Στις 17-18 Οκτωβρίου ο Γιάννης Δραγασάκης παρευρέθηκε στο Τορίνο, σε διάσκεψη υψηλού επιπέδου, με την ιδιότητά του ως Πρόεδρος της Υποεπιτροπής για τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη (ΕΚΧ) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στη διάσκεψη, η οποία διεξήχθη στο πλαίσιο της συνάντησης της Υποεπιτροπής και διοργανώθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου της πόλης και του ιταλικού κοινοβουλίου, συμμετείχαν ο Δήμαρχος του Τορίνο, Πιέρο Φασίνο καθώς και η Πρόεδρος του ιταλικού Κοινοβουλίου, Λάουρα Μπολντρίνι. Ακολουθούν η ομιλία του Γ. Δραγασάκη και η διακήρυξη για τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη [ΕΚΧ] που υιοθετήθηκε παμψηφεί από τα μέλη της Υποεπιτροπής.
Ομιλία Γ. Δραγασάκη, προέδρου της Υποεπιτροπής για τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη [ΕΚΧ] της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης [Sub- Committee Social Charter]
Είναι σημαντικό που η διάσκεψη αυτή γίνεται εδώ, στο Τορίνο, την πόλη στην οποία υπογράφτηκε ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης στην αρχική του μορφή το 1961. Σήμερα καλούμαστε να εξετάσουμε τις επιπτώσεις που έχουν η κρίση και οι πολιτικές της λιτότητας στα κοινωνικά δικαιώματα, και να επιβεβαιώσουμε τη δέσμευσή μας στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη ως έναν θεμελιώδη πυλώνα του ευρωπαϊκού κοινωνικού πολιτισμού της ευρωπαϊκής ενοποίησης αλλά και της πολιτικής για την έξοδο από την κρίση.
Στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης και στις αρμόδιες Επιτροπές, έχουμε συζητήσει επανειλημμένα πάνω σε αυτά τα θέματα. Με σχεδόν ομόφωνα ψηφίσματα, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει προειδοποιήσει για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι πολιτικές της λιτότητας στα κοινωνικά δικαιώματα και τη Δημοκρατία. Οι διαπιστώσεις λοιπόν έχουν γίνει. Το σημείο στο οποίο πάσχουμε είναι η εφαρμογή τους.
Δυστυχώς, αυτές οι κοινές διαπιστώσεις δεν ελήφθησαν επαρκώς υπόψη κατά τη χάραξη της πολιτικής. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα στις χώρες στις οποίες επιβλήθηκαν προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής υπό τον έλεγχο της τρόικας (ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ).
Λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία της Ελλάδας αλλά και άλλων χωρών από τέτοια προγράμματα, θα ήθελα να επισημάνω τρεις περιοχές προβλημάτων και αποτυχιών.
Η πρώτη περιοχή αφορά στη σχέση δημοσιονομικής προσαρμογής, ανάπτυξης και απασχόλησης. Ο μονόπλευρος προσανατολισμός στη δημοσιονομική εξισορρόπηση μέσω λιτότητας και εσωτερικής υποτίμησης, χωρίς μέριμνα για την ανάπτυξη, την απασχόληση, και τη φτώχεια μπορεί να οδηγήσει, όπως συνέβη στην Ελλάδα και άλλες χώρες, σε βαθιά και παρατεταμένη ύφεση, πρωτοφανή ανεργία, κατάρρευση του παραγωγικού ιστού και των συστημάτων κοινωνικής προστασίας.
Η δεύτερη περιοχή προβλημάτων αφορά στη σχέση δημοσιονομικής προσαρμογής και χρέους. Αν μια χώρα έχει υψηλό δημόσιο ή ιδιωτικό χρέος, τότε η πολιτική της λιτότητας αυξάνει το χρέος, το κάνει μη διαχειρίσιμο και δημιουργεί κινδύνους για τη βιωσιμότητα του τραπεζικού συστήματος και τη φερεγγυότητα του κράτους. Γι' αυτό, τόσο η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους όσο και η εκκαθάριση των τραπεζών από μη εξυπηρετούμενα δάνεια πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να περιλαμβάνονται στα αρχικά στάδια της προσαρμογής. Διαφορετικά δημιουργούνται φαύλοι κύκλοι που πολλαπλασιάζουν τις κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης.
Η τρίτη περιοχή προβλημάτων αφορά τα κοινωνικά δικαιώματα. Αν δεν τεθεί από την αρχή ως προϋπόθεση ο σεβασμός του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, τότε οι πιέσεις που ασκούνται για την επίτευξη συχνά ανέφικτων στόχων μπορεί να οδηγήσουν στην καταστροφή των κοινωνικών κατακτήσεων πολλών δεκαετιών μέσα σε λίγους μήνες. Είναι ενδεικτικό ότι ο Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει εκδώσει έκθεση όπου επισημαίνει ότι τα μέτρα λιτότητας που έχουν εφαρμοσθεί έχουν υπονομεύσει «το φάσμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Από την καταστρατήγηση των εργασιακών δικαιωμάτων και τις περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες μέχρι μια γενικευμένη επίθεση στα πολιτικά κοινωνικά δικαιώματα που αποτελούν συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας μας. Στη δε περίπτωση της Ελλάδας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων έχει καταλήξει σε σειρά αποφάσεων ύστερα από συλλογικές προσφυγές οι οποίες την καταδικάζουν για παραβίαση του Χάρτη λόγω της νομοθεσίας των προγραμμάτων λιτότητας.
Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις, θα ήθελα τώρα να διατυπώσω ορισμένες προτάσεις:
α) Η υπεράσπιση και ο σεβασμός των κοινωνικών δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από τη γενικότερη πολιτική και το ευρύτερο μακροοικονομικό πλαίσιο της πολιτικής. Γι' αυτό είναι σημαντικό ο στόχος της δημοσιονομικής προσαρμογής και ο στόχος της ανάπτυξης να μην αλληλοαποκλείονται αλλά να συνδυάζονται. Η διακήρυξη που υιοθετήθηκε από τις αντιπροσωπείες 51 χωρών μελών του ΔΓΕ, που αποτελεί, πιστεύω, ένα ισχυρό σημείο αναφοράς. Σύμφωνα με τη διακήρυξη αυτή:
«η δημοσιονομική προσαρμογή, η δομική μεταρρύθμιση και η ανταγωνιστικότητα, από τη μία πλευρά, και τα μέτρα τόνωσης της οικονομίας, οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία, η ποιοτική απασχόληση, η αυξημένη ρευστότητα στις επιχειρήσεις, από την άλλη, δεν θα πρέπει να ανταγωνιστικά μεταξύ τους υποδείγματα». Σε χώρες με υψηλό δημόσιο χρέος, αυτή η δυνατότητα προϋποθέτει την αναδιάρθρωση του χρέους στα αρχικά στάδια του προγράμματος και την εξαίρεση των δημόσιων επενδύσεων από τα κριτήρια της δημοσιονομικής σταθερότητας.
Το μήνυμα είναι σαφές: η αποτελεσματικότητα και η ανάπτυξη θα πρέπει να σχεδιασθούν ως αναγκαστικά συμβατοί στόχοι. Οι πολιτικές του αποπληθωρισμού οι οποίες οδηγούν τις οικονομίες σε ύφεση δεν μπορούν να θεωρηθούν ως νόμιμα εργαλεία προσαρμογής. Αποτελούν προβλήματα που οφείλουμε να υπερβούμε και όχι λύσεις που θα πρέπει να υιοθετήσουμε. Και είναι συνεπώς προς όφελος του κοινού καλού της Ευρώπης να επεξεργαστούμε πολιτικές που στοχεύουν στη βιώσιμη ανάπτυξη.
β) Σε σχέση με τα κοινωνικά δικαιώματα, δεν αρκούν οι διακηρύξεις ή οι ευχές υπέρ του σεβασμού τους. Πολλές φορές, οι λαοί, ακόμη και τα Κοινοβούλια τίθενται απέναντι σε ειλημμένες αποφάσεις που επιβάλλονται χωρίς διάλογο ή βρίσκονται αντιμέτωποι με εκβιαστικά διλήμματα: «ή αγνοείτε τα κοινωνικά δικαιώματα ή θα οδηγηθείτε στη χρεοκοπία».
Θα πρέπει λοιπόν να εξασφαλιστεί ότι τα προγράμματα δημοσιονομικής σταθεροποίησης, αν και όπου είναι αναγκαία, θα είναι αποτέλεσμα κοινωνικού διαλόγου και αξιολόγησης εναλλακτικών πολιτικών. Επίσης, τα εν λόγω προγράμματα, πρέπει να σχεδιασθούν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη και όχι κατά παραβίαση του τελευταίου.
γ) Τρίτη πρόταση: στις χώρες στις οποίες έχουν ήδη συντελεστεί παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Χάρτας, θα πρέπει να υπάρξουν προγράμματα αποκατάστασης και ενίσχυσης των κοινωνικών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα των συλλογικών διαπραγματεύσεων και των θεσμών και των διαδικασιών κοινωνικού διαλόγου.
Επίλογος
Οι μεγάλες κρίσεις θέτουν δύσκολα διλήμματα, κάνουν αναγκαίες δύσκολες επιλογές. Το δίλημμα με το οποίο σήμερα είμαστε αντιμέτωποι δεν είναι αν είμαστε υπέρ ή κατά των κοινωνικών δικαιωμάτων γενικώς. Το δίλημμα είναι τι θέση παίρνουμε όταν τα δικαιώματα των αδυνάτων συγκρούονται με τα συμφέροντα των ισχυρών. Όταν τα δικαιώματα του οφειλέτη για επιβίωση και αναπαραγωγή συγκρούονται με τις απαιτήσεις του πιστωτή. Όταν οι νόμοι της δημοκρατίας συγκρούονται με τους νόμους των αγορών.
Νομίζω ότι αν θέλουμε να διασώσουμε τα δικαιώματα και να αναζωογονήσουμε τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη πρέπει να αναλάβουμε σαφείς δεσμεύσεις. Διαφορετικά θα τεθούν σε κίνδυνο όχι μόνο τα δικαιώματα αλλά η ίδια η δημοκρατία. Και είναι προς αυτή την κατεύθυνση που η διακήρυξη που ψηφίζουμε σήμερα στο Τορίνο μπορεί να αποτελέσει στέρεα βάση για να επαναβεβαιώσουμε τη δέσμευσή μας να στηρίξουμε τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη. Ενός κειμένου που αποτελεί θεμελιώδης πυλώνας για την κοινωνική συνοχή και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση καθώς και για τις πολιτικές που απαιτούνται προκειμένου να εισέλθουμε πραγματικά σε μια φάση εξόδου από την κρίση.
