«Ο ιατρικός τουρισμός είναι μεγάλος στόχος για την κυβέρνησή μας. Εξαιρετικά μεγάλος στόχος. Είναι ένα κομμάτι της αγοράς όπου δυστυχώς, ενώ η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι πρώτη, όλα αυτά τα χρόνια την είχε αφήσει αναξιοποίητη και άλλες χώρες την έχουν αξιοποιήσει και κερδίζουν πάρα πολλά λεφτά. Άρα, θα το φέρουμε και στην Ελλάδα όσο μπορούμε πιο γρήγορα και φυσικά απενοχοποιούμε τον ιδιωτικό τομέα» (goo.gl/rBTDc4). Αυτά δήλωνε, πριν λίγο καιρό, στα τέλη του Φλεβάρη ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης. Ας σταθούμε λίγο σε αυτό τον «εξαιρετικά μεγάλο στόχο».
Καταρχάς, ο υπουργός αναφέρεται ξεκάθαρα σε διευκόλυνση της δραστηριοποίησης ιδιωτικών εταιρειών, οι οποίες θα παρέχουν ευρύ φάσμα υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού προς επισκέπτες, σε ιδιωτικές μονάδες και ξενοδοχειακά συγκροτήματα, ίσως και ιδιωτικές πτέρυγες δημόσιων νοσοκομείων. Οι υπηρεσίες μπορεί να περιλαμβάνουν επεμβάσεις πλαστικής χειρουργικής, οδοντιατρικές υπηρεσίες, μη επείγουσες εγχειρίσεις, καθώς και υπηρεσίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (η οποία έχει αναγνωριστεί ως προτεραιότητα για τον ελληνικό ιατρικό τουρισμό).
Ο ιατρικός τουρισμός προϋποθέτει τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης μεταξύ τόπου και υγείας, καθώς και την επαναχάραξη των ορίων μεταξύ όσων δικαιούνται και όσων δεν δικαιούνται πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Οι προτεραιότητες που τίθενται από την ηγεσία του Υπουργείου, όπως θα προσπαθήσω να δείξω στη συνέχεια, προϋποθέτουν, κυνικά, μια νεοαποικιοκρατική θεώρηση περί πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, αγνοώντας σημαντικές παραμέτρους όπως το τοπικό πλαίσιο, η μέριμνα για τη δίκαιη διανομή κρατικών πόρων και ο σεβασμός στο περιβάλλον.
Η δήλωση του υπουργού Υγείας πως η Ελλάδα θα μπορούσε να «είναι πρώτη» παγκοσμίως στην παροχή υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού, μοιάζει ειρωνική. Το Σύστημα Υγείας είναι, σύμφωνα με επίσημα πορίσματα, σε μεγάλο βαθμό διεφθαρμένο, ενώ αρκετές θεραπείες δεν γίνονται την ώρα που πρέπει (κάτι που θα χειροτερέψει με τη, νομοθετημένη πλέον, εισαγωγή του πλαφόν στη συνταγογράφηση). Η επιλογή λοιπόν του υπουργού να επικεντρωθεί στον ιατρικό τουρισμό είναι, αν μη τι άλλο, δυσεξήγητη, καθώς αυτός εξ ορισμού απευθύνεται όχι στους κατοίκους της Ελλάδας, αλλά στους επισκέπτες. Αυτή η προσέγγιση των προτεραιοτήτων για την υγεία δημιουργεί τον κίνδυνο να δημιουργηθεί ένα σύστημα «δύο ταχυτήτων»: αφενός εγκαταστάσεις υψηλής τεχνολογίας που παρέχουν υπηρεσίες με χαμηλότερο κόστος σε σχέση με τη χώρα προέλευσης των ιατρικών τουριστών, αφετέρου εξαιρετικά ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες υγείας για τους «ιθαγενείς».
