Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Ο περιφερειακός αναπτυξιακός σχεδιασμός και οι προκλήσεις
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ο περιφερειακός αναπτυξιακός σχεδιασμός και οι προκλήσεις

Μια ανάγνωση της θέσης των υπηρεσιών της Ε.Ε. σχετικά με τα προγράμματα για την Ελλάδα για τη νέα χρηματοδοτική περίοδο 2014-2020 θα βοηθούσε στην κατανόηση σημαντικών πολιτικών και στρατηγικών θεμάτων για τη συγκρότηση του εναλλακτικού περιφερειακού σχεδιασμού των δυνάμεων της ριζοσπαστικής Αριστεράς.

Το κείμενο της Ε.Ε. για τη νέα χρηματοδοτική περίοδο 2014-20201 στηρίζεται -όπως όλη η στρατηγική της Ε.Ε. για τη σύγκλιση και τον περιφερειακό σχεδιασμό- στο θεωρητικό πλαίσιο για την ισχυρή υπόθεση σύγκλισης ότι η εξασφάλιση από το κράτος των συνθηκών ελεύθερης αγοράς και την εμπέδωση της τεχνολογίας θα οδηγήσει στη δημιουργία ανταγωνιστικού περιβάλλοντος, στη μείωση των ενδοπεριφερειακών αποκλίσεων και στη μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων της κοινοτικής χρηματοδότησης ανεξάρτητα από τις εσωτερικές συνθήκες, το εισοδηματικό επίπεδο, τους ενδογενείς παράγοντες απορρόφησης και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Για την περίοδο 1995-2001 υπήρξε η παραδοχή ότι η θετική απόδοση στις ωφελούμενες περιοχές από τα διαρθρωτικά ταμεία για τις 15 χώρες της Ε.Ε. αποτυπωνόταν στη θέση ότι αν η αλλαγή στην τιμή μεταξύ διαρθρωτικών ταμείων και ΑΕΠ αλλάξει κατά 1%, τότε η ανάπτυξη στο ΑΕΠ θα είναι μεγαλύτερη κατά 0,32%. Σε αυτή την υπόθεση της σύγκλισης, ο ρόλος του κράτους περιορίζεται στην εξασφάλιση των συνθηκών για να αφαιρεθούν οι υφιστάμενες κλαδικές στρεβλώσεις, να ενισχυθεί ο εξωστρεφής ανταγωνιστικός τομέας της οικονομίας, να μειωθούν οι τεχνολογικοί φραγμοί και να δημιουργηθούν συνθήκες ανταγωνισμού για τις περιφέρειες. Αντιθετικά στη μέχρι τώρα βασική υπόθεση της σύγκλισης, υπάρχει μια νέα σαφής στροφή από τη δυναμική των ενδοπεριφερειακών συστημάτων στη δημιουργία τοπικών συνεργατικών σχημάτων (clusters) με ισχυρό τεχνολογικό και καινοτομικό προσανατολισμό. Αυτή η νέα "οικονομική γεωγραφία" που έχει ως στρατηγική την "έξυπνη εξειδίκευση" (smart specialization), βρίσκεται -εκτός των άλλων, σε ευθυγράμμιση με τη θεωρία που συνδέει τη σταθερότητα της κοινής νομισματικής πολιτικής με την περισσότερο εξειδικευμένη και διαφοροποιημένη βιομηχανική και παραγωγική δομή των περιοχών της Ε.Ε., -διότι έτσι θα απαιτούνται μικρότερες παρεμβάσεις στον εμπορικό τομέα και θα είναι πιο ανθεκτικές στα όποια ασυμμετρικά σοκ στη ζήτηση.

Επίσης, διαχρονικά η λογική της διάρθρωσης της περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. υποστηρίζεται από τις θεωρίες που υπογραμμίζουν τη σημασία της "γεωγραφικής θέσης" της χρηματοδότησης.

Σ' αυτή τη θεώρηση υπάρχει ισχυρός αντίλογος από τους θεωρητικούς της μη γραμμικής σύνδεσης της γεωγραφίας και των παραγόντων (factors). Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, λειτουργεί ένας μηχανισμός μιας κυκλικής αιτιώδους συνάφειας και αν η συγκέντρωση των επιχειρήσεων του πυρήνα είναι αυτοσυντηρούμενη, στη συνέχεια, η βελτίωση της ελκυστικότητας της περιφέρειας με την αύξηση της εγχώριας ζήτησης μέσω της μεταφοράς χρηματοδότησης δεν μπορεί να έχει οποιαδήποτε επίπτωση στην επιλογή του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων. Σε αυτά τα μοντέλα υπάρχει ένα όριο του κόστους των συναλλαγών κάτω από το οποίο ο μηχανισμός συσσώρευσης λαμβάνει χώρα και είναι αυτοτροφοδοτούμενος. Έτσι, μια μικρή αλλαγή στην ελκυστικότητα της περιοχής - περιφέρειας δεν θα φέρει μια μικρή εισροή της μετεγκατάστασης των οικονομικών δραστηριοτήτων. Μόνο μια πολύ μεγάλη αλλαγή στην ελκυστικότητα της περιφέρειας θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία για την προσέλκυση οικονομικών δραστηριοτήτων με αυξανόμενες αποδόσεις.

Όμως η πολιτική για τη "διαφοροποιημένη περιφερειακή και τομεακή προσέγγιση" (σ. 36) στον σχεδιασμό των προγραμμάτων δεν αποτελεί τον άξονα ανάδειξης και σημαντικής ενίσχυσης μιας περιφέρειας για να υπάρξει η σοβαρή διαφοροποίηση στους συνολικούς παράγοντες που θα καθιστούσαν τη χρηματοδότηση ικανό μέσο για την διαμόρφωση ενός σημαντικού πλεονεκτήματός της. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την τεχνολογία και τις υποδομές, η οριζόντια χωροθέτησή της αποτελεί μια βάση για το σύνολο της χώρας, αλλά, για να λειτουργήσει ως δυναμικό στοιχείο στην συνολική διαμόρφωση περιφερειακού και τοπικού πλεονεκτήματος θα πρέπει να συνδεθεί με πολύ εξειδικευμένα μέσα τεχνολογικής καινοτομίας.

Τέλος, για να συνδέσουμε την περίπτωση της τεχνολογίας με τη θεωρία της "έξυπνης εξειδίκευσης", θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι δημιουργεί ισχυρή βάση για την απόκλιση των περιφερειών, αφού μια περιφέρεια με ταχύτερη διάχυση και απόδοση των τεχνολογικών υποδομών και του ανοίγματος σε νέες επενδύσεις θα εμποδίσει τη σύγκλιση άλλων περιφερειών, αφού θα συγκεντρώσει τους νέους παραγωγικούς πόρους σε βάρος των υπολοίπων.

Έτσι, αντιφατικά, για άλλη μια φορά η πολιτική της Ε.Ε. ενώ στρατηγικά έρχεται να ενισχύσει την υπόθεση της σύγκλισης, στην πραγματικότητα υποστηρίζει την υπόθεση της απόκλισης, αφού το ίδιο το κείμενο υπογραμμίζει τη "στήριξη στοχευμένων τομέων με συγκριτικό πλεονέκτημα" και ειδικότερα "που θα αποσκοπεί στη δημιουργία μικρού αριθμού αναπτυξιακών πόλων/πόλεων αριστείας μέσω μιας στοχευμένης ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης" (σ. 14).

Στην Ελλάδα το μοντέλο της σύγκλισης θα πρέπει να αφορά οριζόντια σχήματα έντασης εργασίας και όχι τις μεθόδους αριστείας για απομονωμένα σχήματα, χωροταξικά ή θεματικά. Η περίπτωση του Μονάχου, ως η περιοχή της Γερμανίας που ηγείται στην υψηλή τεχνολογία και το δίκτυο των μικρομεσαίων που ενεργοποιείται στην περιοχή, δεν πρέπει να απομονώνεται από τον ηγετικό ρόλο της Siemens στην περιοχή και τη σχέση της με μεγάλο αριθμό καινοτόμων τεχνολογικά νεοφυών μικρών επιχειρήσεων. Ένα τέτοιο σχήμα δεν μπορεί να δουλέψει στην Ελλάδα, αφού δεν υπάρχει αντίστοιχο παράδειγμα που θα ένωνε τις περιφερειακές επιχειρήσεις και θα δημιουργούσε υψηλού επιπέδου τοπικές τεχνολογικές συστάδες. Αντίθετα, στην Ελλάδα θα πρέπει να υπάρξει "εμφύτευση" spin off επιχειρήσεων εκεί που υπάρχει ζωτικός χώρος αγροτικής παραγωγής, πανεπιστημιακών μονάδων, ερευνητικών κέντρων και ισχυροί γεωγραφικοί και ιστορικοί δεσμοί με ιδιαίτερα καινοτομικά παραγωγικά σχήματα. Μια ισχυρή τάση στον ΣΥΡΙΖΑ πιστεύει ότι, με πόλους ανάπτυξης, μπορούν γρήγορα οι μειονεκτούσες περιοχές αλλά και οι νέες τεχνολογικές προοπτικές να αναδειχτούν μέσω των συνεργατικών παραγωγικών και τεχνολογικών πλεονεκτημάτων τους και να βοηθήσουν στη γρήγορη ένταξή τους στην παραγωγική ανασυγκρότηση, θεματική ή γεωγραφική.

