Η εφαρμογή της εσωτερικής υποτίμησης, παρά το γεγονός ότι εναπέθεσε στις εξαγωγές κυρίαρχο ρόλο ως πηγή ανάπτυξης, συγχρόνως επέφερε σοβαρά πλήγματα σε ουσιαστικές προϋποθέσεις για τη θεμελίωσή τους σε στέρεη βάση. Με στόχο να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα, μειώθηκαν οι μισθοί και περιορίστηκε η εγχώρια ζήτηση. Έτσι, οι εξαγωγές αναδείχθηκαν σε εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση της ανάπτυξης. Ωστόσο, η έως τώρα αποτυχία τής εν λόγω επιδίωξης και συγχρόνως η υπονόμευση των όρων διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, συνιστούν διπλό χτύπημα στις εξαγωγές και στην ανάπτυξη.
Σε μια χώρα με χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα και χαμηλές επιδόσεις στον εξαγωγικό τομέα, αποδόθηκε, εν μέσω μη ευνοϊκού διεθνούς κλίματος, υπερβολικά κρίσιμος ρόλος στις εξαγωγές. Η ελληνική οικονομία έχει βρεθεί πλέον σε εξαιρετικά δυσμενή θέση, καθ' ότι, λόγω της συρρίκνωσης και απαξίωσης της εγχώριας παραγωγικής βάσης, έχει υποστεί αποδιάρθρωση των εγχώριων διακλαδικών σχέσεων και συγχρόνως έχει αποδυναμωθεί η δυνατότητά της για ένταξη στον διεθνή καταμερισμό εργασίας με ευνοϊκούς όρους.
Ανάμεσα στα βασικά στοιχεία που επηρεάζουν τις εξαγωγές (τιμές, ποιότητα, τεχνολογία κ.ά.), σημαντικό ποιοτικό χαρακτηριστικό είναι το περιεχόμενό τους σε εγχωρίως παραγόμενη προστιθέμενη αξία. Η υψηλή αξία των εξαγωγών αφ' εαυτής μπορεί να μην παραπέμπει σε υψηλό βαθμό ανταγωνιστικότητας, στο μέτρο που δεν περιέχει ικανοποιητικό μέγεθος εγχώριας προστιθέμενης αξίας. Κατά προέκταση, η υψηλή αξία των εξαγωγών δεν συνεπάγεται υψηλό επίπεδο εγχώριας παραγωγής και απασχόλησης, ενώ η αποκλειστική χρήση του δείκτη της αξίας των εξαγωγών ενδέχεται να παρουσιάζει ευνοϊκότερη εικόνα από την πραγματική.
Το περιεχόμενο της εγχώριας προστιθέμενης αξίας στις εξαγωγές αποκτά μεγαλύτερη σημασία λόγω των εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία, που εκφράζονται με τον αυξανόμενο κατακερματισμό της παραγωγής και της γεωγραφικής διασποράς της μέσω της διευρυνόμενης εξωτερικής ανάθεσης. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν τη δημιουργία και τη σύλληψη της προστιθέμενης αξίας, διαμορφώνουν νέους όρους για το περιεχόμενο του ανταγωνισμού και για τα κριτήρια αξιολόγησης των εξαγωγών, επηρεάζουν καθοριστικά το εύρος και την αμοιβή της απασχόλησης, τα κέρδη και συνεπώς την οικονομική ανάπτυξη.
Με βάση τα ανωτέρω, ακόμη και αν αυξηθούν οι εξαγωγές, το ουσιαστικό αποτέλεσμά τους θα εξαρτάται από το περιεχόμενο σε εγχώρια προστιθέμενη αξία. Ωστόσο, οι προϋποθέσεις για την παραγωγή εγχώριας προστιθέμενης αξίας έχουν υπονομευθεί από την πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης, δεδομένου ότι έχουν οδηγήσει σε αποεπένδυση, μετανάστευση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, κοινωνική αποσύνθεση κ.ά.
Η οπτική του εξωτερικού εμπορίου σε όρους προστιθέμενης αξίας έχει ιδιαίτερη σημασία για το μοντέλο ανάπτυξης που θα ακολουθήσει η ελληνική οικονομία. Η μονομερής και αποτυχημένη εμμονή στην ανταγωνιστικότητα τιμής συνεπάγεται ανειδίκευτη και χαμηλά αμειβόμενη εργασία και υποτίμηση του εγχώριου παραγωγικού συστήματος. Αντιθέτως, μια ισορροπημένη στρατηγική με έμφαση στις εξαγωγές υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας συνεπάγεται εξειδικευμένη και επαρκώς αμειβόμενη εργασία και, βέβαια, οργανικότερη ένταξη της εγχώριας παραγωγικής βάσης στην εξαγωγική προσπάθεια.
Συνεπώς, απαιτείται η απαγκίστρωση από τις καταστροφικές νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες, που η εφαρμογή τους συγκεντρώνει τον πλούτο καταστρέφοντας την οικονομία και την κοινωνία. Επίσης, απαιτείται μια πολιτική η οποία θα μετατρέψει σε πράξη τη ρητορική περί καινοτομίας, τεχνολογίας, ποιότητας, ανταγωνιστικότητας, επιχειρηματικότητας και εξαγωγών, με ταυτόχρονη προσήλωση στην αναβάθμιση των όρων συμμετοχής της εργασίας στην παραγωγή και διανομή του πλούτου, καθ' ότι η ανάπτυξη έχει ως προϋπόθεση επίτευξης, αλλά αποκτά και νόημα, μόνο με τη διάχυση του οφέλους.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
