της Δέσποινας Λαλάκη
Καθώς όλα δείχνουν πως οι πιέσεις του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των πολιτικών ελίτ που το υπηρετούν θα συνεχίσουν με την ίδια ή και μεγαλύτερη ένταση –σύμφωνα πάντα με τις οικονομικές και πολιτικές αναλύσεις των ημερών– είναι πολύ πιθανό ότι ένας νέος κύκλος κινητοποιήσεων, στην Ελλάδα και διεθνώς, θα ανοίξει και πάλι. Σε μια εποχή, ωστόσο, όπου τα κινήματα φαίνεται να διεθνοποιούνται κυρίως μέσω του διαδικτύου ποιο ρόλο θα μπορούσαν να διαδραματίσουν οι ελληνικές κοινότητες της διασποράς σε πόλεις απομακρυσμένες όσο η Νέα Υόρκη, για παράδειγμα, πόλεις κομβικές για τη διακίνηση και συγκέντρωση του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου και εγγεγραμμένες στο συλλογικό μας φαντασιακό για ένα σωρό άλλους λόγους πέρα από την κινηματική τους ιστορία;
***
Από τις εκλογές του 2012 και έπειτα, η μετεωρική άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ προκάλεσε ένα γενικότερο κύμα ενθουσιασμού, το οποίο εκφράστηκε, μεταξύ άλλων, με την ίδρυση ομάδων και οργανώσεων βάσης, με στόχο την υποστήριξη του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ενάντια στην άνοδο του φασισμού στην Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα, και τις αυταρχικές πρακτικές της προηγούμενης κυβέρνησης όπως, για παράδειγμα, το κλείσιμο εν μια νυκτί της ΕΡΤ. Σαν αποτέλεσμα μιας σειράς αλυσιδωτών αντιδράσεων, σχεδόν κάθε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα φαινόταν ότι θα αποκτούσε τη δική της οργάνωση του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ακολούθησαν και μικρότερα κόμματα της ελληνικής ριζοσπαστικής-αντικαπιταλιστικής αριστεράς όπως η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, οργανώνοντας πορείες, διαδηλώσεις και ανοιχτές δημόσιες συζητήσεις και συνελεύσεις σε πανεπιστήμια και άλλους χώρους.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού
Η οργανωτική δύναμη πίσω από αυτές τις σχετικά μικρές ομάδες είναι Έλληνες της διασποράς, οι οποίοι είτε ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό εδώ και δεκαετίες είτε μετανάστευσαν πρόσφατα ως αποτέλεσμα της οικονομικής κατάστασης στην Ελλάδα. Το φαινόμενο το συναντάμε και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Τον Φεβρουάριο του 2012, μια συγκέντρωση στο πάρκο Ζουκότι της Νέας Υόρκης, ως ανταπόκριση στο διεθνές κάλεσμα αλληλεγγύης με το σύνθημα We Are All Greeks, αποτέλεσε την αφορμή για την ίδρυση τριών διαφορετικών οργανώσεων: ΑΚΝΥ (Αριστερή Κίνηση Νέας Υόρκης)-Κίνημα Αλληλεγγύης προς την Ελλάδα, ΣΥΡΙΖΑ-ΝΥ και ΑΝΤΑΡΣΥΑ-US.
Ο αντίκτυπος που μπορεί να έχουν αυτές οι οργανώσεις ως συλλογικά υποκείμενα, στον ευρύτερο αγώνα για κοινωνική αλλαγή, είναι προς το παρόν ασαφής. Ωστόσο, φαίνεται να λειτουργούν ως κεντρομόλες δυνάμεις γύρω από τις οποίες συγκεντρώνονται διάφορα κομμάτια της ευρωπαϊκής και αμερικανικής Αριστεράς, εμπνευσμένα από τις ιστορικές δυνατότητες που δημιουργεί η άνοδος ενός κόμματος της Αριστεράς στην εξουσία. Παρόμοια είναι και τα αποτελέσματα της ανόδου του Podemos, το οποίο, υπερβαίνοντας τις τοπικές και ιδιαίτερες συνθήκες της Ισπανίας, έχει δώσει ώθηση για τη δημιουργία διεθνικών δικτύων και οργανώσεων τα οποία καθίστανται δυνατά κυρίως λόγω της παρουσίας Ισπανών στο εξωτερικό. Εάν αυτές οι οργανώσεις (αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους ως προς τις πρακτικές που υιοθετούν, την οργανωτική δομή, την ιδεολογική κατεύθυνση, τους άμεσους στόχους και επιδιώξεις) είναι σε θέση να σφυρηλατήσουν μεγαλύτερα κινήματα, στην γενέτειρά τους ή στο εξωτερικό, απομένει να φανεί. Αξίζει, ωστόσο, να δώσουμε προσοχή σε δύο ιδιαίτερα στοιχεία τους: τον διασπορικό χαρακτήρα τους, ως συστατική δύναμη της οργάνωσής τους, και τον έντονα αστικό χαρακτήρα τους, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία μιας νέας παγκόσμιας πολιτικής γεωγραφίας.
