ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ*
Για την ανάκτηση των δικαιωμάτων και των κατακτήσεων που κατεδαφίστηκαν την περίοδο 2010-2014 απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις: πολιτικές, θεσμικές, οικονομικές. Οι πολιτικές και θεσμικές προϋποθέσεις είναι αναγκαίες, αλλά όχι πάντα ικανές.
Οι πολιτικές προϋποθέσεις δημιουργήθηκαν με το αποτέλεσμα των εκλογών της 25ης Ιανουαρίου 2015. Η «επώαση» αυτής της αλλαγής απαίτησε πολύ χρόνο και κόπο, καθώς διήρκεσε σχεδόν τέσσερα χρόνια με κινηματικές διαδικασίες και συγκρούσεις κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες.
Την τετραετία 2010-2014, με τη χρήση της χυδαίας εκδοχής της ιδέας «η κρίση ως ευκαιρία», διαγράφτηκαν από τη νομοθεσία δικαιώματα και κατακτήσεις που είχαν αποτυπωθεί σε θεσμούς με αγώνες δεκαετιών και αντικαταστάθηκαν από μνημονιακούς νόμους χιλιάδων σελίδων. Συνεπώς, οι θεσμικές προϋποθέσεις για την ανάκτησή τους επίσης απαιτούν χρόνο, προετοιμασία, σχεδιασμό, μεθόδευση και αντιπαράθεση με τους φανατικούς τού «ναι σε όλα».
Ωστόσο, το μεγαλύτερο «κατόρθωμα» των κυβερνήσεων της περιόδου 2010-2014 δεν ήταν το σβήσιμο των δικαιωμάτων και το γράψιμο της «μνημονιακής βίβλου». Ο μεγαλύτερος «άθλος» ήταν η κατεδάφιση της οικονομίας και μέσω αυτής η καταστροφή της οικονομικής βάσης για την πραγμάτωση των δικαιωμάτων και των κατακτήσεων. Αυτό, πράγματι, είναι κορυφαίο «επίτευγμα», καθώς θέτει σε λειτουργία δύο πτυχές της οικονομικής κρίσης.
Η πρώτη αφορά τη χρησιμοποίηση της οικονομικής κρίσης για την ανάδειξη του μη ρεαλιστικού των δικαιωμάτων / κατακτήσεων, στο πλαίσιο, βέβαια, της πολιτικής διεύρυνσης των ανισοτήτων, με τη μετάθεση των βαρών στους πιο αδύναμους. Η οικονομική υπονόμευση των δικαιωμάτων / κατακτήσεων συνιστά το προανάκρουσμα για τη θεσμική αναίρεσή τους. Την ανάδειξη της μη ρεαλιστικότητας ακολουθεί η διαγραφή από τη νομοθεσία. Η μεθοδική αξιοποίηση αυτής της πλευράς της οικονομικής κρίσης χαρακτήρισε την περίοδο 2010-2014.
Η δεύτερη πτυχή αφορά την πραγματική αδυναμία στήριξης με οικονομικούς όρους της επανάκτησης των δικαιωμάτων / κατακτήσεων, ακόμη και αν υπάρχει η βούληση και επιπλέον συντρέχουν οι πολιτικές και θεσμικές προϋποθέσεις. Πρόκειται για την πλευρά της οικονομικής κρίσης με την οποία η ελληνική κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη σήμερα.
Η σωρευτική απώλεια 25% του ΑΕΠ, η καταστροφή της παραγωγικής βάσης και η συνακόλουθη μείωση των εσόδων του κράτους συνυπάρχουν με τις τεράστιες κοινωνικές ανάγκες, με τις υψηλές υποχρεώσεις έναντι των δανειστών και με την αναγκαιότητα εύρεσης πόρων για επενδύσεις. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δρομολογηθεί η διαδικασία για την ανάκτηση των δικαιωμάτων και των κατακτήσεων.
Τόσο η παράταση της ύφεσης όσο και η ανάπτυξη με διατήρηση της ανισότητας παγιώνουν την απώλεια (των δικαιωμάτων και των κατακτήσεων). Αντιθέτως, η ανάπτυξη με ανακατανομή των βαρών και με διάχυση του οφέλους ανοίγει τον δρόμο στη διαδικασία για την επανάκτησή τους, καθώς δημιουργεί την απαραίτητη οικονομική βάση.
Η επίγνωση των ανωτέρω οδηγεί αφενός στην αναγκαιότητα συντονισμού των πολιτικών και θεσμικών ενεργειών με την οικονομική κατάσταση, αφετέρου αναδεικνύει την κρίσιμη σημασία που έχει η διεύρυνση των οικονομικών δυνατοτήτων.
Σε συνθήκες σοβαρής υποχώρησης και αποσύνθεσης των διασυνδέσεων της παραγωγικής βάσης, αυτό που χρειάζεται δεν είναι ο μονομερής προσανατολισμός στις εξαγωγές βασισμένες σε νησίδες ανταγωνιστικών επιχειρήσεων. Αντιθέτως, θα πρέπει να επιδιωχθεί μία πιο πλουραλιστική αναπτυξιακή λογική, η οποία θα περιλαμβάνει δύο άξονες.
Ο πρώτος, πράγματι, θα είναι προσανατολισμένος στις εξαγωγές, αλλά ως η κορυφή μιας πυραμίδας με την ευρύτερη δυνατή βάση στην εγχώρια οικονομία. Με αυτόν τον τρόπο θα στηριχθεί η απασχόληση και επιπλέον θα δημιουργηθεί και θα ενσωματωθεί περισσότερη προστιθέμενη αξία στην ευρύτερη οικονομία και στις εξαγωγές αντιστοίχως.
Ο δεύτερος θα πρέπει να προσανατολιστεί, τουλάχιστον σε μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, στην παραγωγή καταναλωτικών και ενδιάμεσων αγαθών και υπηρεσιών για την κάλυψη των εγχώριων αναγκών και την υποκατάσταση των εισαγωγών μιας οικονομίας μετά από βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, δηλαδή με χαμηλό εισόδημα και ανάλογη δομή ζήτησης.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
