ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ*
Ο αγροτικός τομέας αποτέλεσε χώρο δημαγωγίας, στερεοτυπικών αντιλήψεων, φαντασιώσεων και υπέρμετρων προσδοκιών. Οι αντιλήψεις αυτές υποκαθιστούσαν τους ρεαλιστικούς στόχους και τη στρατηγική. Ως συνέπεια, παρά το γεγονός ότι η αγροτική οικονομία, μέσω αυτής καθαυτής της αγροτικής παραγωγής και των επιδοτήσεων, αναπτύχθηκε σε σημαντικό βαθμό, δεν κατέστη δυνατό να δημιουργηθούν στέρεες βάσεις βιώσιμης ανάπτυξης.
Έτσι, όχι μόνο δεν λύθηκαν τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα, αλλά συσσωρεύτηκαν και άλλα. Πλάι στην αναντιστοιχία ανάμεσα στη συμμετοχή στο ΑΕΠ και στον οικονομικώς ενεργό πληθυσμό, τις χαλαρές σχέσεις φυτικής - ζωικής παραγωγής, το χαμηλό περιεχόμενο εγχώριας προστιθέμενης αξίας των εξαγωγών κ.ά., προστέθηκαν: η αυξανόμενη εξάρτηση από τις επιδοτήσεις, η απαξίωση των συλλογικών θεσμών, τα περιβαλλοντικά προβλήματα κ.ά.
Ο αγροτικός τομέας για περισσότερο από μία δεκαετία βρίσκεται μεταξύ στασιμότητας και ύφεσης. Οι επιπτώσεις είναι δυσμενείς στο αγροτικό εισόδημα, στις προϋποθέσεις για εκσυγχρονισμό, στη συμβολή στο ΑΕΠ και στην περιφερειακή ανάπτυξη.
Το εισόδημα των αγροτών έχει υποστεί μεγάλες απώλειες. Στη μείωση αυτή συντείνουν η μείωση της παραγωγής, η υποχώρηση της αποτελεσματικότητας των εισροών, η επιδείνωση των όρων εμπορίου για τα αγροτικά προϊόντα, η αύξηση της φορολογίας, η μείωση του συμπληρωματικού εισοδήματος από δραστηριότητες εκτός αγροτικού τομέα.
Για την αντιστροφή της αδιέξοδης πορείας χρειάζεται υπέρβαση της υποτιθέμενης φιλοαγροτικής ρητορείας και των στερεοτύπων, με παράλληλο προσδιορισμό ρεαλιστικών στόχων που αντιστοιχούν στο επίπεδο ανάπτυξης, στις δυνατότητες και στις ιδιομορφίες της ελληνικής οικονομίας.
Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι το πρόβλημα δεν είναι η μείωση της συμμετοχής του αγροτικού τομέα στο 3% του ΑΕΠ. ούτε είναι ορθό να αποδίδεται η μείωση αυτή στην ανεπάρκεια των πολιτικών, καθότι η εν λόγω μείωση συνιστά γενικότερη οικονομική τάση που συνοδεύει την οικονομική ανάπτυξη. Το πρόβλημα συνίσταται στο ότι η εν λόγω μείωση δεν προέκυψε από σχετικά βραδύτερη ανάπτυξη του αγροτικού τομέα σε σχέση με τον δευτερογενή και τριτογενή, αλλά από την απόλυτη πτώση της αξίας της αγροτικής παραγωγής.
Κρίσιμος στόχος για τον αγροτικό τομέα είναι η συμβολή στην αύξηση του ΑΕΠ. Η συμβολή αυτή είναι το συνδυαστικό αποτέλεσμα της ακαθάριστης αξίας παραγωγής και της ενδιάμεσης ανάλωσης. Τα εν λόγω μεγέθη συντίθενται από τον όγκο και τις τιμές της αγροτικής παραγωγής από τη μια μεριά και τις ποσότητες και τις τιμές των εισροών από την άλλη. Με τη σειρά τους, αυτά τα μεγέθη εξαρτώνται από την παραγωγικότητα, την ποιότητα των προϊόντων, την αποδοτικότητα των εισροών, τη σχέση ανάμεσα στις τιμές των αγροτικών προϊόντων και των εισροών. Η ευνοϊκή διαμόρφωση των εν λόγω παραμέτρων, που την τελευταία δεκαετία εξελίχθηκαν δυσμενώς, εξαρτάται από την τεχνογνωσία, τον εκσυγχρονισμό, τις επενδύσεις, τις υποδομές, τις συνθήκες ανταγωνισμού στην αγορά.
Το πρόβλημα, επίσης, δεν είναι η «δυσμενής» αναλογία φυτικής - ζωικής παραγωγής, αλλά το ότι δεν καλύπτονται οι ανάγκες σε κτηνοτροφικά προϊόντα με αποτέλεσμα τις υψηλές εισαγωγές. Συνεπώς ο στόχος θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και όχι η ανατροπή της αναλογίας με τη φυτική παραγωγή, καθώς η αναλογία θα μπορούσε να ανατραπεί ακόμα και με μείωση της φυτικής και στασιμότητα της ζωικής, χωρίς όμως να υπάρξει κάλυψη των αναγκών και αντίστοιχη αντιμετώπιση του ελλείμματος στο εμπορικό ισοζύγιο.
Το πρόβλημα δεν είναι τόσο η στασιμότητα - μείωση των επιδοτήσεων όσο η αυξανόμενη εξάρτηση του αγροτικού εισοδήματος από αυτές και η ανεπαρκής χρησιμοποίησή τους για την ανατροφοδότηση της ανάπτυξης.
Για τη χάραξη νέας πορείας κρίσιμος είναι ο ρόλος της πολιτείας, ωστόσο σημαντική είναι η παρέμβαση των αγροτών και των συλλογικών οργανώσεών τους. Ως εκ τούτου, ο αγροτικός κόσμος έχει διπλό ρόλο. Αφενός να αναβαθμίσει το επίπεδο της αγροτικής παραγωγικής διαδικασίας στο σύνολό της (εισροές, παραγωγή, μεταποίηση, εμπορία), αφετέρου ως καταλύτης να υποκινήσει θετικές παρεμβάσεις της πολιτείας, της αυτοδιοίκησης και του τραπεζικού συστήματος, σε όρους πολιτικών, θεσμών και χρηματοδότησης.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