Στις μέρες μας, οι δράσεις των κοινωνικών κινημάτων και οι όποιες ριζοσπαστικές πολιτικές αλλαγές, προφανώς λόγω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αντηχούν με ταχύτητα σε ευρείες γεωγραφικές κλίμακες. Το Κίνημα των Πλατειών του 2011 (Indignados, Αγανακτισμένοι, Occupy Wall Street) η επανάσταση στην Αίγυπτο και οι εξεγέρσεις στην Τουρκία, την Τυνησία και τη Συρία, οι διαμαρτυρίες στο Χονγκ Κονγκ, η άνοδος του Podemos και η ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία είναι όλα στενά συνδεδεμένα στο πολιτικό μας φαντασιακό. Ένας παγκόσμιος αγώνας για πραγματική δημοκρατία βρίσκεται σε εξέλιξη και στην πορεία μια διαδικασία αλλαγής συνειδήσεων προχωράει σε παγκόσμιο επίπεδο πολύ πιο πέρα από τον πολιτικό, γεωγραφικό και ιδεολογικό χώρο της όποιας πόλης από την οποία ξεκίνησαν.
Το αστικό στοιχείο και οι Παγκόσμιες Πόλεις κατά Σ. Σάσεν
Η --ιστορικά αποδεδειγμένη-- σημασία του αστικού στοιχείου στη συγκρότηση των κοινωνικών κινημάτων εμφανίζεται, για μια ακόμα φορά, να παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Οι Παγκόσμιες Πόλεις --όρος που εισήγαγε η Saskia Sassen με το βιβλίο της The Global City: New York, London, Tokyo το 1991-- αναγνωρίζονται ως τέτοιες κυρίως για την σπουδαιότητά τους ως κόμβοι στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, ενώ αποτελούν επίσης επικοινωνιακούς διαύλους όπου διάφορα κινήματα έρχονται σε επαφή και αναπτύσσονται. Παγκόσμιες είναι, ωστόσο, όχι μόνο οι πόλεις όπου το χρηματιστικό κεφάλαιο διασταυρώνεται και έχουν την έδρα τους μεγάλοι οργανισμοί λήψης αποφάσεων αλλά επίσης οι πόλεις όπου διαμορφώνονται πραγματικές και απτές κοινωνικές σχέσεις και στις οποίες εν δυνάμει διαδηλωτές, ακτιβιστές και ριζοσπάστες ακαδημαϊκοί έρχονται σε επαφή. Η Αθήνα, το Κάιρο, η Νέα Υόρκη, η Κωνσταντινούπολη ή η Μαδρίτη διαμορφώνουν μια νέα πολιτική ατζέντα -- και γι' αυτό τον λόγο μπορούν να περιληφθούν στην κατηγορία των «παγκόσμιων πόλεων».
Διασπορικές κοινότητες και κινήματα
Οι Παγκόσμιες Πόλεις κατέχουν κεντρική θέση στα διεθνικά κοινωνικά, πολιτιστικά και πολιτικά δίκτυα, τα οποία συγκροτούνται από «νομαδικούς» (θα μπορούσε νομίζω να μείνει «νομάδες») κοινωνικούς φορείς, διασπορικές κοινότητες διαφόρων ειδών: συντηρητικούς εθνικιστές αλλά και επαγγελματίες, εργάτες, ακαδημαϊκούς, ερευνητές, ακτιβιστές και άλλους διεθνιστές. Τα διεθνικά κοινωνικά κινήματα καθίστανται δυνατά επίσης μέσω των ηλεκτρονικών δικτύων και την ανάπτυξη «αδύναμων δεσμών» (weak-tie connections) που διευκολύνουν την διαβίβαση πληροφοριών, ωστόσο πραγματώνονται και οικοδομούνται επιτόπου από τους διάφορους κοινωνικούς φορείς, από φυσικά πρόσωπα τα οποία βρίσκονται σε άμεση επαφή διαμορφώνοντας πραγματικές σχέσεις και «δυνατούς δεσμούς» ενώ συναναστρέφονται και συντονίζουν τις δράσεις τους. Μεμονωμένα πρόσωπα και ομάδες που κινούνται μέσα και ανάμεσα στα μεγάλα αστικά κέντρα διαμορφώνουν κόμβους σε επικοινωνιακά δίκτυα, τα οποία μπορούν να συνδέσουν γεωγραφικά απομακρυσμένους κοινωνικούς αγώνες.
Η Αριστερή Κίνηση Νέας Υόρκης (ΑΚΝΥ), η ΑΝΤΑΡΣΥΑ-US, o ΣΥΡΙΖΑ-ΝΥ, για παράδειγμα, αποτελούν οργανώσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται όχι μόνο να γνωστοποιήσουν τους αγώνες του ελληνικού λαού αλλά και να αναπτύξουν σχέσεις με άλλες οργανώσεις, ομάδες και άτομα που δίνουν παρόμοιους αγώνες στη Νέα Υόρκη και στις Ηνωμένες Πολιτείες γενικότερα. Η Νέα Υόρκη, εστία για ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής διασποράς, αποτελεί επίσης κέντρο συγκέντρωσης διαφόρων δυνάμεων της αμερικανικής ριζοσπαστικής Αριστεράς η οποία παρακολουθεί πολύ προσεχτικά τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Η Ελλάδα έχει εξάψει το πολιτικό φαντασιακό της Αριστεράς ανά τον κόσμο, συχνά προς μεγάλη έκπληξη του κόσμου της Αριστεράς στην Ελλάδα ο οποίος είναι πιο επιφυλακτικός και συγκρατημένα αισιόδοξος. Από την πόλη της Νέας Υόρκης, επίκεντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού και πηγή τεράστιας συμβολικής αξίας, μικρά διασπορικά δίκτυα μπορούν να κεφαλοποιήσουν τo γόητρο που εκπέμπει η πόλη μεγιστοποιώντας την προβολή των αγώνων τους, επεκτείνοντας την επιρροή τους και οικοδομώντας, πιθανά, ισχυρές αντι-ηγεμονικές οργανωτικές δομές. Αν μη τι άλλο, τα αποτελέσματα των πρόσφατων διαπραγματεύσεων ανάμεσα στο Eurogroup υποδηλώνουν ότι η διεθνής αλληλεγγύη και οι κινητοποιήσεις μπορεί να αποτελέσουν το κλειδί όχι μόνο για να αποφευχθεί μια περαιτέρω συνθηκολόγηση αλλά και για να αναπτυχθεί ένα δυνατό μέτωπο ενάντια στις συνεχείς επιθέσεις του χρηματιστικού κεφαλαίου στην Ελλάδα αλλά και παραπέρα.
Η Νέα Υόρκη, χιλιάδες μίλια μακριά από κάθε ευρωπαϊκή πόλη, για πολλά χρόνια κυριαρχούσε στο φαντασιακό των Ευρωπαίων, κυρίως ως κέντρο εξεζητημένου λάιφ στάιλ, υψηλής κουλτούρας και προκλητικής κατανάλωσης. Ωστόσο, μερικές εκατοντάδες Νεοϋορκέζων που συγκεντρώθηκαν, σχεδόν αυθόρμητα, το 2011, στη μικρή «ιδιωτικής ιδιοκτησίας δημόσια πλατεία» Ζουκότι (παλιότερα ονομαζόταν Πλατεία Πάρκου Ελευθερίας) μας υπενθύμισε σε βάρος ποιανών είχε διαμορφωθεί αυτό το λάιφ στάιλ και πόσους αφορούσε. Τα σύμβολα, μαζί με τη μεταβολή των συνειδήσεων, ή ακριβώς εξαιτίας αυτής της μεταβολής, υπόκεινται ανάλογα σε αλλαγές. Στις 22 Ιανουαρίου, όταν ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, χαιρέτισε τους χιλιάδες υποστηρικτές του ΣΥΡΙΖΑ, στην κεντρική προεκλογική συγκέντρωση του κόμματος, στην πλατεία της Ομόνοιας ξεκίνησε την ομιλία του με τους στίχους του Λέοναρντ Κοέν «First We Take Manhattan, Then We Take Berlin…» ίσως να είχε κατά νου κάτι προς αυτή την κατεύθυνση.
*Η Δέσποινα Λαλάκη είναι κοινωνιολόγος, επισκέπτρια ερευνήτρια στο The Center for the Study of Culture, Technology and Work, CUNY, The Graduate Center.
