Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Η θρησκευτικότητα των Ελλήνων: ιδιωτικοποίηση ή απομάκρυνση;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η θρησκευτικότητα των Ελλήνων: ιδιωτικοποίηση ή απομάκρυνση;

του Αλέξανδρου Σακελλαρίου

Έχουν αυξηθεί ή μειωθεί οι άνθρωποι που πηγαίνουν στην εκκλησία τα τελευταία χρόνια; Εκείνοι που προσεύχονται και εκείνοι που αυτοχαρακτηρίζονται «θρησκευόμενοι»; Απαντήσεις σε αυτά και άλλα σημαντικά ερωτήματα βρίσκουμε σε ένα πρόσφατο δημοσίευμα του Βήματος της Κυριακής, (12.4), το οποίο, με αφορμή το Πάσχα, παρουσιάζει έρευνα της Κάπα Research.

Οι στατιστικές ποσοτικές έρευνες είναι εξαιρετικά χρήσιμες και προσφέρουν ερεθίσματα για περαιτέρω σκέψη, αναλύσεις και αναστοχασμό, αν και δύσκολα μπορούν να εξηγήσουν σε βάθος τα κοινωνικά γεγονότα σε σύγκριση με τις ποιοτικές έρευνες. Όντας αδύνατο να σχολιάσω τα πολλά και χρήσιμα ευρήματα της έρευνας, θα επικεντρωθώ σε ορισμένα μόνο, άκρως ενδιαφέροντα κατά τη γνώμη μου.

Σύμφωνα με τα ευρήματα που παρατίθενται, έχει μειωθεί σημαντικά, σε σχέση με το 2006, ο αριθμός των ανθρώπων που πηγαίνουν στην εκκλησία (εκτός από βαφτίσεις, γάμους, Πάσχα και Χριστούγεννα), όπως και όσων προσεύχονται εκτός εκκλησίας. Επίσης, έχει μειωθεί και το ποσοστό όσων επιθυμούν το μάθημα των θρησκευτικών να έχει μόνο ορθόδοξο περιεχόμενο. Ο αυτοχαρακτηρισμός «θρησκευόμενος» έχει επίσης ελαττωθεί σημαντικά σε σχέση με το 2001 (από το 85% στο 51%), η πίστη στον θεό έχει ελλατωθεί κατά 17,5%, ενώ όσοι δήλωναν χριστιανοί ορθόδοξοι έπεσαν από το 96% στο 81%.

Είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς αν η ελληνική κοινωνία είναι σήμερα περισσότερο κοσμική, καθώς υπάρχουν ακόμα σε εκκρεμότητα πολλά ζητήματα που άπτονται του πεδίου των σχέσεων πολιτικής και θρησκείας ή αυτού που συνήθως ονομάζεται «σχέσεις κράτους και Εκκλησίας». Θα πρέπει, πάντως, να υπογραμμιστεί ότι όταν κάνουμε λόγο για εκκοσμίκευση, αυτή θα πρέπει να αφορά το κράτος και τους θεσμούς, και όχι στην καθημερινότητα των ανθρώπων στους οποίους δεν θα πρέπει να επιβληθεί ένας κοσμικός τρόπος ζωής που αφορά την ιδιωτικότητά τους. Πάντως, από τα δεδομένα της εν λόγω έρευνας φαίνεται ότι υφίσταται αφενός μια τάση μάλλον για ιδιωτικοποίηση της θρησκείας αφενός και αφετέρου μια τάση απομάκρυνσης από τη θρησκεία, η οποία ενδεχομένως εκφράζεται είτε με θρησκευτική αδιαφορία είτε με την απόρριψη της ορθόδοξης Εκκλησίας είτε με την άνοδο της αθεΐας –είτε όλα αυτά μαζί.

Θα ήθελα να σταθώ σε αυτό το σημείο, καθώς από το 2012 διεξάγω έρευνα για την αθεΐα στην ελληνική κοινωνία («Μορφές αθεΐας στην σύγχρονη Ελληνική κοινωνία», Πάντειο Πανεπιστήμιο). Η έρευνα καταγράφει ένα αξιοσημείωτο ποσοστό όσων δηλώνουν άθεοι: φτάνει, σήμερα, το 14,7%, ενώ το 2006 ήταν μόλις 2%. Ένα ερώτημα αφορά τη μεθοδολογία της έρευνας (που δεν αναφέρεται στο δημοσίευμα της εφημερίδας): έχει σημασία αν η απάντηση ήταν αυθόρμητη ή αν υπήρχε στο ερωτηματολόγιο, καθώς και αν υπήρχαν άλλες διαθέσιμες απαντήσεις, όπως «θρησκευτικά αδιάφορος» ή «αγνωστικιστής». Γενικότερα, κρίσιμο ερώτημα παραμένει εάν οι άθεοι όντως αυξήθηκαν ή με την πάροδο των χρόνων απέκτησαν φωνή και την επιθυμία να εκφράσουν δημόσια τις απόψεις και τις αντιλήψεις τους, χωρίς να φοβούνται ότι θα στιγματιστούν από την Εκκλησία ή την ορθόδοξη πλειονότητα.

Διεξάγοντας συνεντεύξεις με ανθρώπους που αυτοχαρακτηρίζονται ως άθεοι, και ασχέτως βέβαια με το εάν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί με τις απόψεις τους, εκτιμώ ότι ισχύουν και τα δύο. Συν τοις άλλοις, διαπιστώνει κανείς, από πρώτο χέρι, ότι δεν πρόκειται για «περίεργους», «μιαρούς», «ανήθικους» ή για «ανθρώπους του σκότους», όπως συχνά η Εκκλησία αρέσκεται να τους χαρακτηρίζει.

Θα ήθελα, κλείνοντας, να υπογραμμίσω την ανάγκη για τη διεξαγωγή περισσότερων ερευνών σε θέματα θρησκείας και κοινωνίας· όπως φαίνεται, οι κοινωνίες μεταβάλλονται και δεν παραμένουν σταθερές ως προς τις απόψεις και τις ιδέες που θεωρούνται κυρίαρχες. Και εδώ τίθεται ένα ερώτημα σχετικά με τον διαχωρισμό κράτους και Εκκλησίας. Ο όρος «επικρατούσα θρησκεία» συνεχίζει να διατηρείται στο ελληνικό Σύνταγμα – υποτίθεται για λόγους κυρίως ποσοτικούς, δηλαδή επειδή οι περισσότεροι Έλληνες είναι χριστιανοί ορθόδοξοι. Αν, όμως, όπως δείχνει και η πρόσφατη έρευνα ο αριθμός των πιστών τείνει διαρκώς μειούμενος, και αν υπολογίσουμε ότι οι νέες γενιές τείνουν να αυτο-τοποθετούνται εκτός Εκκλησίας αλλά και εκτός θρησκείας, τότε, αν κάποια στιγμή οι χριστιανοί ορθόδοξοι θα αποτελούν μειονότητα θα αφαιρεθεί η εν λόγω αναφορά; Αλλά αυτό, μάλλον, είναι… άλλου παπά ευαγγέλιο.

Αλέξανδρος Σακελλαρίου είναι δρ κοινωνιολογίας της θρησκείας, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL