ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΛΑΒΑΣΗ*
«Σε τι διαφέρει σήμερα ο πρύτανης από τον πρόεδρο του συλλόγου των ΔΕΠ;» ακούστηκε -λίγο πιο δυνατά για το ακούσουμε οι διερχόμενοι ΔΕΠ- σε φοιτητικό πηγαδάκι τις μέρες των εγγραφών των πρωτοετών. Δεν είχα δώσει σημασία εκείνη τη στιγμή, αλλά ήρθε στον νου και στην πέννα μετά από λίγες βδομάδες, καθώς συζητούσαμε με συναδέλφους του Πανεπιστημίου Αθηνών τις περιπέτειες με τα «σκουπίδια της Φιλοσοφικής». Τις ημέρες των εγγραφών η προσοχή μας ήταν στραμμένη στις προθέσεις των... μετεγγραφών. Κοντά στο 70% των νεοαφιχθέντων φοιτητών και φοιτητριών δήλωναν πως προτίθενται να αξιοποιήσουν τις υπουργικές ρυθμίσεις για να απομακρυνθούν από τον τόπο του πανεπιστημίου που εισήχθησαν και να πάνε κοντά στην οικογενειακή εστία!
Το αμφιθέατρο εντούτοις, στα πρώτα μαθήματα των επόμενων ημερών, ήταν γεμάτα από πρωτοετείς. Φαίνεται πως το περιεχόμενο των πανεπιστημιακών μαθημάτων ήταν για όλους, καθηγητές και φοιτητές, μια ευκαιρία απόδρασης από το άνυδρο περιβάλλον που έχει εγκαθιδρύσει η πολιτική ηγεσία στα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ, ειδικότερα στη σχέση της κοινωνίας με τις πανεπιστημιακές σπουδές. Μια απόδραση από τις απρόσωπες εξεταστικές δοκιμασίες και από τις μετεγγραφικές απορυθμίσεις, μια φυγή προς την επιστημονική γνώση, προς τα ερευνητικά ερωτήματα, τις μαθησιακές δραστηριότητες στη βιβλιοθήκη και στα εργαστήρια, που μαζί με τις ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες ζωντανεύουν τις πανεπιστημιακές κοινότητες. Μια φυγή από την παλαιοκομματική πρακτική που φέρεται στη φοιτητική νεολαία όπως στα σκουπίδια, ψάχνοντας τρόπο για τη μεταφορά τους, τη συγκομιδή ή τη μετεγγραφή τους σε απομακρυσμένες χωματερές.
Ο απόηχος όμως της αποστροφής «σε τι διαφέρει σήμερα ο πρύτανης από τον πρόεδρο του συλλόγου των ΔΕΠ;» ήταν επίμονος. Ήταν βέβαιο από την αρχή πως η αποκλειστικά καθηγητική συμμετοχή στις διαδικασίες στελέχωσης των πανεπιστημιακών αρχών δεν θα αργούσε να εμφανίσει όλα τα αρνητικά συμπτώματα ενός κακώς νοούμενου συντεχνιασμού. Οι εσωτερικές έριδες αναδεικνύονται σε θεσμικά ρήγματα, το διοικητικό προσωπικό και οι φοιτητές απομακρύνονται από την αίσθηση συνευθύνης, το μεν αποψιλώνεται και μετατρέπεται σε γραφειοκρατική μηχανή, οι δε περιθωριοποιούνται και μετατρέπονται σε εσωτερικούς εχθρούς. Η εσωτερική επικοινωνία, το ζωτικό συστατικό της πανεπιστημιακής ζωής και της ακαδημαϊκής ελευθερίας εξαντλείται στην αποστολή e-mail και σε τηλεδιασκέψεις. Η ροή της πληροφορίας μέσα στα πανεπιστήμια θυμίζει χαλασμένο τηλέφωνο.
Το χειρότερο σε έναν οργανισμό, όπως και σε μια κοινωνία, είναι να συνηθίσει το πρόσωπο του τέρατος. Οι προβολείς των ΜΜΕ συνεχίζουν να μοντάρουν πλάνα με εικόνες από σκουπίδια πλάι στη φωτογραφία του πρύτανη, που απολογείται επειδή δεν πήρε ο ίδιος τη σκούπα, όπως θα έκαναν δήθεν οι δημοσιογράφοι στο κανάλι τους, ενώ στο επόμενο πλάνο βγαίνει η φωτογραφία του υπουργού και δίπλα να περνούν οι όροι «λιμνάζοντες φοιτητές» και «παιδόφιλοι εκπαιδευτικοί».
Η εικόνα μπορεί ενδεχομένως κάποια στιγμή να αλλάξει. Αν και η συνήθεια των σκουπιδιών είναι πλέον κανόνας της τηλεοπτικής εικόνας, δεν φαίνεται να ενοχλεί. Αντίθετα, ίσως χρησιμοποιείται για να επιβεβαιώνει την απραξία και την υποκρισία του παλαιοκομματισμού που συγκυβερνά. Το πιο επείγον είναι να αλλάξει ο τρόπος αντίληψης της ακαδημαϊκής διοίκησης και ευρύτερα το σύστημα οργάνωσης και διακυβέρνησης των εκπαιδευτικών μονάδων όλων των βαθμίδων και κατευθύνσεων. Η συντεχνιακή λογική και ο συγκεντρωτισμός αντιστοιχούν σε πρακτικές του προηγούμενου αιώνα και είναι ασύμβατες με το πλέγμα συνεργασιών και διασυνδέσεων που χαρακτηρίζουν τους σύγχρονους εκπαιδευτικούς οργανισμούς.
Η διαχείριση της γνώσης και η λειτουργία των οργανισμών με τη γνώση απαιτούν την ανάπτυξη συλλογικής νοημοσύνης σε κάθε επίπεδο σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων. Η συλλογική νοημοσύνη σημαίνει την ανάδειξη της υπευθυνότητας, που οφείλει να αναγνωρίζεται σε όλους όσοι μετέχουν στη λειτουργία ενός οργανισμού και τη δημιουργία συμμετοχικών θεσμών επεξεργασίας στόχων και λειτουργικών ρυθμίσεων. Σημαίνει κατασκευή δικτύων επικοινωνίας και οργάνωση αναζήτησης εξωτερικών συνεργασιών στον χώρο της επιχειρηματικής ανάπτυξης με διαφάνεια, αναπτυξιακή στόχευση και συνοχή. Σε αυτή την κατεύθυνση είχε κάποτε νοηθεί ο θεσμός των συμβουλίων, πριν μετατραπεί σε συντεχνιακό όργανο τακτοποίησης εσωτερικών λογαριασμών.
Ένα σχέδιο δημοκρατικών, ευέλικτων και συνεργατικών μεταρρυθμίσεων σημαίνει συνάρθρωση των πανεπιστημίων σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ώστε η αναδιοργάνωση του χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να γίνει συμβατή με την ερευνητική και εκπαιδευτική δυναμική των ελληνικών ΑΕΙ και ΤΕΙ στο διεθνές περιβάλλον και -κυρίως- να αποκοπεί από τις πελατειακές πρακτικές και τις συναλλαγές με ομίλους κοντόφθαλμων συμφερόντων που λειτουργούν προς τους αποφοίτους των λυκείων σαν τους «κράχτες» των εποχικών τουριστικών μαγαζιών.
Σε αυτή την κατεύθυνση η ευθύνη είναι διαμοιρασμένη σε όλη την κοινωνία και σε όλα τα κόμματα, αλλά η θετική εκδοχή της Ιστορίας κοσμεί για πρώτη φορά τους ώμους της Αριστεράς. Ας κοσμήσει και τη συμμετοχική σύνθεση ενός ευρύτερου προγραμματικού μεταρρυθμιστικού λόγου και τις σύνθετες πολιτικές πρωτοβουλίες που μπορούν να ανατρέψουν την καταστροφική πορεία με εμβάθυνση της επικοινωνίας, χωρίς περιττές, βιαστικές ή άδικες θυσίες προσώπων, προσωπικοτήτων και συνεργασιών.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
