Του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*
Στο πλαίσιο της πολιτικής αντιπαράθεσης διαρκώς προς την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ τίθεται το ζήτημα του ενδεχόμενου να προσκρούσει η πολιτική του δέσμευση για διαπραγμάτευση και διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους στην άρνηση των δανειστών. Τούτου δοθέντος, επιβάλλεται με συγκροτημένο λόγο και αλληλουχία νομικών και πολιτικών εννοιών αλλά και καταστάσεων να καταγραφούν (ως προσωπική άποψη) τα ακόλουθα:
Το ευρωσύστημα απορροφά τις πολιτικές της Ευρώπης
Η δημιουργία του σκληρού πυρήνα της Ένωσης μέσω του ευρωσυστήματος, δηλαδή της εισαγωγής και κυκλοφορίας του ενιαίου νομίσματος, αφορούσε αρχικώς πολιτική απόφαση (!) που συνεπαγόταν εισαγωγή στοιχείων ομοσπονδιακού κράτους. Έτσι, το σύνολο των «οριζόντιων πολιτικών» (π.χ., κοινωνική πολιτική και φορολογία) και των «τομεακών πολιτικών» (π.χ., ενέργεια, μεταφορές αλλά και ΚΑΠ) έχουν απορροφηθεί από την κυρίαρχη πολιτική του ευρωσυστήματος. Δηλαδή, η βιωσιμότητα του ευρωσυστήματος συμπαρασύρει απολύτως το σύνολο των πολιτικών της Ένωσης και ως εκ τούτου το μέλλον της ίδιας της Ένωσης.
Η κρίση χρέους και η Ευρωζώνη
Η επελθούσα κρίση χρέους (με κυρίαρχη αναφορά στις χώρες του Νότου) διαμόρφωσε κρίση εντός αυτού τούτου του ευρωσυστήματος. Περιέφερε δε κατ' αρχάς σε δεινή θέση όλες τις χώρες του ευρώ. Τούτο ασφαλώς δεν εξέπληξε εκείνους που εξ αρχής είχαν επικρίνει το σχέδιο για ένα κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, ενώ ήταν ήδη διαρθρωμένη η ενιαία (υποτίθεται) αγορά σε ανισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ των κρατών - μελών. Έτσι η Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση στήθηκε πάνω σε αντιφάσεις. Ταυτοχρόνως δε η νομισματική πολιτική στερήθηκε από κρίσιμα εργαλεία σταθεροποίησης (επιτόκια - υποτίμηση), χωρίς αυτά να αντικαθίστανται με άλλα ισοδύναμα. Επίσης, για τη δομή του ευρωσυστήματος επισημειωνόταν η έλλειψη πολιτικής ένωσης.
Έτσι η κρίση του έτους 2008 και μετά βρήκε το ευρωσύστημα σε μια ιδιόρρυθμη κατάσταση. Ανεξαρτήτως όμως των συνθηκών του ευρωσυστήματος και του μακροσυστήματος, η κρίση διαμόρφωσε στην Ευρωζώνη το εξής σχήμα: α) διαχωρισμό σε χώρες που δανείζουν και που δανείζονται και β) διαμόρφωση δύο σφαιρών οικονομικής και πολιτικής επιρροής: Βορρά και Νότου - με τη γερμανική οικονομική και πολιτική ελίτ ως κυρίαρχη δύναμη επιβολής πολιτικής λιτότητας. Η δομή όμως αυτή είναι αδιατήρητη!
Σε αδιέξοδο η κρίση - Άνευ σημασίας η... «μετάβαση» από την «τρόικα» στην «ντβόικα»
Ήδη, περιφέρεται και προβάλλεται το «μεγαλοφυές επιχείρημα» (!), ότι οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ για διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του χρέους (ανεξαρτήτως των τεχνικών που θα επιλεγούν), θα προσκρούσουν στην ανένδοτη άρνηση της άλλης πλευράς - εννοείται κυρίως της γερμανικής ελίτ. Για όσους όμως γνωρίζουν τα ζητήματα των ευρωπαϊκών πολιτικών ισχύουν τα εξής:
1) Η επιτροπή ως προς το ελληνικό χρέος δεν έχει διατυπώσει την παραμικρή βεβαιότητα για τη βιωσιμότητά του, καθόσον ακόμη και η εκτίμηση ότι το έτος 2015 το χρέος θα ανέρχεται στο 172,4% του ΑΕΠ, αφορά χρέος περίπου 300% (!) υψηλότερο από το τεκμήριο του Μάαστριχτ. Τυχόν δε ισχυρισμός της επιτροπής για βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους ακυρώνει την ενωσιακή έννομη τάξη ως προς τη νομιμότητα του ύψους του χρέους και βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με το άρθρο 126 ΣΛΕΕ και το άρθρο 1 του 12ου Πρωτοκόλλου που επιτρέπει το χρέος να μην υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ.
Ταυτοχρόνως, θα πρέπει η επιτροπή να προβεί σε αυτοκριτική, πώς το PSI του έτους 2012, αν και περιόρισε αρχικώς το χρέος στο 157,2% του ΑΕΠ, εν τούτοις το χρέος εκτινάχθηκε στο 177,2% για το τρέχον έτος. Και μόνο η αύξηση κατά 20% του χρέους (μέσα σε δύο έτη) αποδεικνύει το αδιατήρητο της κατάστασης. Στην κρισιμότητα της κατάστασης προστίθεται και το ότι το ΑΕΠ στην Ελλάδα έχει απολέσει το 25% της αξίας του από το έτος 2008, ενώ το συνολικό δημόσιο χρέος εκτιμάται στα 342 δισ. ευρώ (περίπου) και το ιδιωτικό χρέος στα 165 δισ. ευρώ (περίπου). Η κρισιμότητα δε της κατάστασης επιδεινώνεται από την αδιαμφισβήτητη ανθρωπιστική κρίση που βιώνει τη ελληνική κοινωνία.
2) Αναφορικά με το άλλο θεσμικό όργανο της Ένωσης, την ΕΚΤ, εγείρεται μείζον ζήτημα ως προς την πολιτική που αφορά στα τιτλοποιημένα δάνεια - asset-backed securities (ABS). Εάν επικρατήσει η θέση για την αγορά ABS όσων αξιολογούνται από Α- και άνω, τότε η ελληνική οικονομία τίθεται εκτός της διαδικασίας αυτής, ενώ θα δημιουργηθεί κίνδυνος επιδείνωσης στην Ευρωζώνη, καθόσον θα υπάρξουν οικονομίες που θα ευνοηθούν και οικονομίες που δεν θα ευνοηθούν από την «ποσοτική χαλάρωση». Επίσης, δεν διευκρινίζεται η έκταση της μετα-προγραμματικής παρακολούθησης [Post-programme survellance (PPS), καθώς και το βάθος της επιτήρησης.
3) Ως προς το ΔΝΤ, επισημειώνεται πως η απόπειρα από πλευράς συγκυβέρνησης να... «καταργηθεί» η «τρόικα» και κατ' ουσίαν να μετονομασθεί σε «ντβόικα» (επιτροπή - EKT), συνεπάγεται «παίγνιο» για εσωτερική και μόνο κατανάλωση. Το «παίγνιο» όμως αυτό, επ' ουδενί συμβάλλει στην αντιμετώπιση συνολικά της κρίσης.
Η κρίση ακουμπά τον Βορρά
Η πρόσφατη υποβάθμιση της φινλανδικής οικονομίας από την Standard & Poor's, με συνέπεια να απολέσει τα «ΑΑΑ» και να ενταχθεί στην κατηγορία «ΑΑ+», σε συνδυασμό με την αρχόμενη κρίση που ακουμπά την ίδια τη Γερμανία, αφορούν φαινόμενα και καταστάσεις που επιβαρύνουν το πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον στον ευρωπαϊκό χώρο. Επιβάρυνση άλλωστε αποτελεί και η αξίωση της Γαλλίας για τριετή αναστολή των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού. Άξιο όμως παρατήρησης είναι ότι το εμπορικό πλεόνασμα στη μεγαλύτερη χώρα της Ευρωζώνης συρρικνώθηκε από 22,2 δισ. ευρώ στα 17,5 δισ. ευρώ και αυτό μόλις σ' ένα μήνα τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους! Δηλαδή, μόλις σ' έναν μήνα το έτος 2014 το εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας απώλεσε 4,7 δισ. ευρώ! Ταυτοχρόνως, το γερμανικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε κατά 100% περίπου και αυτό επίσης μέσα σ' ένα μήνα, καθόσον από τα 20,1 δισ. ευρώ περιορίσθηκε στα 10,3 δισ. ευρώ!
Η ζοφερή εικόνα που (επιγραμματικώς) περιγράφεται στο παρόν κείμενο επιβάλλει επανεκτίμηση των συνολικών πολιτικών και την άμεση σε επίπεδο θεσμικής αντιμετώπισης αναδιάρθρωση του χρέους συνολικά στην Ευρωζώνη.
Αναπόφευκτος ο συμβιβασμός
Οι εξελίξεις στην Ευρωζώνη καθιστούν αναπόφευκτο έναν νέο ιστορικό συμβιβασμό. Άλλωστε, η μεταπολεμική Ευρώπη πορεύθηκε διαρκώς με μικρούς ή μεγάλους συμβιβασμούς, όπως ο συμβιβασμός του Λουξεμβούργου (πολιτική της «κενής καρέκλας») και ο συμβιβασμός των Ιωαννίνων για την ένταξη της Αυστρίας, της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Προηγούμενος, όμως, ιστορικός συμβιβασμός ήταν και εκείνος που αφορούσε τη διαγραφή του χρέους της Γερμανίας μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αναφέρομαι στη διαγραφή του χρέους του έτους 1953. Αξιοσημείωτο είναι δε ότι με τη συμφωνία αυτή έλαβε χώρα διαγραφή του 62,6% (!) του γερμανικού χρέους που συνοδεύθηκε με ρήτρα ανάπτυξης και αποπληρωμή με βάση τις εξαγωγές - βλ. Ν. 3840/1995 (ΦΕΚ 6/τ.Α/1955 σελ. 331).
Τούτων δοθέντων, οι κυβερνήσεις των μητροπολιτικών χωρών της Ένωσης με πρώτη τη Γερμανία, θα πρέπει να εξηγήσουν στους λαούς τους ότι η φοροδοτική τους προσφορά δεν έχει αναλωθεί (π.χ.) χάριν των Ελλήνων. Οι λαοί των μητροπολιτικών χωρών της Ένωσης θα πρέπει να γνωρίζουν: α) ότι η κρίση χρέους τους απέφερε κοινωνικά πλεονάσματα σε βάρος των λαών του Νότου, β) ότι η κρίση χρέους τους απέσπασε χρήματα ως φορολογούμενων, αλλά χάριν των δικών τους τραπεζών και τέλος γ) ότι η διατήρηση του ευρωσυστήματος απαιτεί τη δραματική διαγραφή του δημόσιου χρέους: Official Sector Involvement (OSI).
Το μέλλον της Ευρωζώνης αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιβάλλει το μεγάλο ιστορικό συμβιβασμό. Άρνηση προς την κατεύθυνση αυτή είναι αδιανόητη, καθόσον οι πολιτικές της Ένωσης, «οριζόντιες» και «τομεακές», θα περιέλθουν σε περιδίνηση και το θεσμικό οικοδόμημα σε ιστορική κρίση. Όποιος αποφασίσει να αντιλέξει στον μεγάλο ιστορικό συμβιβασμό, θα φέρει ιστορική ευθύνη! Τέτοιο βάρος ουδείς θα αναλάβει!
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια (ECHR / G.C. - E.U.) και είναι μέλος του Τμήματος Ευρωπαϊκής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ
