Η προσοχή της κοινής γνώμης εστιάζεται τώρα στο πρωτοφανές ξέσπασμα του Έμπολα στη Δυτική Αφρική. Πρόκειται για μια εξαιρετικά επικίνδυνη νόσο με υψηλό ποσοστό θνησιμότητας που μπορεί να συνοδεύεται από σχεδόν ολοκληρωτική κατάρρευση του ανθρώπινου οργανισμού, καθώς και από ακραίες μορφές ακράτειας και αιμορραγίας· ένας φρικτός τρόπος να πεθαίνεις. Από τους πέντε τύπους του Έμπολα, αυτός που είναι τώρα ενεργός, ο Zaire ebolavirus, είναι ο πιο επιθετικός και θανατηφόρος, με ποσοστό θνησιμότητας που αγγίζει το 90%.
Γιατί λοιπόν, παρά τις 34 εξάρσεις του ιού από το 1976, δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα εμβόλιο για την αντιμετώπισή του; Η απάντηση βρίσκεται στην απροθυμία των μεγάλων δυτικών φαρμακοβιομηχανιών –οργανισμών εθισμένων στη μεγιστοποίηση των κερδών τους– να επενδύσουν σε πολυδάπανες έρευνες για εμβόλια και θεραπείες όσον αφορά μεταδοτικές ασθένεις που θερίζουν τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, κυρίως στην Αφρική.
Η ταχύτητα και το απρόβλεπτο της παρούσας επιδημικής έξαρσης έφερε τη διεθνή κοινότητα αντιμέτωπη με την τρομακτική πιθανότητα η επιδημία να εξαπλωθεί ακόμα και στις ΗΠΑ και τη Δύση. Από τη στιγμή που έγινε αντιληπτό ότι ο Έμπολα μπορεί πια να μην περιοριστεί αποκλειστικά στην Αφρική, ο πλανήτης –που μέχρι τώρα είχε γυρίσει την πλάτη του στον Έμπολα και σε μια σειρά από άλλες τροπικές μεταδοτικές ασθένειες– αποφάσισε να αναλάβει δράση. Υπάρχει, βλέπετε, το ρίσκο αυτό το περίφημο «παγκόσμιο χωριό» να γίνει πραγματικότητα· μια άβολη πραγματικότητα.
Στο βαθμό που η Δύση θεωρούσε, ως τώρα, τον Έμπολα μια αφρικανική νόσο ήταν απρόθυμη να χρηματοδοτήσει τη σχετική έρευνα. Τώρα που ο ιός φαίνεται πως μπορεί να εξελιχθεί σε μια παγκόσμια επιδημία, άρχισαν να καταβάλλονται αξιοσημείωτες προσπάθειες (και να βρίσκονται σημαντικοί πόροι) ώστε να συγκρατηθεί η επιδημική έξαρση και να παραχθεί ένα εμβόλιο. Αν τηρηθούν οι αυστηρές τυπικές διαδικασίες για τη δοκιμή τέτοιων εμβολίων, ίσως να χρειαστούν ακόμα και δύο χρόνια μέχρι το εμβόλιο να είναι διαθέσιμο.
Αν μέχρι τότε η επιδημία έχει ξεφύγει από την Αφρική και έχει επεκταθεί ακόμα και στη Δύση, η ζήτηση για το εμβόλιο θα υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες παραγωγής του. Η εταιρεία που θα επιλεγεί για την παραγωγή του θα εκμεταλλευθεί στο έπακρο αυτή την κατάσταση, οδηγώντας τις τιμές και τα κέρδη της στα ύψη. Οι αδύναμοι θα είναι καταδικασμένοι για ακόμα μια φορά, χωρίς εμβολιασμό, ενώ οι ισχυροί θα έχουν εξασφαλίσει τους εαυτούς τους.
