της Νατάσσας Ρωμανού
Η επιτομή των τριών εκθέσεων της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) δόθηκε στη δημοσιότητα στα μέσα του 2014.1Αποτελεί σύνοψη των ερευνών διακεκριμένων επιστημόνων από πολλές χώρες, οι οποίοι, σε συνεργασία με κυβερνητικούς φορείς και διεθνείς οργανισμούς, περιγράφουν τις επιπτώσεις των εκλύσεων των αερίων του θερμοκηπίου στο κλίμα. Η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, λόγω χρήσης ορυκτών καυσίμων, έχει ήδη οδηγήσει στην υπερθέρμανση του πλανήτη σε επίπεδα πρωτοφανή για τα τελευταία 800.000 χρόνια, στη μείωση της παγοκάλυψης, την αύξηση της στάθμης της θάλασσας, σε καύσωνες και πλημμύρες σε πολλές περιοχές του κόσμου. Η έκθεση προβλέπει ότι στο μέλλον η ανθρωπότητα απειλείται από ασθένειες, εκτοπίσεις πληθυσμών λόγω φυσικών καταστροφών, ελλείψεων τροφής και νερού που μπορεί να οδηγήσουν σε περιφερειακές συγκρούσεις, μείωση της βιοποικιλότητας, ακόμη και εξαφάνιση ειδών. Οι κίνδυνοι αυτοί έχουν ήδη αρχίσει και θα συνεχίσουν να απειλούν ασύμμετρα τις πιο μειονεκτικές κοινωνικές ομάδες, σε πολλές χώρες, ανεπτυγμένες και μη.
Τα διάφορα σενάρια που αξιολογήθηκαν στις μελέτες αυτές έδειξαν ότι, προκειμένου να αποφευχθούν οι κίνδυνοι, «θα πρέπει να περιοριστεί η κλιματική αλλαγή με σημαντικές και διαρκείς μειώσεις των αερίων του θερμοκηπίου», ώστε οι ανθρωπογενείς εκπομπές να κορυφωθούν μέχρι το 2030 και στη συνέχεια να μειώνονται συνεχώς ώστε το 2100 να μηδενιστούν. Τέτοιος δραστικός περιορισμός εκπομπών, επισημαίνει η έκθεση, επιτυγχάνεται μόνο μέσω της «απο-ανθράκωσης (decarbonization) της παραγωγής ενέργειας, τη μείωση των εκπομπών και τις μεγάλης κλίμακας αλλαγές στη χρήση γης». Η έκθεση της IPCC τονίζει ότι «απαιτούνται σημαντικές τεχνολογικές, οικονομικές, κοινωνικές και θεσμικές αλλαγές».
Όσον αφορά τη μέση παγκόσμια κατανάλωση, εκτιμάται ότι η μείωση αυτή των εκπομπών δεν θα περιορίσει την μέση παγκόσμια κατανάλωση τόσο δραματικά όσο πολλοί φοβούνται ή θέλουν να πιστέψουμε (Διάγραμμα SPM.13, σ. 27· βλ. goo.gl/5TyimQ). Μέχρι το 2030 η παγκόσμια κατανάλωση θα μειωθεί περίπου κατά 1-4%, ενώ μέχρι το 2100 κατά 3-11%, σε σχέση όμως με ποσοστά κατανάλωσης που θα αυξάνονται 300-900% λόγω αύξησης του πληθυσμού κυρίως αλλά και ανάπτυξης χωρών του τρίτου κόσμου. Η βασική προϋπόθεση όμως, για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, είναι «να παρθούν αμέσως μέτρα να παρθούν, να είναι διαθέσιμες όλες οι βασικές τεχνολογίες (βιοενέργεια, δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (CCS), πυρηνική, αιολική και ηλιακή ενέργεια) και να υπάρξει μια ενιαία παγκόσμια τιμή του άνθρακα».
Το συμπέρασμα αυτό υπογραμμίζει καταρχάς ότι είναι απολύτως εφικτό να διακόψουμε τη χρήση γαιανθράκων χωρίς να καταστραφεί ο ανθρώπινος πολιτισμός, όπως μας προειδοποιούν κάποιοι, αλλά θα χρειαστεί διεθνής συμφωνία και συνεργασία και ισοτιμία στη λήψη αποφάσεων. Υπάρχουν βέβαια εδώ σοβαρές αντιρρήσεις στις προτεινόμενες μεθόδους. Πρώτον, δεν είναι όλες οι τεχνολογίες εξίσου επιθυμητές: βιοενέργεια, CCS (τεχνολογία δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα) και πυρηνική ενέργεια φέρουν σημαντικό κοινωνικό κόστος λόγω της ασφάλειας, αλλά και της υποβάθμισης φυσικών πόρων όπως το νερό. Δεύτερον, δεν νοείται «ενιαία τιμή άνθρακα» σε συνθήκες ελεύθερης αγοράς. Τρίτον, και ίσως το πιο σημαντικό, η «μέση παγκόσμια κατανάλωση» δεν αντικατοπτρίζει τα πραγματικά επίπεδα ανάπτυξης ή τις «δυνατότητες ανάπτυξης» όλων των χωρών το ίδιο, στον παγκόσμιο Νότο και τον Βορρά. Η IPCC παραδέχεται ότι «τα πιο αποδοτικά σενάρια δείχνουν ότι οι προσπάθειες μετριασμού θα πρέπει να πραγματοποιηθούν κυρίως σε χώρες με τις υψηλότερες μελλοντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου»· αυτές όμως είναι χώρες σε ανάπτυξη, και επομένως οι λιγότερο υπεύθυνες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου σήμερα. Πώς μπορεί κανείς να περιμένει ότι αυτές οι χώρες θα παραιτηθούν από την καλυτέρευση του βιοτικού τους επιπέδου, για να σώσουν τον πλανήτη, και μαζί τις αναπτυγμένες χώρες, που ευθύνονται για την καταστροφή του;
Η έκθεση καταλήγει επισημαίνοντας ότι η «αειφόρος ανάπτυξη» και η «ισότιμη συμμετοχή» είναι θεμελιώδεις έννοιες στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. «Δεν μπορούμε να έχουμε μετριασμό του φαινομένου και προσαρμογή, αν δεν αντιμετωπιστούν τα ζητήματα της ισότητας, της δικαιοσύνης και της αμεροληψίας». Μόνο τότε ο μετριασμός θα έχει επιπλέον θετικά αποτελέσματα, όπως ενεργειακή ασφάλεια, βελτίωση της ποιότητας του αέρα, ισορροπία του οικοσυστήματος, δίκαιη κατανομή του εισοδήματος, αύξηση προσφοράς εργασίας, καθώς και τον έλεγχο της άναρχης αστικής εξάπλωσης. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο η αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος ουσιαστικά σημαίνει την οικοδόμηση ενός διαφορετικού οικονομικοκοινωνικού συστήματος, ενός καλύτερου συστήματος.
Η έκθεση της IPCC δημοσιεύτηκε σχεδόν ταυτόχρονα με μια έκτακτη σύνοδο κορυφής των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη που στόχο είχε οι ηγέτες όλων των χωρών να διαπραγματευτούν μειώσεις εκπομπών ενόψει της Διάσκεψης για το Κλίμα στο Παρίσι το 2015, όπου θα πρέπει να επιτευχθεί συμφωνία. Τελικά, το μόνο που συμφωνήθηκε ήταν κάποιες εθελοντικές δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών και πρωτοβουλίες που βασίζονται στην ελεύθερη αγορά και την περαιτέρω εμπορευματοποίηση των φυσικών πόρων, στο όνομα μιας «πράσινης ανάπτυξης» που διασφαλίζει ουσιαστικά τα κέρδη του παγκόσμιου κεφαλαίου.
Έξω από τη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ, όμως, σχεδόν 400.000 άνθρωποι είχαν μια διαφορετική πρόταση. Το σύνθημά τους ήταν «Να αλλάξουμε τα πάντα, όλοι μαζί». Συμμετείχαν πολλά διαφορετικά κινήματα, όπως για το περιβάλλον, των πολιτικών δικαιωμάτων, το αντιπολεμικό και ενάντια στην κρατική καταστολή, για την παγκόσμια δικαιοσύνη, κινήματα για τα δικαιώματα των ιθαγενών, εργατικά συνδικάτα κλπ., αλλά και πολύς κόσμος με τους φίλους και τα παιδιά τους σε μια ενιαία διαδήλωση, το People's Climate March, που ξεπέρασε την απλή, μονοθεματική διαμαρτυρία για το κλίμα και έγινε μια πορεία για την οικονομική, κοινωνική, πολιτική, φυλετική ισότητα, μια πορεία για το ριζικό μετασχηματισμό της οικονομίας και της κοινωνίας. Αυτοί τουλάχιστον πήραν το μήνυμα της Διακυβερνητικής Επιτροπής για το Κλίμα. Το δικό τους μήνυμα ήταν επίσης ξεκάθαρο: πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις βαθύτερες αιτίες της κρίσης, πρέπει να αγωνιστούμε για «την αλλαγή του συστήματος, όχι του κλίματος», πρέπει να απορρίψουμε το καπιταλισμό.
Δυστυχώς, λίγες εβδομάδες μετά από αυτή τη δυναμική εμφάνιση των κινημάτων στους δρόμους της Νέας Υόρκης, οι αμερικανικές εκλογές για τη Γερουσία και το Κογκρέσο, έδωσαν το προβάδισμα στους υπερσυντηρητικούς Ρεπουμπλικάνους, σηματοδοτώντας μία πιθανή αποδυνάμωση των δεσμεύσεων για τη μείωση των εκπομπών και οπισθοχώρηση σε πολιτικές ύφεσης. Ίσως όμως αυτή η πρόκληση να δυναμώσει το κίνημα που γεννήθηκε με το People's March,να το ριζοσπαστικοποιήσει ώστε αυτό να επιβάλει και την αλλαγή σύστημα που ζητάει.
*Η δρ Νατάσσα Ρωμανού είναι ερευνήτρια-καθηγήτρια στο Columbia University και το NASA-Goddard Institute στην Νέα Υόρκη, μέλος του ΣΥΡΙΖΑ Νέας Υόρκης και της οικοσοσιαλιστικής ομάδας «Αλλάζουμε το σύστημα, όχι το κλίμα».
