Το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών σε ουσιαστική βάση αναιρεί το «τυπικό κριτήριο» της νομιμοποίησης της σύνθεσης της παρούσας Βουλής και δημιουργεί προβλήματα νομοθετικής και εκτελεστικής λειτουργικότητας. Ως εκ τούτου, δημιουργείται ένα ουσιαστικό αδιέξοδο για ομαλό πολιτικό βίο.
Οι μνημονιακές δυνάμεις εντός και εκτός της χώρας επιχειρούν σε πολιτικό επίπεδο να δημιουργήσουν αυτό που ο Αριστόβουλος Μάνεσης υπογράμμιζε για το θεσμικό νομικό επίπεδο: τη δημιουργία, δηλαδή ποικίλων φραγμών που περιορίζουν τη λαϊκή θέληση, που αναχαιτίζουν την πορεία προς την κοινωνική δημοκρατία και που αποτρέπουν ποιοτικές μεταβολές που θα μπορούσε να προωθήσει ο λαός χρησιμοποιώντας τη νομική ιδιότητά του ως κυρίαρχου.
Προδιάθεση σε πολιτικό και νομικό επίπεδο
Στη διεθνή επιστήμη του Συνταγματικού Δικαίου η κατηγοριοποίηση των πολιτευμάτων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας υφίσταται διαρκή κριτική, ώστε να διαπιστώνεται με ποιον τρόπο λειτουργεί το πολίτευμα, κατά τρόπο ομαλό, ως πολιτικό σύστημα.
Συνεπώς, για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα στην παρούσα ιστορική φάση (που αφορά την πολιτική και Συνταγματική Ιστορία) ανακύπτουν κρίσιμα ζητήματα τα οποία θα πρέπει να ελεγχθούν υπό το πρίσμα του σεβασμού στους θεσμούς και πρωτίστως και κυρίως υπό το πρίσμα του σεβασμού στη δημοκρατική αρχή. Υπ' όψιν δε ότι η προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία αποτελεί θεμελιώδη απαίτηση του πολιτεύματος της Ελληνικής Δημοκρατίας και ανένδοτη θεσμική πρόβλεψη.
Ως εκ τούτου, όσοι ισχυρίζονται ότι η αδυναμία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας από την παρούσα Βουλή συνιστά «πολιτική αστάθεια» σκοπίμως παραβλέπουν (για την περίπτωση αυτή) τη θεσμική πρόβλεψη της συνταγματικής τάξης για προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία και κατά παράβαση των θεσμών αρνούνται τη βούληση του εκλογικού σώματος - του ανωτάτου οργάνου της πολιτείας!
Βεβαίως, δεν υφίσταται «τυπικό» εμπόδιο του Συντάγματος προκειμένου να εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας από την παρούσα Βουλή. Κάτι τέτοιο όμως περιφρονεί την ετυμηγορία του εκλογικού σώματος του Μαΐου 2014, που κατέδειξε αφενός μεν ευθεία αντίθεση στους κανόνες «δικαίου» που θεσπίζει η παρούσα Βουλή και αφετέρου αποδοκιμασία στην ασκούμενη πολιτική που (ωστόσο) νομιμοποιεί η παρούσα Βουλή.
Πρόδηλο είναι δε ότι εάν ίσχυε η συνταγματική ρύθμιση του πρώτου μεταπολιτευτικού Συντάγματος του 1974-1975 αναφορικά με τις προνομίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, το αποτέλεσμα των ευροεκλογών του Μαΐου 2014 θα δημιουργούσε δεσμία υποχρέωση στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να προκηρύξει εκλογές λόγω καταφανούς δυσαρμονίας του εκλογικού σώματος προς τη σύνθεση του Κοινοβουλίου.
Το εκλογικό σώμα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 30 του Συντάγματος, είναι ο ρυθμιστής του πολιτεύματος. Επίσης, σύμφωνα με τις διατάξεις των παρ. 1 και 2 του άρθρου 26 του Συντάγματος, που αφορά τον σκληρό πυρήνα της συνταγματικής τάξης, η νομοθετική λειτουργία διασταυρώνεται με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όπως επίσης διασταυρώνεται και η εκτελεστική λειτουργία με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Τούτο δε αφορά τον αυστηρό (μη αναθεωρητέο) κανόνα του Καταστατικού Χάρτη της πολιτείας.
Η συνταγματική τάξη επιβάλλει η νομιμοποίηση - εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας να προέρχεται κατευθείαν από το Κοινοβούλιο. Όσο δε μεγαλύτερη είναι η πλειοψηφία που αναδεικνύει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τόσο περισσότερο κύρος προσδίδεται όχι μόνο στον θεσμό, αλλά και στο πρόσωπο του Προέδρου. Συνεπώς ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα πρέπει ή να εκλέγεται με τη μέγιστη δυνατή πλειοψηφία ή να εκλέγεται ακόμη και με τη σχετική πλειοψηφία που καθορίζουν οι πρόνοιες του Συντάγματος, από Βουλή όμως που έχει άμεση - νωπή νομιμοποίηση από το εκλογικό σώμα. Τούτο επιβάλλει η πολιτική τάξη, αλλά και ο σεβασμός στη δημοκρατική αρχή κατά τη συνταγματική τάξη.
Επειδή δε η μορφή του πολιτεύματος είναι η προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία, πρέπει εξαρχής να επισημειωθεί ότι είναι αδιανόητη από το εκλογικό σώμα με οποιοδήποτε τρόπο εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με κανόνα του κοινού νομοθέτη. Ενταύθα παρεμβαίνω και ως μέλος της Ένωσης Ελλήνων Συνταγματολόγων, προκειμένου να επισημάνω ότι δεν μπορεί να διατυπώνονται εξωθεσμικές προτάσεις που κακοποιούν το Σύνταγμα, όπως η άποψη ότι τα κόμματα μπορούν να υποδεικνύουν τον υποψήφιο Πρόεδρο και αν αποτύχει η εκλογή του από τη διαδικασία του Κοινοβουλίου, τότε να λαμβάνει χώρα προσφυγή στον λαό για εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, με μοναδικές υποψηφιότητες τους υποψηφίους των κομμάτων ή τους δύο επικρατέστερους των υποψηφίων των κομμάτων, που αναδείχθηκαν από την αδιέξοδη - ατελέσφορη διαδικασία του Κοινοβουλίου.
Μια τέτοια εκδοχή οδηγεί στο προδήλως απαράδεκτο η υποψηφιότητα του Προέδρου της Δημοκρατίας να υπεισέρχεται αμέσως στο «πολιτικό παίγνιο», να υποχρεώνει τα πολιτικά κόμματα του Κοινοβουλίου να υποδεικνύουν οπωσδήποτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας και, σε αποτυχία εκλογής του, να επιδίδονται σε εκστρατεία στήριξης της πρότασής τους. Άρα, καταλήγουμε σε «εκτροπή» του πολιτεύματος που δεν αφορά μόνο την απευθείας «κομματικοποίηση» του Προέδρου της Δημοκρατίας, αλλά και την αδίστακτη παραβίαση της συνταγματικής τάξης που επιβάλλει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να εκλέγεται από το Κοινοβούλιο και όχι από το εκλογικό σώμα.
Το Κοινοβούλιο και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας
Το ζήτημα εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας ανάγεται αυστηρώς στη λειτουργία του Κοινοβουλίου (το οποίο άλλωστε διαθέτει και το τεκμήριο της αρμοδιότητας). Όσο δε το Κοινοβούλιο παράγει πολιτικές, κανόνες δικαίου και αναδεικνύει κρατικά όργανα με μειωμένη νομιμοποίηση, τόσο περισσότερο διαταράσσεται η επιβαλλόμενη πολιτική τάξη και ο ομαλός πολιτικός βίος. Αυτό όμως ακριβώς επιδιώκει η παρούσα συγκυβέρνηση: να αναδειχθεί, δηλαδή, ο αρχηγός του κράτους σε συνθήκες μειωμένης νομιμοποίησης!
Τον ομαλό δε πολιτικό βίο πρέπει να εγγυάται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ως ρυθμιστής του πολιτεύματος, καθόσον έχει τη θεσμική υποχρέωση να ασκεί τις αρμοδιότητές του για τη διατήρηση της πολιτειακής και πολιτικής τάξης, προς εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Το πρόσωπο δε του ρυθμιστή του πολιτεύματος θα πρέπει να έχει αυξημένο νομικοπολιτικό κύρος και άρα ισχυρή νομιμοποίηση. Και τούτο γιατί στο Σύνταγμα καταγράφεται σειρά πράξεων του Προέδρου της Δημοκρατίας, οι οποίες δεν άπτονται των τριών συντεταγμένων λειτουργιών (νομοθετικής - εκτελεστικής - δικαστικής), αλλά αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία αρμοδιοτήτων που αφορούν τη λειτουργία του πολιτεύματος. Οι πράξεις αυτές στην επιστήμη του Συνταγματικού Δικαίου αποκαλούνται «ρυθμιστικές». Κυρίαρχη δε «ρυθμιστική πράξη» είναι η ανάθεση διερευνητικής εντολής προκειμένου να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης.
Ως κατακλείδα των προαναφερομένων θα πρέπει να επισημειωθούν και τα εξής:
α) Στο πλαίσιο της διάκρισης των λειτουργιών (και όπου αυτές εν μέρει διασταυρώνονται), η οργάνωση των εξουσιών της πολιτείας και ο τρόπος κατανομής τους αποτελούν την εγγύηση τήρησης του Συντάγματος και ως εκ τούτου του πολιτεύματος. Πρώτος δε διδάξας είναι ο Αριστοτέλης (Βλ. Πολιτικά Δ' 1, «Πολιτεία μεν γαρ έστι τάξις ταις πόλεσιν η περί τας αρχάς, τίνα τρόπον νενέμηνται...»).
β) Η προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία λόγω αδυναμίας εκλογής Προέδρου από το Κοινοβούλιο δεν αντιπολιτεύεται τους θεσμούς, αλλά αντιθέτως λειτουργεί σύμφωνα με τις πρόνοιες των Θεσμών σε απόλυτη συνάρτηση και με σεβασμό προς τη δημοκρατική αρχή.
γ) Στην παρούσα ιστορική φάση είναι σαφές πως λαμβάνουν χώρα παρασκηνιακές διαβουλεύσεις ως προς τη μελλοντική εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Όμως, επειδή στο πολίτευμά μας η αποτυχία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας από το Κοινοβούλιο συνεπάγεται την άμεση προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία, όλοι όσοι συμπράξουν στην αποτροπή αυτού του ενδεχόμενου, θα ταυτιστούν με τις μνημονιακές πολιτικές, θα «κατηγοριοποιηθούν» ως πολιτικό προσωπικό που ανέχεται την ανθρωπιστική κρίση στην κοινωνία και συμπολιτεύεται τα συμφέροντα της χρηματοπιστωτικής ελίτ που καταδυναστεύει τον λαό μας.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Βλ. Α. Μάνεσης, "Συνταγματική Θεωρία και Πράξη", εκδοτικός οίκος Σάκκουλα 1980, σελ. 593. Κ. Μαυριάς, "Συνταγματικό Δίκαιο", εκδόσεις Π.Μ. Σάκκουλας, 2014, σελ. 112 και 483 και επ., και συνολικώς: Γ. Κασιμάτης, "Δημοκρατία και πολιτικά κόμματα" στις "Μελέτες", Εκδόσεις Αντ. Σάκκουλας, 1996, Φ. Σπυρόπουλος, "Σκέψεις για το τεκμήριο της αρμοδιότητας, εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου", 1997, τ.1. Επίσης πρβλ. M. Elliott - R.Thomas, "Public Law", Oxford University Press, 2011, σελ. 66 και επ. και N. Howard, "Constitutional Law", Routledge London and New York, 2013, σελ. 87 και επ.
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και G.C.-E.U.). Είναι μέλος του Τμήματος Ευρωπαϊκής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ
