Το ποδόσφαιρο είναι παιχνίδι, αλλά και άθλημα, οργανωμένο με έναν συγκεκριμένο τρόπο σε εθνικά και διεθνή πρωταθλήματα. Το ποδόσφαιρο ως άθλημα είναι και θέαμα και ως θέαμα γίνεται ένα ιδιαίτερα κερδοφόρο εμπόρευμα που πωλείται στα γήπεδα και στις τηλεοράσεις από εταιρείες στις οποίες έχουν επενδυθεί κολοσσιαία κεφάλαια.
Το ποδόσφαιρο ως παιχνίδι, οργανωμένο άθλημα και θέαμα έχει, επομένως, πολλές και διαφορετικές όψεις και σε κάθε σχετική συζήτηση που αφορά την οργάνωση του αθλήματος και του θεάματος, όπως και σε κάθε συζήτηση που σχολιάζει έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, σαν αυτές που γίνονται αυτές τις μέρες με αφορμή τους αγώνες του Παγκοσμίου Κυπέλλου, διατυπώνονται απόψεις οι οποίες, υιοθετώντας διάφορα κατά περίπτωση κριτήρια, τονίζουν επιλεκτικά κάποιες από τις όψεις αυτές και αναπόφευκτα υποβαθμίζουν κάποιες άλλες.
Το ποδόσφαιρο έχει πολλές και διαφορετικές όψεις, αλλά φαινομενικά καμία ιδεολογία, παρόλο που, όπως κάθε αθλητική πρακτική, προβάλλει έμμεσα ατομικές και συλλογικές αξίες, οι οποίες υποβάλλουν συμπεριφορές και διαμορφώνουν πεποιθήσεις στους θεατές - οπαδούς των ποδοσφαιρικών ομάδων. Γι' αυτό και στα γήπεδα εκδηλώνονται συχνά βίαιες εθνικιστικές ή τοπικιστικές συμπεριφορές, ακραίες επιδείξεις ταυτότητας ή φυλής και ά-λογες τελετουργικές πρακτικές.
Το αφανούς ιδεολογίας ποδόσφαιρο είναι, όμως, ένα εμφανούς πολιτικής αποτελεσματικότητας άθλημα - θέαμα, το οποίο εξυπηρέτησε τις φιλελεύθερες τάσεις του βρετανικού ιμπεριαλισμού, αναγόμενο σε «μπαλέτο της εργατικής τάξης» κατά τη γνωστή έκφραση του ήρωα μιας τηλεοπτικής σειράς του BBC Άλαν Γκάρνετ, με την ίδια ευκολία που έγινε όχημα επίδειξης της υποτιθέμενης υπεροχής του ιταλικού φασισμού έναντι των ευρωπαϊκών δημοκρατιών κατά τη δεκαετία του 1930 και την ανάλογη ευχέρεια που προέβαλε τη μυθοπλασία του σοβιετικού ανθρώπου που δημιούργησε ο υπαρκτός σοσιαλισμός μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όπως σήμερα στηρίζει κάθε εθνικισμό ανάγοντας τους αγώνες μεταξύ εθνικών ποδοσφαιρικών ομάδων σε τελετουργία έναρξης νέων ή σε επανάληψη παλιών πολεμικών αναμετρήσεων.
Σήμερα το ποδόσφαιρο είναι ουσιαστικά οργανωμένο ως μια βιομηχανία θεάματος και στοιχήματος, γι' αυτό και τα γήπεδα, οι διαφημίσεις και τα τηλεοπτικά δικαιώματα αποτελούν επίδικα μεγιστοποίησης της κερδοφορίας της. Η Παγκόσμια Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία αποτελεί τη μεγαλύτερη πολυεθνική επιχείρηση του πλανήτη με περισσότερα μέλη από τον ΟΗΕ καθιστώντας το ποδόσφαιρο το «ανώτατο στάδιο της παγκοσμιοποίησης», κατά τον χαρακτηρισμό του διεθνολόγου Πασκάλ Μπονιφάς, ενώ παράλληλα -και αυτό συνιστά μια ιδιόμορφη αντίφαση- οι ποδοσφαιρικές ομάδες εξακολουθούν να αποτελούν εκφράσεις τοπικών κοινοτήτων ή εθνικών οντοτήτων (Μπαρτσελόνα - Ρεάλ Μαδρίτης, Ισπανία), κοινωνικών αντιθέσεων (Ίντερ - Μίλαν, Ιταλία), θρησκευτικών διαφορών (Σέλτικ - Ρέιντζερς, Σκωτία) ή πολιτικών ιδεολογιών (ακροδεξιών στη Λάτσιο και αριστερών στη Λιβόρνο, Ιταλία).
Το γεγονός ότι οι ποδοσφαιρικές ομάδες είναι μέσα παραγωγής κερδών και φορείς πολιτικών εκφράσεων επιτρέπει σε επιχειρηματίες να χρησιμοποιούν τους ποδοσφαιρικούς συλλόγους ως εφαλτήρια της πολιτικής τους δραστηριότητας, ως μέσα υποστήριξης των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων ή και ως πρότυπα επιχειρηματικής, αλλά και κοινωνικής οργάνωσης.
Το ποδόσφαιρο έχει «χίλια πρόσωπα», όπως αναλύει σε ένα ομότιτλο βιβλίο ο Εδουάρδο Γκαλεάνο, έχει πολύπλευρες σχέσεις με την πολιτική και σκοτεινές συνάφειες με την αγορά του θεάματος και του στοιχήματος. Γι' αυτό και κάθε προσέγγισή του είναι αναγκαστικά μία μονοδιάστατη απλοποίηση ενός πολυδιάστατου φαινομένου. Ενός φαινομένου το οποίο προκύπτει από μια αθλητική πρακτική, οργανωμένη οικονομικά και εμπορικά με συγκεκριμένες μεθόδους.
Τι επιτρέπει, όμως, στο ποδόσφαιρο να καθίσταται και ένα αποτελεσματικό μέσο άσκησης πολιτικής; Το άθλημα - θέαμα καθαυτό; Η οργάνωσή του σε πρωταθλήματα και κύπελλα; Ή οι ποδοσφαιρικοί σύλλογοι και οι κοινότητες τις οποίες διαμορφώνουν και επιτρέπουν στις ατομικότητες των φιλάθλων - οπαδών τους να εντάσσονται σε συλλογικότητες με σαφή χαρακτηριστικά και διακριτούς στόχους;
Μια απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι δύσκολη, αλλά ενδιαφέρουσα και επιτακτική για την Αριστερά, ιδίως σήμερα που μετέχοντας ή ασκώντας διοίκηση σε περιφέρειες και δήμους οφείλει να μην ενδώσει ούτε στα συμφέροντα των επιχειρηματιών του ποδοσφαίρου ούτε στην πρόκληση άσκησης πολιτικής διά του ποδοσφαίρου.
* Ο Δ. Χασάπης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
