ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΜΠΙΡΗ*
Η εφαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος προχωράει. Αυτό όμως δεν συμβαίνει ανεμπόδιστα. Αντιστάσεις προβάλλονται από πολλές κατευθύνσεις, πράγμα που καθιστά τη συνέπεια ως προς τις προγραμματικές εξαγγελίες ιδιαίτερα κρίσιμη. Δεδομένου ότι οι θεσμοί λειτουργούν με όρους τεχνοκρατίας, είναι σημαντικό να αναπτυχθεί μία «αριστερή τεχνοκρατία», η οποία θα μπορεί να τεκμηριώσει την εφαρμογή των προγραμματικών θέσεων της κυβέρνησης.
Η τεχνοκρατία έχει πλέον ταυτιστεί με την προώθηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διακυβέρνησης, που προτάσσει τον ανταγωνισμό και τη συνεχή αξιολόγηση ως τους μοναδικούς τρόπους βελτίωσης της παροχής υπηρεσιών προς τους πολίτες. Το φαινόμενο της συνεχούς αξιολόγησης αποτελεί αντικείμενο μελέτης και κριτικής σε πολλούς τομείς, μεταξύ άλλων στην παιδεία και την υγεία (http://ecpr.eu/Events/PaperDetails.aspx?PaperID=20531&EventID=14). Μερικοί αναφέρονται στη δημιουργία μιας «κουλτούρας ελέγχου» (βλ. π.χ. Chris Shore «Audit Culture and Illiberal Governance - Universities and the politics of accountability» http://ant.sagepub.com/content/8/3/278.short), που έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι εργασιακοί χώροι λειτουργούν, και κατά συνέπεια επηρεάζει σημαντικά τόσο τους εργαζόμενους όσο και τους πολίτες γενικότερα.
Ακόμα και σε αυτή τη δύσκολη φάση της διαπραγμάτευσης με τους δανειστές, επανέρχεται το μόνιμο μοτίβο: τα χρήματα θα εκταμιευθούν όταν η αξιολόγηση ολοκληρωθεί. Δεδομένης της τεχνικής φύσης των διαπραγματεύσεων στο τωρινό μεταβατικό στάδιο, η τεκμηρίωση των κυβερνητικών προθέσεων με επιχειρήματα που απαντούν συγκεκριμένα στις αμφιβολίες που οι θεσμοί διατηρούν κρίνεται απολύτως επιβεβλημένη.
Τι προτάσσει λοιπόν η «αριστερή τεχνοκρατία» απέναντι στις απαιτήσεις των δανειστών; Ένα κεντρικό επιχείρημα είναι πως ο ανταγωνισμός μεταξύ δημοσίων δομών είναι απολύτως απευκταίος. Και αυτό γιατί πρόθεση της κυβέρνησης δεν είναι η βελτίωση των υπηρεσιών με κανόνες ανταγωνισμού, αλλά η αναβάθμιση και η αξιολόγηση «από τα κάτω», δηλαδή από τις τοπικές κοινωνίες, με κανόνες συμμετοχικότητας και με έμφαση στα δικαιώματα όπως αυτά ορίζονται με κανόνες κοινωνικής δικαιοσύνης. Πολλοί θα πουν πως αυτή η θεώρηση στέκεται στον αντίποδα της τεχνοκρατικής αντίληψης όπως έχουμε μάθει να την ορίζουμε.
Κάνουν όμως λάθος. Η εφαρμογή κριτηρίων ποιότητας δεν συνεπάγεται διαδικασίες ούτε πιστοποίησης και συνεχούς ελέγχου ούτε κατάταξης σύμφωνα με τις επιδόσεις, που αφορούν συχνά αυθαίρετες τεχνικές προδιαγραφές. Συνεπάγεται, αντίθετα, την άμεση ανταπόκριση στις ανάγκες του πληθυσμού, τη θεώρηση των χρηστών υπηρεσιών όχι ως «πελατών» αλλά ως «πολιτών» και, αντίστοιχα, μια διακυβέρνηση που είναι σε θέση να αναπτύξει και να εφαρμόσει συστήματα ελέγχου που δεν έχουν ως βάση τη σύγκριση και τον ανταγωνισμό, αλλά την ενίσχυση των αδύναμων δομών και την παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών ανεξάρτητα από γεωγραφική θέση.
Η πλήρης υλοποίηση πολιτικών βασισμένων σε αυτού του είδους τις αντιλήψεις είναι λοιπόν το διακύβευμα αυτή τη στιγμή. Επανέρχεται έτσι στο προσκήνιο το ερώτημα του Δημήτρη Δημητρόπουλου «Κόκκινοι ή ειδικοί;» (https://enthemata.wordpress.com/2010/09/12/dimitropoulos/). Θα είναι χρήσιμο να αναλογιστούμε τους τρόπους με τους οποίους η έννοια της «μεσότητος» μπορεί να λειτουργήσει στην παρούσα συγκυρία και να εμβαθύνουμε στο πώς το δίπολο επιβράβευσης - ποινικοποίησης, που η νεοφιλελεύθερη αξιολόγηση προϋποθέτει, παρεκκλίνει από αυτό το ιδανικό. Ενώ η μεσότητα δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις, μας βοηθά να δούμε πως η ποσοτικοποίηση κοινωνικών μεγεθών δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει ουδέτερα, ενώ συχνά αποκρύπτει σημαντικές διαστάσεις πολιτικών που συχνά είναι απρόβλεπτες και δεν μπορούν να μετρηθούν.
* Η Δέσποινα Μπίρη είναι αρθρογράφος και ερευνήτρια στον τομέα της Υγείας