Για να αναπτυχθούν αναγνωρίσιμα συμπτώματα της νόσου μπορεί να χρειαστούν έως και 21 μέρες. Η περίοδος επώασης συνήθως διαρκεί περίπου 6-10 μέρες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Έμπολα δεν μπορεί να διακριθεί από την απλή γρίπη. Ο ιός γίνεται μεταδοτικός με την ανάπτυξη των πρώτων συμπτωμάτων, όπως ο υψηλός πυρετός, οι εμετοί και η διάρροια, συμπτώματα τα οποία μπορούν ασφαλώς να εμφανιστούν σε πολλές άλλες περιπτώσεις ασθενειών. Η περίοδος αυτή είναι και η πιο επικίνδυνη.
Αν ο Έμπολα επεκταθεί στη Δύση, στα μεγάλα αστικά κέντρα, θα είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθεί. Χωρίς εμβόλιο, η πιθανότητα να έχουμε θανάτους είναι πολύ μεγάλη. Σ' αυτή τη φάση, τα δυτικά μέσα ενημέρωσης κατακλύζονται από ένα κύμα ανεύθυνης φλυαρίας σχετικά με εμβόλια και ορούς. Αρκετές εταιρείες έχουν εργαστεί ώστε να δημιουργήσουν ένα εμβόλιο, ωστόσο στις ΗΠΑ, όπου είναι κυρίως συγκεντρωμένη η σχετική έρευνα, το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIH) έχει αρνηθεί να χρηματοδοτήσει τις περισσότερες από αυτές.
Είναι γεγονός πως μεγάλο ποσοστό των κονδυλίων που δίνονται στην έρευνα του Έμπολα δεν έχουν στόχο την προστασία των Αφρικανών και άλλων από μεταδοτικές τροπικές νόσους, αλλά την προστασία δυτικών κυβερνήσεων από πιθανή χρήση «βιολογικών παραγόντων» από τρομοκράτες. Κονδύλια που δεν είναι διαθέσιμα για τη δημόσια υγεία είναι ως εκ θαύματος διαθέσιμα για την εθνική ασφάλεια.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, δυτικές κυβερνήσεις έχουν δεχτεί ισχυρές πιέσεις από φαρμακευτικές εταιρίες, οι οποίες, για λόγους ξεκάθαρα ιδιοτελείς έχουν σημάνει συναγερμό σε υψηλά ιστάμενους υπερβάλλοντας συνειδητά ως προς την απειλή την οποία μπορεί να συνιστούν βιολογικά όπλα στα χέρια τρομοκρατικών οργανώσεων. Ο συναγερμός αυτός, με τις πολλαπλές οικονομικές και υγειονομικές συνέπειες, έχει κρατηθεί μακριά απ' τη δημοσιότητα.
Για παράδειγμα, μια βρετανική εταιρεία ονόματι Acambis έπεισε τις κυβερνήσεις ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος η ευλογιά να χρησιμοποιηθεί από τρομοκράτες. Η Acambis πήγε ένα βήμα παραπέρα, πείθοντας πολλές κυβερνήσεις να προετοιμαστούν για μαζικό εμβολιασμό ώστε να προστατευθεί ο πληθυσμός. Το γεγονός ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) με μια σαφώς φθηνότερη πολιτική ανάσχεσης είχε καταφέρει να εξαλείψει την ευλογιά από την Αφρική, αγνοήθηκε επιμελώς.
