Οι αλλαγές νοοτροπίας μπορούν να επισημανθούν από πολλές πλευρές. Το πώς ακούγεται μια φράση σήμερα σε σχέση με το πώς ακουγόταν παλιότερα ίσως αποτελεί έναν τρόπο.
Πώς ακούγεται το "ένας από τους πολλούς" σήμερα;
Απαξιωτικά. Ένας από τους πολλούς είναι ένας από τον σωρό, κάποιος που δεν καταφέρνει να ξεχωρίσει. Δεν αξίζει να ασχοληθούμε μαζί του. Να του αφιερώσουμε ούτε λεπτό. Είναι τίποτα. Άντε "κύριος". Ο ανώνυμος "κύριος Τίποτα".
Άλλοτε, το "ένας από τους πολλούς" αποτελούσε μέγιστο τίτλο τιμής. Μας το θυμίζει με μια νηφαλιότητα που σπάζει κόκαλα ο Στέφανος Στεφάνου.
Αναφέρομαι σε ένα βιβλίο: Στέφανος Στεφάνου, ένας από τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς, 1941-1971, Καταγραφή και σχόλια Χριστίνα Αλεξοπούλου (Θεμέλιο, 2013).
Τυπικά, το βιβλίο αποτελεί εξιστόρηση της περιόδου 1941-1971. Από τον Στέφανο που απαντά στις ερωτήσεις της Χριστίνας Αλεξοπούλου, εξειδικευμένης στον κλάδο της προφορικής ιστορίας. Οι "ευχαριστίες" και το επίμετρο της ίδιας, όπως και ο πρόλογος ("Επάλληλοι κύκλοι") της Ιωάννας Παπαθανασίου θέτουν το μεθοδολογικό και ουσιαστικό πλαίσιο της συνομιλίας.
Εξιστόρηση; Δεν πρόκειται ακριβώς γι' αυτό. Ούτε είμαι σε θέση να πω για το τι ακριβώς πρόκειται. Το βιβλίο είναι αβάσταχτο. Αλλά ταυτόχρονα αδύνατο να το αφήσεις απ' τα χέρια.
Η σηροτροφία στο Σουφλί, η τοπική κοινωνία, τα σχολεία, η κατοχή, η Αντίσταση, η προοπτική του κομμουνισμού, ο ζωογόνος αέρας της σύντομης απελευθέρωσης, οι διωγμοί μετά τη Βάρκιζα, οι δίκες και οι εκτελέσεις, οι τόποι εξορίας, οι συνθήκες εγκλεισμού, η οργάνωση των φυλακών και των στρατοπέδων, οι αντιστάσεις, η δικτατορία, ο επόμενος "επάλληλος κύκλος". Με νήμα τη διαδρομή του Στέφανου. Που αφηγείται και εξηγεί. Με μια προφορική γραφή Ιστορίας, Κοινωνιολογίας, Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, πολιτικού και κοινωνικού στοχασμού, πολιτικής και ηθικής Φιλοσοφίας. Ο λόγος του Στέφανου διασχίζει αβίαστα τα σύνορα ανάμεσα σε ακαδημαϊκούς κλάδους, καταδεικνύοντας, χωρίς καν να το θέλει, το πώς τέτοια συμβατικά όρια αποδεικνύονται άγονα μπροστά στην ανθρώπινη συνθήκη.
Το βιβλίο αναφέρεται σε πολλούς. Εξατομικευμένα. Στον καθένα και στη καθεμιά με το δικό του όνομα, τη δική του προσωπικότητα, τη δική του ιστορία, τη δική του μοίρα. Οι πολλοί δεν είναι απρόσωπες μονάδες που συναποτελούν "πλήθος" ή συγκροτούν "μάζες". Μοιράζονται μόνον κάτι μεγάλο. Τόσο μεγάλο, που επιβάλλει δέος απέναντι στη δύναμη, στις ικανότητες, στην αυταπάρνηση, την αξιοπρέπεια του άλλου. Του πάντοτε συγκεκριμένου άλλου. Εκείνης ή εκείνου δίπλα.
Τέτοιοι ήταν τότε οι πολλοί. Γι' αυτό το "ένας από τους πολλούς" συνιστούσε μέγιστο τίτλος τιμής.
Το βιβλίο είναι αβάσταχτο. Γιατί όλα λέγονται με λόγια απλά που ούτε στιγμή δεν δραματοποιούν ή εξιδανικεύουν. Το βιβλίο είναι αβάσταχτο. Γιατί συνιστά μέτρο. Μιας ιλιγγιώδους απόστασης. Από το διογκωμένο "εγώ" τού σήμερα στο αδιαφοροποίητο "εμείς" τού τότε. Αφήνοντας διακριτικά ανοιχτό το ερώτημα του πώς μπορεί να φτιαχτεί κάποιο ανάλογο "εμείς" στις πολύ διαφορετικές συνθήκες που ζούμε.
Και ο Στέφανος; Κομμουνιστής ανέκαθεν. Νεολαίος ανέκαθεν. Άντρας της Παγώνας που μας έδωσε το εξίσου αβάσταχτο Των αφανών: Δύο τετράδια, δύο τετραετίες (Θεμέλιο, 1998). Αυτοδίδακτος διορθωτής. Ο αδιαμφισβήτητος πρύτανης των Ελλήνων διορθωτών. Που διορθώνει μετά λόγου γνώσεως τους πρυτάνεις των ακαδημαϊκών κλάδων.
Τον ευχαριστούμε.
Αριστείδης Μπαλτάς