Το «σύστημα δύο ταχυτήτων» δεν είναι μια αόριστη, μεταφορική έννοια. Οι τουρίστες γίνονται αποδέκτες ιατρικής περίθαλψης εντός ιδιωτικών κλινικών και περιφραγμένων συγκροτημάτων αναψυχής, ενώ η μόνη επαφή με τους «ιθαγενείς» γίνεται στο πλαίσιο παροχής υπηρεσιών εντός του συγκροτήματος (στη λογική του «all inclusive»). Με λίγα λόγια, μια νεοαποικιοκρατική αντίληψη του συστήματος υγείας. Μπορούν τέτοιες δομές συμπερίληψης (των τουριστών) και αποκλεισμού (των ντόπιων) να συμβαδίσουν με μια αντίληψη δίκαιης κατανομής πόρων για την υγεία; Οι διαθέσιμοι ανθρώπινοι πόροι για το εγχώριο σύστημα υγείας εκτρέπονται λόγω της εισροής τουριστών, πράγμα που δημιουργεί ελλείψεις και ανισορροπίες, καθώς σημαντικό ποσοστό των επαγγελματιών του ιατρικού τομέα λειτουργούν με κίνητρο (και) τις υψηλότερες αποδοχές που ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να προσφέρει.
Άλλη μια μεταφορά είναι ενσωματωμένη στην αναχάραξη των φυσικών ορίων της υγειονομικής περίθαλψης. Όπως το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν, έτσι και τα ελληνικά παραθαλάσσια θέρετρα και οι τεχνολογικά προηγμένες μονάδες επαναπροσδιορίζονται ως «θεραπευτικά τοπία»: «τοποθεσίες όπου το φυσικό και δομημένο περιβάλλον, οι κοινωνικές συνθήκες και η ανθρώπινη αντίληψη συνεισφέρουν στη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας που ευνοεί τη θεραπεία».1 Αυτή η μεταφορά όμως εμπεριέχει μια ασυνέπεια: κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του «θεραπευτικού τοπίου», η δημόσια υγεία κατακρημνίζεται συστηματικά, ενώ το φυσικό τοπίο σταδιακά καταστρέφεται. Το «θεραπευτικό τοπίο», άρα, είναι μια ουτοπική έννοια. Το ελληνικό τοπίο μετατρέπεται, έτσι, σε «αναρρωτικό μη τόπο», μια «μη διαφοροποιημένη εμπειρία»,2 στην οποία το τοπικό πλαίσιο δεν παίζει κανένα ρόλο. Όμως, ακριβώς αυτό το πλαίσιο εμπορευματοποιείται -- από το μοναδικό πλεονέκτημα της ελληνικής φύσης μέχρι το άρτια καταρτισμένο ιατρικό προσωπικό.
Ο λόγος περί ιατρικού τουρισμού βρίθει, λοιπόν, λανθασμένων υποθέσεων και παραδοξολογιών. Το διακύβευμα είναι μεγάλο σε ό,τι αφορά την επιδείνωση παλιών και τη δημιουργία νέων υγειονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων καθώς και την καταπάτηση του φυσικού περιβάλλοντος προς όφελος ιδιωτών του τουριστικού και ιατρικού κλάδου. Χρέος μας είναι να ξεκινήσουμε έναν ευρύτερο δημόσιο διάλογο σχετικά με τους θεσμούς υγείας, τουρισμού και περιβαλλοντικής προστασίας που θέλουμε.
1 Gesler, W. (1992). «Therapeutic landscapes: medical issues in light of the new cultural geography», Social Science & Medicine, 34(7), 735e746.
2 Holliday, R., Bell, D. κ.ά. (2013) «Beautiful face, beautiful place: relational geographies and gender in cosmetic surgery tourism websites», Gender, Place & Culture: A Journal of Feminist Geography, DOI: 10.1080/0966369X.2013.832655
*Η Δέσποινα Μπίρη είναι ερευνήτρια και αρθρογράφος στον τομέα της υγείας.