Η εταιρεία επένδυσε πακτωλό χρημάτων για να πιέσει ανώτερους αξιωματούχους της δημόσιας υγείας, με τρόπους που παραβιάζουν την ιατρική ηθική. Τεράστιες ποσότητες εμβολίων ευλογιάς παραγγέλθηκαν από αφελείς κυβερνήσεις μετά από τις προτροπές των αξιωματούχων αυτών, την ώρα που οι μέτοχοι της εταιρείας, με χαμόγελα ικανοποίησης στο πρόσωπό τους, όδευαν προς το χρηματιστήριο· τελικά, η Acambis πωλήθηκε σε αμερικανική εταιρεία έναντι εξαιρετικά υψηλού αντιτίμου. Στο μέτρο, μάλιστα, που το εμβόλιο της ευλογιάς έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής, οι κυβερνήσεις αυτές ήταν υποχρεωμένες να αντικαθιστούν τις προμήθειές τους σε τακτική βάση. Ήταν, απλά, εύκολο χρήμα. […]
Αν και οι σημερινές τρομοκρατικές οργανώσεις είναι πιο εύπορες και καλύτερα οργανωμένες απ' ό,τι στο παρελθόν, είναι σχεδόν απίθανο να χρησιμοποιήσουν βιολογικά όπλα στις παρούσες συνθήκες. Οι «βιολογικοί παράγοντες» δεν αποτελούν αξιόπιστα όπλα. Σε περίπτωση που απελευθερωθούν και διαχυθούν, δεν είναι δυνατό να περιοριστούν σε εχθρικούς πληθυσμούς· μπορούν να εξαπλωθούν σαν πυρκαγιά. Είναι πολύ πιθανό τελικά να πλήξουν εκείνους που τους απελευθέρωσαν, ιατρικά και πολιτικά.
Πολλές αμερικανικές και καναδικές εταιρείες και οργανισμοί έχουν εργαστεί στην ανάπτυξη ενός εμβολίου για τον Έμπολα, ωστόσο έως τώρα το NIH, τους έχει αρνηθεί τη χρηματοδότηση, η οποία στις ΗΠΑ αποτελεί προϋπόθεση για την πρώτη φάση των δοκιμών σε ανθρώπους. Ενθουσιασμένες από την προοπτική μιας διεθνούς κίνησης ώστε να ενισχυθεί η ετοιμότητα για πιθανή έξαρση του Έμπολα, οι φαρμακοβιομηχανίες ήδη ασκούν μεγάλες πιέσεις σε αξιωματούχους για να εξασφαλίσουν ένα συμβόλαιο ανάπτυξης και παραγωγής του εμβολίου. Με δεδομένη τη αυξανόμενη διεθνή ανησυχία, τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει τις εταιρείες αυτές από την αλληλοσφαγή γι' αυτό το πολυπόθητο συμβόλαιο.
Έχει έρθει η ώρα για τις κυβερνήσεις των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική), οι οποίες από κοινού κατέχουν σημαντική οικονομική ισχύ, να αποδείξουν τη δέσμευσή τους προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ιδρύοντας ένα ταμείο, το οποίο σε συνεννόηση με τον ΠΟΥ και τα σχετικά κέντρα για λοιμώδη νοσήματα θα προχωρήσει την έρευνα στην κατεύθυνση της ανάπτυξης αποτελεσματικών, φτηνών εμβολίων και θεραπειών για τις ασθένειες που πλήττουν τους πληθυσμούς των αναπτυσσόμενων χωρών.
Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί η δημιουργία ανεξάρτητων ερευνητικών κέντρων και υποδομών παραγωγής εμβολίων και φαρμάκων προς πώληση σε τιμές κάτω του κόστους στις φτωχές χώρες, ενώ στις αναπτυγμένες σε τιμές δύο και τρεις φορές πάνω απ' το κόστος. Κάτι τέτοιο θα βοηθούσε, κατά κάποιον τρόπο, στην επανόρθωση της ιστορικής ανισότητας ανάμεσα στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες στο συγκεκριμένο θέμα. Επιπλέον θα ισχυροποιούσε σε μεγάλο βαθμό τους πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς ανάμεσα στα κράτη των BRICS και τις αναπτυγμένες χώρες.
μετάφραση: Μάνος Αυγερίδης
*Ο Bob Rigg είναι ανεξάρτητος ερευνητής, με ειδίκευση σε θέματα ατομικής ενέργειας, Μέσης Ανατολής, Κεντρικής Ασίας, καθώς και της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Το κείμενο (που μεταφράζεται εδώ με μικρές περικοπές) δημοσιεύτηκε στο opendemocracy.net, 11.8.2014
