«Να 'μαστε πάλι εδώ...» λέει ένα παλιό δημοφιλές τραγουδάκι και πράγματι πάλι φέτος καλούμαστε με τυμπανοκρουσίες, χορούς και πανηγύρια, να «γιορτάσουμε» μία Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών. Μία Παγκόσμια Ημέρα που βρίσκει ένα κοινωνικό κράτος υπό διάλυση, δομές που υποχρηματοδοτούνται και εργαζόμενους απλήρωτους και υπερφορτωμένους. Υπερφορτωμένους γιατί πρέπει να διαχειριστούν όχι μόνο τις αδυναμίες, τις παραλείψεις και τις αναχρονιστικές και συντηρητικές όψεις του κρατικού μηχανισμού, αλλά και να σταθούν με σύνεση, εργατικότητα, αλληλεγγύη και συμπαράσταση πλάι σε όλους τους αποδέκτες των υπηρεσιών πρόληψης, θεραπείας και επανένταξης.
Σε μια τέτοια εποχή κρίσης, κυρίως κοινωνικής και πολιτιστικής και δευτερευόντος οικονομικής, η σημασία της πρόληψης των εξαρτήσεων αποκτά ακόμη μεγαλύτερο νόημα αλλά και ένταση. Γιατί η πρόληψη των εξαρτήσεων σημαίνει θετική στάση ζωής. Πρόληψη των εξαρτήσεων σημαίνει ενίσχυση όλων των προστατευτικών παραγόντων που βοηθούν το άτομο στην καθημερινότητά του. Πρόληψη των εξαρτήσεων σημαίνει μείωση όλων των επιβλαβών συνηθειών και εν τέλει πρόληψη των εξαρτήσεων σημαίνει ανεκτικότητα, διαφορετικότητα και πάνω από όλα δημοκρατία.
Παρεμβαίνοντας τα προγράμματα πρόληψης από πολύ μικρή ηλικία σε θέματα επικοινωνίας, διαχείρισης συγκρούσεων, εκφοβισμού, ορίων, δυναμική ομάδας, στοχεύουν ουσιαστικά στην αλλαγή της κυρίαρχης σκέψης του ατομικισμού, της διαίρεσης, του καταναλωτισμού, της αποξένωσης και της αλλοτρίωσης, προάγοντας αξίες συλλογικότητας και κοινοτισμού που επανέρχονται με θέρμη στην επικαιρότητα. Ουσιαστικά δηλαδή, προβάλλονται και προωθούνται, μέσα από τα προγράμματα πρόληψης, όλες αυτές οι αξίες που μας έλειψαν όλα αυτά τα χρόνια της επίπλαστης ευημερίας, του υπερκαταναλωτισμού, των πελατειακών σχέσεων και της επιδίωξης του ατομικού πλουτισμού. Με αυτή την έννοια αποτελούν έκφραση δημοκρατίας, και με αυτή την έννοια γίνεται επιτακτική η ανάγκη για θεσμική κατοχύρωση των δομών που παρέχουν αυτά τα προγράμματα, αλλά και με εκσυχρονισμό των υπηρεσιών και μεγαλύτερο άνοιγμα στις τοπικές κοινωνίες που υποφέρουν από τις συνέπειες της κρίσης και ψάχνουν να βρουν υποστηρικτικές δομές.