Αυτή η αρκετά περιζήτητη θέση από το '20 του Μάρσαλ για τον ρόλο των βιομηχανικών περιοχών και τον μετέπειτα χαρακτηρισμό τους ως περιοχές "θεσμικού πάχους", αφού μπορούν να λειτουργήσουν με γρήγορη αξιοποίηση της τεχνολογικής καινοτομίας φαίνεται να μη λαμβάνει υπόψη τις σοβαρές διαφοροποιήσεις του σύγχρονου μονοπωλιακού καπιταλισμού με κυρίαρχο ρόλο στο χρηματιστηριακό κεφάλαιο.

Μια τέτοια πολιτική αφήνει απέξω ένα σοβαρό τμήμα επιχειρήσεων που δεν μπορούν να ανταποκριθούν και βρίσκονται λόγω έλλειψης πρόσβασης σε χρηματοδοτικά εργαλεία, ή λόγω μεγάλης πρόσδεσής τους σε τοπικές-, μικρής κλίμακας δραστηριότητες σε αδυναμία σύνδεσης με συνεργατικά σχήματα. Επιπλέον, μετά από πολυετή σοβαρή ύφεση θα απαιτούνταν ειδικές πολιτικές για να μπορέσουν επιχειρήσεις να ενταχθούν στον παραγωγικό ιστό μέσω νέων τεχνολογικών και καινοτομικών πρωτοβουλιών.

Επειδή οι επιχειρήσεις και η κατανόηση της λειτουργίας τους συνδέονται με το κοινωνικοοικονομικό και ιστορικό - χωροταξικό περιβάλλον όπου αναπτύσσονται, μια γενική κατεύθυνση "έξυπνης εξειδίκευσης" με υψηλή τεχνολογική διάσταση απαιτεί σοβαρές προϋποθέσεις, μία από τις οποίες είναι μια διεθνοποίηση του τεχνολογικού περιβάλλοντος αλλά και επικοινωνίας με εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς θεσμικούς παίκτες, γεγονός που σε μια οικονομία με χρόνια σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα δεν μπορεί να λειτουργήσει απομονωμένα.

Στον σχεδιασμό των παρεμβάσεων, το κείμενο της Ε.Ε. επιλέγει την πολιτική του κεντροποιημένου σχεδιασμού έναντι του αποκεντροποιημένου στην εφαρμογή της περιφερειακής πολιτικής. Να σημειωθεί ότι στην περίπτωση της τεχνολογίας και των αναγκαίων υποδομών, το επιχείρημα της ανάγκης του κεντροποιημένου σχεδιασμού ανταποκρίνεται περισσότερο στην έλλειψη διοικητικής επάρκειας, παρά στην τεχνολογική επάρκεια.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, επειδή ισχύουν και οι δύο όροι και η διοικητική αδυναμία και η έλλειψη τεχνολογικής επάρκειας, ο κεντροποιημένος σχεδιασμός έχει μια ισχυρή μεθοδολογική βάση με ισχυρή διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες. Συμπερασματικά, ο περιφερειακός σχεδιασμός για το 2014-2020 παραμένει μια τεράστια πολιτική πρόκληση για τις ριζοσπαστικές δυνάμεις της περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Μπροστά στις εκλογές του Μαΐου, η πρόκληση μετατρέπεται σε επείγον καθήκον πολιτικού σχεδιασμού.

1.http://www.espa.gr/elibrary/121113_Thesi_EE_gia_symfonia_kai_programmata_stin_Ellada_2014-2020.pdf

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL