ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ*
Οι περιορισμοί και οι δυσκολίες που προκύπτουν από τις ποικίλες εξαρτήσεις λόγω της άνισης ένταξης στον διεθνή καταμερισμό εργασίας προσανατολίζουν σε αναζήτηση λύσεων στην επιδίωξη της αυτάρκειας. Το ζήτημα της αυτάρκειας συνδέεται με τη συζήτηση περί προστατευτισμού και ελεύθερου εμπορίου και τους σχετικούς θεσμικούς περιορισμούς. Στο κείμενο που ακολουθεί η αυτάρκεια αντιμετωπίζεται από την οπτική των παραγωγικών δυνατοτήτων, με αναφορά σε μόνο τέσσερα προβλήματα.
Το πρώτο προβληματικό στοιχείο είναι ότι η πρόταση της αυτάρκειας επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στα τελικά προϊόντα. Μια τέτοια προσέγγιση, όμως, παραλείπει καίριες προϋποθέσεις. Πρόκειται για την πρόσβαση σε πρώτες ύλες, εξοπλισμό και ενδιάμεσα προϊόντα που απαιτούνται για την παραγωγή των τελικών προϊόντων. Συνεπώς, για να έχει νόημα η συζήτηση περί αυτάρκειας, θα πρέπει να διεξάγεται για όλες τις φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας και όχι επιλεκτικά μόνο για ορισμένες.
Όσον αφορά τις πρώτες ύλες, ακόμη κι αν οι φυσικοί πόροι είναι διαθέσιμοι, τίθεται το ζήτημα της τεχνολογίας, του εξοπλισμού και της τεχνογνωσίας που απαιτούνται για την έρευνα, ανάκτηση και τον μετασχηματισμό τους προς χρήση στην παραγωγική διαδικασία. Όσον αφορά τον εξοπλισμό και τα ενδιάμεσα προϊόντα, τίθενται συνθετότερα ζητήματα σε όρους ποσότητας, ποικιλίας και ποιότητας. Η αυτάρκεια σε τελικά προϊόντα που εξαρτάται από εισαγωγές σε πρώτες ύλες και ενδιάμεσα προϊόντα συνιστά αυτάρκεια κατ' επίφαση.
Το δεύτερο πρόβλημα αφορά την υποτίμηση, έως και την παράβλεψη, του μεγέθους της οικονομίας. Όσο μικρότερη είναι μία οικονομία, τόσο δυσχερέστερη και οικονομικά ατελέσφορη καθίσταται η στρατηγική της αυτάρκειας. Η περιορισμένη εγχώρια αγορά συνιστά εμπόδιο για οικονομίες κλίμακας, ενώ ο προσανατολισμός στις αγορές του εξωτερικού ανακυκλώνει το πρόβλημα της ποσοτικής επάρκειας εγχώριων πρώτων υλών, εξοπλισμού και ενδιάμεσων προϊόντων.
Το τρίτο ερώτημα προς απάντηση είναι το κατά πόσο για την επίτευξη της αυτάρκειας απαιτείται αναπροσανατολισμός της χρήσης πόρων (φυσικών, ανθρώπινων, οικονομικών), οι οποίοι είναι δεσμευμένοι στην παραγωγή εξαγώγιμων προϊόντων. Με άλλα λόγια, τίθεται ζήτημα ανταγωνιστικής σχέσης ανάμεσα στην αυτάρκεια και την εξαγωγική δραστηριότητα.
Τέταρτο επίμαχο θέμα είναι ότι στον βαθμό που η επίτευξη αυτάρκειας σε έναν κλάδο δεν συνοδεύεται συγχρόνως από αντίστοιχα αποτελέσματα και σε άλλους κλάδους, όχι μικρότερης σημασίας, π.χ. φάρμακα, ενέργεια, τεχνολογία, στερείται νοήματος ως στόχος και ως στρατηγική, καθότι η μερική αυτάρκεια δεν είναι αυτάρκεια.
Από τους προσφιλέστερους χώρους διατύπωσης προτάσεων αυτάρκειας είναι αυτός των τροφίμων. Στην περίπτωση επιδίωξης αυτάρκειας στα τρόφιμα (διατηρώντας τις εξαγωγές σταθερές, αναφερόμενοι σε τάξεις μεγέθους και χωρίς βέβαια το θέμα να εκλαμβάνεται ως αποκλειστικά οικονομικό), θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα στα αγροτικά προϊόντα ύψους 2 δισ. (ή τουλάχιστον το ποσοστό που αφορά βασικά προϊόντα). Επίσης, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο των αναγκαίων εισροών (λιπάσματα, φυτοφάρμακα, μηχανήματα κ.ά.) για την αγροτική παραγωγή, καθώς και το έλλειμμα που αφορά τον εξοπλισμό και τις εν γένει ανάγκες λειτουργίας της βιομηχανίας τροφίμων κ.λπ.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι αντί της χίμαιρας της αυτάρκειας, αναμφίβολα υψηλού κόστους και αμφιβόλου οικονομικής ορθολογικότητας, φαίνεται περισσότερο ορθολογική η επιδίωξη αξιοποίησης των εγχώριων παραγωγικών δυνατοτήτων με την ένταξη στον διεθνή καταμερισμό εργασίας με όσο γίνεται ευνοϊκότερους όρους. Αυτό μπορεί να επιδιωχθεί με πολιτικές που ενισχύουν στοχευμένα την πύκνωση των εγχώριων διακλαδικών σχέσεων σε προϊόντα, υπηρεσίες και φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας όπου υπάρχει ή/και μπορεί να οικοδομηθεί συγκριτικό πλεονέκτημα.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
