Το πολιτικό πρόταγμα (ενίοτε πρόγραμμα) του "εκσυγχρονισμού" δεσπόζει στα ελληνικά πράγματα από την εποχή του Καποδίστρια. Τι λοιπόν είναι αυτός και πού οφείλεται η ανελλιπής παρουσία του;
Ο εκσυγχρονισμός αντιτίθεται στην καθυστέρηση. Βρισκόμαστε πίσω και οφείλουμε να κερδίσουμε το χαμένο έδαφος. Να πάει η χώρα μπροστά, να φτάσει τις προηγμένες χώρες. Όπου μπροστά βρισκόταν ανέκαθεν η Δύση. Ήδη από την ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους, τη Δύση συγκροτούν οι χώρες που θα κάλυπτε το North Atlantic Treaty Organization αν ο βόρειος Ατλαντικός ξεκινούσε κάπως πιο πάνω από την Πορτογαλία. Έστω με λίγες γεωγραφικές εξαιρέσεις. Δύση ήταν κάποτε οι Αγγλογάλλοι με τους φραγκοντυμένους ντόπιους φορείς της ιδέας και τη μέγκλα τους, αλλά και η Βαυαρία και η Πρωσία, αργότερα οι ηγεμονεύουσες ΗΠΑ, οπότε έγιναν δυτικές Ισραήλ και Ιαπωνία, και σήμερα η ενιαία Γερμανία που ταλαιπωρεί όλους.
Γιατί, βέβαια, η Ρωσία ήταν υπερβολικά ανατολική ήδη από την εποχή του Ναβαρίνου, οι παλιές αυτοκρατορίες Ισπανίας και Πορτογαλίας λίγο μας είχαν επηρεάσει όταν άκμαζαν, ενώ κατάντησαν Ανατολή τον σύντομο 20ο αιώνα, η Ιταλία προκαλεί δικαίως συγκατάβαση αφού ούνα ράτσα ούνα φάτσα, για να μην αναφερθούμε στα απελπιστικά καθυστερημένα Βαλκάνια και τον μόνιμο αναχρονισμό που συνιστούν οι υπόλοιπες μεσογειακές χώρες, από την Τουρκία μέχρι το Μαρόκο. Στην Ανατολή εντάσσονται βεβαίως η Ασία και η Αφρική, αλλά και η Λατινική Αμερική, ενώ ο Καναδάς και η Αυστραλία συνιστούν συμπαθείς περιπτώσεις: δυτικές λόγω ιστορίας και γλώσσας, αλλά ταπεινότερα.
Η κεντρική ιδέα είναι απλή. Για τον εκσυγχρονισμό υπάρχει μόνο το μπροστά και το πίσω, η καθυστέρηση και η άρση της. Δύση και Ανατολή. Δηλαδή ανάπτυξη και υπανάπτυξη. Αλλά τώρα τα πράγματα σοβαρεύουν. Γιατί ανάπτυξη κατ' ουσίαν σημαίνει διαρκής επέκταση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, δηλαδή διάλυση και αναδόμηση ολόκληρων πολιτισμών προκειμένου να υπαχθεί κάθε έκφανση της ανθρώπινης δραστηριότητας στην κερδοφορία του κεφαλαίου.
Ιδού λοιπόν γιατί εδώ ο εκσυγχρονισμός παραμένει ανέκαθεν αιτούμενο: μολονότι ο καπιταλισμός κυριαρχεί, η ελληνική κοινωνία αρνείται να καθυποτάξει πλήρως τον τρόπο ζωής της στο κεφάλαιο και την ιδεολογία του. Ας πούμε, δεν εμφορείτο από καπιταλιστικό φρόνημα η μετεμφυλιακή γενιά που έκανε κυριολεκτικά το σκατό της παξιμάδι προκειμένου να σπουδάσει τα παιδιά της και να κτίσει τούβλο το τούβλο μια στέγη πάνω από τα κεφάλια τους. Έστω και αν η αντιπαροχή και το πολύ τσιμέντο έφτασε να προσβάλει την αισθητική μας.
Αντίστοιχα, είναι οι οικογενειακοί δεσμοί, κάθε άλλο παρά καπιταλιστικοί, αλλά και η μπέσα της ευρύτερης αλληλεγγύης που κατορθώνουν να διασώζουν πολλούς από την πείνα και τον ύπνο στον δρόμο. Είναι το ρητά αντικαπιταλιστικό φιλότιμο που μας κάνει να τσακωνόμαστε για το ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό ακόμη και αν τα φράγκα στην τσέπη δεν φτάνουν να βγάλουμε τον μήνα.
Δεν θέλω να εξωραΐσω την Ανατολή ούτε να μειώσω την τεράστια συμβολή της Δύσης. Απλώς ισχυρίζομαι πως, για βαθείς ιστορικούς λόγους, ο δικός μας τρόπος καθημερινής ζωής ρέπει κάπως προς Ανατολάς και ότι οι ρέκτες του εκσυγχρονισμού επιδιώκουν σήμερα να αλλάξουν ακριβώς αυτόν. Όσο κι αν δεν φαίνεται τόσο εύκολο...