Μια από αυτές τις δομές που εν καιρώ κρίσης καλούνται να ανταπεξέλθουν στα αυξανόμενα προβλήματα είναι τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας, καθώς, όσο βαθαίνει η κρίση, οι αιτούντες των υπηρεσιών τους αυξάνονται. Κι αυτό γιατί η κρίση από μόνη της δεν σημαίνει την αυτόματη και γραμμική αύξηση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και συμπεριφορών (Ιnternet, τζόγος κ.λπ.), αλλά επεμβαίνει δραστικά στη μείωση των κοινωνικών και ατομικών προστατευτικών παραγόντων που βοηθούν τα άτομα να διαχειριστούν τις αδυναμίες τους, αλλά και τις κοινωνίες να προσαρμοστούν στις κοινωνικές συνθήκες. Εξάλλου, τα στοιχεία που δίνονται από το ΕΚΤΕΠΝ, τον μοναδικό επίσημο φορέα τεκμηρίωσης σε θέματα εξαρτήσεων, δείχνουν ότι για το έτος 2012 είχαμε μία μεγάλη αύξηση των εξυπηρετούντων από τα 71 (τότε) Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων σε όλη την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, κατά το σχολικό έτος 2011-2012, τα 71 Κέντρα Πρόληψης δέχθηκαν 71.234 μαθητές από Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια όλης της χώρας, 2.302 παιδιά και εφήβους εκτός σχολικού πλαισίου, 5.176 εκπαιδευτικούς και δασκάλους, 15.729 γονείς, 9.920 στρατευσίμους και 1.580 επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι ενημερώθηκαν, αλλά κυρίως εκπαιδεύτηκαν. Εκπαιδεύτηκαν οι περισσότεροι σε μικρές ομάδες 15-20 ατόμων, με βιωματική μέθοδο και σύγχρονα εκπαιδευτικά υλικά και εργαλεία.
Σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και 4.900 αποδέκτες υπηρεσιών ατομικής συμβουλευτικής, που σε πολλές περιπτώσεις είναι οι μόνες κοινωνικές υπηρεσίες προσβάσιμες και αποκεντρωμένες σε περιοχές που δεν υπάρχει οτιδήποτε άλλο. Οι 400 εργαζόμενοι στα Κέντρα Πρόληψης σε όλη την Ελλάδα εξυπηρετούν έναν τόσο μεγάλο συνολικό πληθυσμό, που αν οι συγκεκριμένες υπηρεσίες κλείσουν ή καταρεύσουν ή ιδιωτικοποιηθούν, τότε το συνολικό οικονομικό κόστος θα είναι για την κοινωνία και τους εξυπηρετούμενους δυσβάσταχτο. Εξάλλου, είναι πλέον κοινός τόπος από κοινωνικές μελέτες ότι η πρόληψη είναι ο οικονομικότερος και αποδοτικότερος τρόπος μείωσης της ζήτησης εξαρτησιογόνων ουσιών. Κόστος που θα κληθούν να αναλάβουν οι ίδιες οι οικογένειες των εξυπηρετούντων, αν έχουν τη δυνατότητα, όσοι θα την έχουν. Θα οδηγηθούμε σε ακόμη μία ακόμη ταξική διαίρεση της κοινωνίας σε έχοντες και κατέχοντες από τη μια μεριά και σε αδύναμους και απομονωμένους από την άλλη. Και ο τρόπος που μέχρι τώρα έχει δείξει το κράτος ότι θέλει να αντιμετωπίσει αυτή την ταξική και κοινωνικο-οικονομική διαίρεση είναι ο κοινωνικός αυτοματισμός, η προσβολή και η δυσφήμιση των δομών και όχι η προσπάθεια να εξαλείψει και να μειώσει αυτούς τους διαχωρισμούς.
Το μέλλον της πρόληψης είναι άμεσα συνδεδεμένο με το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας. Όσο καταρρέει η ελληνική κοινωνία τόσο περισσότερο θα έχει ανάγκη κοινωνικές δομές και υπηρεσίες και όσο καταρρέουν αυτές οι δομές τόσο περισσότερο η ελληνική κοινωνία δεν θα μπορεί να βρει στήριξη και θα καταρρέει. Τα κέντρα πρόληψης και οι άλλες κοινωνικές δομές είναι το δίχτυ προστασίας μας. Όσο κι αν ξηλώθηκε, υπάρχει ακόμη λίγος χρόνος να μπαλωθεί με νέα και σύγχρονα υλικά, ανθεκτικότερα και αποδοτικότερα.
* Ο Σπύρος Σασσάνης είναι κοινωνιολόγος Msc, μέλος του Δ.Σ. του Σωματείου Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης
