Παραδοσιακά οι φιλελεύθεροι θεωρούν ότι το παιχνίδι της προσφοράς και της ζήτησης, δημιουργώντας ανάπτυξη, ικανοποιεί και το δικαίωμα στην εργασία, ενώ οι σοσιαλιστές, επειδή δεν αποδίδουν στην αγορά μια τέτοια ικανότητα, θεωρούν πως η ικανοποίηση αυτού του δικαιώματος απαιτεί να θεσπιστούν κανόνες προστασίας του εργαζόμενου. Πολλές κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ακόμη και σοσιαλιστικές) κλίνουν προς την πρώτη άποψη, η κυβέρνησή μας προς τη δεύτερη. Κανείς δεν θεωρεί όμως ότι τα εργασιακά δικαιώματα είναι ως τέτοια πελατειακά. Σε αυτό διαφέρουν από την άποψη αντιπάλων της κυβέρνησης, που προωθούσαν μια τέτοια σύγχυση για χρόνια.
* Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στο Πάντειο.
