Εγκώμιο της απραξίας είναι ο τίτλος ενός μικρού βιβλίου του Γάλλου φιλοσόφου Φρανσουά Ζυλλιέν που μετέφρασε για τις ΠΕΚ ο Θάνος Σαμαρτζής. Βιβλίο εύκολα κατανοητό, ρέον, εξαιρετικά μεταφρασμένο.
Το βιβλίο δεν αποτελεί ύμνο στη ραστώνη ούτε έπαινο της γλυκιάς οκνηρίας των διακοπών. Ούτε στοιχίζεται με το Δικαίωμα στη τεμπελιά που δημοσίευσε το 1880 ο Πωλ Λαφάργκ, γαμπρός του Μαρξ, για να μπερδέψει τους τότε σοσιαλιστές και όλους τους αριστερούς έκτοτε. Και που, παρεμπιπτόντως, ίσως αξίζει να ξαναθυμηθούμε.
Πού αναφέρεται λοιπόν Το εγκώμιο της απραξίας; Ο υπότιτλος θέλει να ξεκαθαρίσει το ζήτημα, αλλά μάλλον το συσκοτίζει: η αποτελεσματικότητα στην κινεζική σκέψη. Περίεργος υπότιτλος για έναν ήδη περίεργο τίτλο. Μάλιστα η εισαγωγική σελίδα καθιστά το μυστήριο πυκνότερο δηλώνοντας πως το βιβλίο αποτελεί επεξεργασία διάλεξης με ακροατήριο διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων!
Πώς συνδέονται όλα αυτά; Περί τίνος ακριβώς πρόκειται;
Ο Ζυλλιέν αφιέρωσε μεγάλο μέρος του έργου του στο να καταλάβει πώς αποσταθεροποιείται η σκέψη που χαρακτηρίζει τον δικό μας πολιτισμό όταν αντιμετωπίζει την κινεζική: έρχονται τότε στο φως τα τυφλά αυτονόητα που δομούν τη σκέψης μας εκ των έσω, δηλαδή τη διέπουν καθολικά χωρίς να το συνειδητοποιούμε.
Το βιβλίο επικεντρώνεται στην έννοια (τη "γραμματική" για τους ρέκτες του Βιτγκενστάιν) του "σκοπού", έννοια που απουσιάζει από την κινεζική σκέψη: η κινεζική γλώσσα δεν διαθέτει καν μονοσήμαντο αντίστοιχο. Για μας είναι αυτονόητο ότι σκοπός είναι το ρητά επιδιωκόμενο αποτέλεσμα μιας δραστηριότητας. Τόσο η περιγραφή του αποτελέσματος όσο και η κατάστρωση του σχεδίου που θα το επιτύχει οφείλουν να διατυπώνονται προκαταβολικά. Όσες αντιστάσεις της πραγματικότητας δεν προβλέπονται επαφίενται στην τύχη και στις επινοήσεις της στιγμής. Η αποτελεσματικότητα συνδέεται έτσι άρρηκτα με τη δική μας δουλειά, ενώ η πραγματικότητα αποτελεί το εξωτερικό αντικείμενο (και εμπόδιο) αυτής της δουλειάς.
Αντίθετα, αφετηρία της κινεζικής σκέψης περί αποτελεσματικότητας δεν είναι ένα προκαταβολικά προσδιορισμένο σχέδιο που καλείται να εφαρμοστεί σε μια εξωτερική πραγματικότητα που αντιστέκεται. Αφετηρία είναι πάντα η ίδια η πραγματικότητα, με το δυναμικό φορτίο που περικλείει κάθε στιγμή, δηλαδή τις εσωτερικές τάσεις που την οργανώνουν ενόσω αυτές διαρκώς αλλάζουν και εξελίσσονται. Η τύχη δεν υπεισέρχεται καθόλου, ενώ δική μας "δουλειά" είναι να αφεθούμε στη δυναμική της τάσης που μας αφορά (πολιτικά ή αλλιώς) απλώς υποβοηθώντας την με μικρές και αδιόρατες παρεμβάσεις. Δηλαδή αφήνουμε την πραγματικότητα να δουλέψει για μας γιατί ό,τι καλούμε αποτελεσματικότητα είναι δικό της προϊόν. Η "απραξία" παραπέμπει ακριβώς εδώ.
Συναρτάται με τα παραπάνω το ότι ο κινεζικός πολιτισμός βιώνει τον χρόνο πολύ διαφορετικά, ενώ δεν έχει να επιδείξει έπη ή τραγωδίες, ήρωες ή κατορθώματα. Συγκρούσεις υπάρχουν. Αλλά αφού σωστός στρατηγός είναι όποιος νικά χωρίς να χρειάζεται να δώσει μάχη, το όνομά του δεν είναι αξιομνημόνευτο. Νίκη είναι απλώς επικύρωση του ότι επικράτησε η αντίστοιχη τάση της ίδιας της πραγματικότητας.
Μπορούν αυτά να αφορούν εμάς; Η εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ είναι ίσως δυνατόν να αναλυθεί γόνιμα υπό τέτοιους όρους. Αν ναι, πρέπει άραγε να συμπεράνουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ διαθέτει 'στρατηγούς' που ακολουθούν τον κινεζικό τρόπο σκέψης χωρίς να το υποψιάζονται; Ενδιαφέρουσα ερώτηση...
