Του Δημοσθένη Δαγκλή*
Σε αυτόν τον ιστορικά πολύ πυκνό πολιτικό χρόνο που βιώνουμε, με την πρωτόγνωρη υλοποίηση της αριστερής - λαϊκής κυβερνησιμότητας, η όποια αγωνία και ο φόβος φαίνεται ότι, τουλάχιστον σε αυτήν την αρχική φάση, έχουν εξουδετερωθεί από ένα «πατριωτικό συν-αίσθημα» που εκφράζεται με τις κοινωνικά κυρίαρχες έννοιες υπερηφάνεια και αξιοπρέπεια. Οι δύο αυτές έννοιες στην καθημερινή τους χρήση συχνά ταυτίζονται, αν και με μια πρόχειρη σημασιολογική έρευνα αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι έτσι. Διαπιστώνουμε ότι η υπερηφάνεια από αρχαιοτάτων χρόνων είχε δύο σημασίες: την καλή και την κακή, με τη δεύτερη να υπερτερεί της πρώτης (π.χ. αλαζονεία - καθ' ολοκληρίαν μάλιστα στη χριστιανική γραμματεία). Η σημερινή της χρήση, με την καλή σημασία δηλώνει την έκφραση χαράς και ενθουσιασμού του υποκειμένου για κάτι που έχει επιτελέσει το ίδιο - και εννοούμε εδώ το συλλογικό υποκείμενο που ονομάζουμε ελληνική κοινωνία.
Παράλληλα, η έννοια της αξιοπρέπειας έχει να κάνει με τον σεβασμό σε διπλή κατεύθυνση. Από τη μία είναι η καταπιεσμένη ανάγκη του υποκειμένου, συλλογικού ή μη, να απο-πνεύσει τον (αυτο-)σεβασμό αλλά και αντίθετα -και αυτό, ίσως, είναι το σπουδαιότερο- να εν-πνεύσει τον σεβασμό των άλλων. Επιπλέον, έννοιες σαν κι αυτές επι-προσδιορίζονται ακριβέστερα από τον επιθετικό τους προσδιορισμό που αφορά το υποκείμενο, και στο πλαίσιο λειτουργίας τους. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα με την έννοια της υπερηφάνειας που μοιάζει, π.χ., με την εκπαιδευτική έννοια της αγωγής που δεν εκφέρεται πάντα με θετική σημασία (π.χ. δημοκρατική αγωγή, σπαρτιάτικη αγωγή κ.λπ.). Στη σημερινή χρονική στιγμή, κατά γενική ομολογία από την καθημερινή κοινωνική εμπειρία, η συντριπτική πλειοψηφική αποδοχή αναφέρεται στα επίθετα εθνική και πατριωτική, με θετικό βέβαια πρόσημο. Θα λέγαμε, με άλλα λόγια, ότι το «θυμικό» του κοινωνικού, και βεβαίως του πολιτικού που ενυπάρχει σε αυτό, εκφράζεται μέσω του πατριωτικού.
Στην τελευταία παρατήρηση λανθάνει και ο πολιτικός ρόλος της Αριστεράς, η οποία με τη θεωρία, την κουλτούρα και την παιδεία της οφείλει να προβάλει το ηθικό - αξιακό και ιδεολογικό περιεχόμενό της, να αδράξει αυτή την ευκαιρία απεύθυνσής της στην κοινωνία, ώστε να καλύψει το συμπλήρωμα του «θυμικού» της τελευταίας, δηλαδή το «λογικό». Η Αριστερά, κυρίως με τη μαρξιστική εκδοχή της, οφείλει και στη σημερινή φάση της παγκόσμιας πολιτισμικής και πολιτικής εξέλιξης συνεχώς να μελετά τολμηρά τη σχέση εθνικού - πατριωτικού και κοινωνικού - ταξικού.
Η συνεχής επιδίωξη αναγωγής του μέγιστου μέρους του πρώτου πόλου στον δεύτερο, που ταυτόχρονα αποτελεί και τον βασικό του πυρήνα, είναι βέβαια το sine qua non μέσο για την προώθηση του απώτερου σκοπού της, όπως παροτρύνει και η ισχύουσα πασίγνωστη μαρξική διεθνιστική επίκληση. Στη σημερινή «μετανεωτερική» κατάσταση της παγκοσμιοποίσης, της πολυπολιτισμικότητας, της καλλιέργειας των φονταμενταλισμών, παράλληλα με την προώθηση μιας «α-pedia-κης» εκπαίδευσης (π.χ. έκ-λειψη της Ιστορίας) και του συνακόλουθου με αυτά «κατακερματισμού των πάντων», το έργο αυτό της Αριστεράς καθίσταται ιδιαίτερα πολύπλοκο και δύσκολο. Απαιτείται, π.χ., περαιτέρω διάκριση των επιπέδων τακτικής και στρατηγικής της, που συχνά μάλιστα αλληλοεπισκιάζονται.
Σε αυτή την πολύμορφη και ταχέως μεταβαλλόμενη κατάσταση για τις έννοιες και τις αντιλήψεις που σχετίζονται με τα παραπάνω μπορούμε εν τάχει να παρατηρήσουμε τα εξής:
Πρώτον, όσον αφορά την έννοια του διεθνισμού με τη χρήση της κληρονομημένης από το παρελθόν αριστερής σημασίας, που οφείλει βέβαια να προσαρμοστεί στο σήμερα, θα πρέπει να τονίσουμε το αυτονόητο, ότι δηλαδή πάντα, και τότε και τώρα, ο διεθνισμός μοιάζει... με τον έρωτα, δηλαδή χρειάζεται τουλάχιστον δύο στην αλληλέγγυα σύν-πραξή τους. Τότε μπορεί το εθνικο-πατριωτικό να αρχίσει σταδιακά να ξεθωριάζει, αποκαλύπτοντας τον εσωτερικό του εαυτό.
Δεύτερον, η Αριστερά, από την εποχή ακόμη της μαρξικής προειδοποίησης για τον ρόλο της περίφημης «μεσαίας τάξης», γνωρίζει τον ηθικολογικό καταγγελτικό χαρακτήρα της αντίδρασης των μικροαστικών στρωμάτων, δηλαδή έναν «ανατρεπτισμό της άρνησης» που μπορεί αβασάνιστα και εύκολα να μεταστραφεί προς αντίθετη δεξιά ή και ακροδεξιά κατεύθυνση. Γνωρίζει την επείγουσα ανάγκη να τον μετατρέψει σε «ανατρεπτισμό της κατάφασης» προς μια συνειδητή κατεύθυνση, δηλαδή να διαμορφώσει τη λαϊκή κοινή γνώμη.
Υπό τις προϋποθέσεις αυτές μπορεί η παραπάνω έννοια του σεβασμού με την οποία ορίζεται η αξιοπρέπεια, που αναφέρθηκε αρχικά, να πάρει συγκεκριμένο χαρακτήρα, όπως π.χ. στον γκραμσιανό ορισμό της αξιοπρέπειας ως «συνείδησης ότι εργαζόμαστε για έναν ανώτερο σκοπό». Ταυτόχρονα, συγκεκριμενοποιείται και αυτό το «κάτι» που προκαλεί τον ενθουσιασμό και τη χαρά με τα οποία ορίζεται η υπερηφάνεια. Με τον τρόπο αυτό, και αφού η έννοια λαός είναι περισσότερο επιτελεστική παρά περιγραφική, οδηγούμαστε πλέον από την «εθνική» στη «λαϊκή υπερηφάνεια και αξιοπρέπεια».
Ο δρόμος βέβαια δεν τελειώνει εδώ. Η ταυτόχρονη ανάγκη ανάλυσης του υλικού υπόβαθρου των σημερινών παγκόσμιων - ευρωπαϊκών - «εθνικών» κοινωνικών και ταξικών συγκρούσεων είναι αναπόδραστη. Έτσι, αποκτά ουσία και η αντιστοίχηση που ακούγεται συχνά με την επίκληση του ιστορικού παραδείγματος του ΕΑΜ, και μπορούμε να λέμε, μαζί με τον Β. Μπένγιαμιν, ότι «Η υπόθεσή μας γίνεται κάθε μέρα και πιο ξεκάθαρη και ο λαός κάθε μέρα και πιο έξυπνος».
* Ο Δημοσθένης Δαγκλής είναι φυσικός, δρ Φιλοσοφίας
