Πρόσφατα, με αφορμή τις δηλώσεις του Ιωάννη Αμανατίδη, υπεύθυνου του Τομέα Θρησκευμάτων του ΣΥΡΙΖΑ, για τις θρησκευτικές προτιμήσεις του προέδρου του κόμματος Αλέξη Τσίπρα, άρχισε στα ΜΜΕ ένα μπαράζ δηλώσεων από τα κόμματα, από βουλευτές κι από κάθε πολίτη που πιστεύει ότι πρέπει να εκφράζει τη γνώμη του. Ποια είναι όμως τα δεδομένα και γιατί όλη αυτή η ένταση;
Είναι αλήθεια ότι το θέμα της θρησκείας ή μάλλον της θρησκευτικότητας, έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον στο παρελθόν για να στοχοποιήσει ανθρώπους, κυρίως της Αριστεράς. Αυτό γίνονταν για δύο κυρίως λόγους:
Ο πρώτος λόγος ήταν ότι υπήρχε πρόσφορο ακροατήριο για τέτοιες κατηγορίες. Σε μια κοινωνία όπου η θρησκεία ερχόταν να καλύψει τα κενά όλων των επιστημών ή της κοινωνικής οργάνωσης, όποιος δεν την ακολουθούσε ήταν το μαύρο πρόβατο. Έτσι, το φαινόμενο που στην ψυχολογία ονομάζεται «αγελαία συμπεριφορά» ήταν γενικευμένο. Οι άνθρωποι χωρίζονταν σε πιστούς και αιρετικούς και η κοινωνία τους αντιμετώπιζε ως τέτοιους. Η αγελαία αυτή συμπεριφορά, επειδή έχει πάντα ως συνέπεια την περιορισμένη οπτική, παγίωνε κάποιους μύθους στη συνείδηση του κόσμου, οι οποίοι κατέληγαν να ταυτίζονται με την πραγματικότητα. Έτσι, όποιος δεν ήταν χριστιανός ορθόδοξος δεν θεωρούνταν Έλληνας, καλό παιδί, καλός οικογενειάρχης κ.ο.κ. Σ' αυτό συνέβαλε και το ίδιο το κράτος που επισημοποιούσε τη νοοτροπία αυτή μέσα από νόμους. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι το άρθρο 3 του Συντάγματος που αναφέρει: «Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού». Όταν λοιπόν το ίδιο το κράτος χωρίζει τους πιστούς σε «επικρατούντες» και «μη επικρατούντες», πώς να ξεφύγει ο απλός άνθρωπος και να πει κάτι διαφορετικό; Χρειάζονταν τεράστια αποθέματα παιδείας και καλλιέργειας που ο φτωχός μέσος Έλληνας δεν είχε την πολυτέλεια να κατέχει.
Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι υπήρχε το ζωντανό παράδειγμα της σοσιαλιστικής Σοβιετικής Ένωσης, όπου η θρησκεία, ούτε λίγο ούτε πολύ, είχε περάσει στο περιθώριο. Μπορεί να μην είχε επίσημα «καταργηθεί», αλλά ουσιαστικά φυτοζωούσε. Στην Ελλάδα, πάλι, υπήρχαν σκληροπυρηνικοί κομμουνιστές που, εφόσον ονειρεύονταν τη σοσιαλιστική κοινωνία, ονειρεύονταν να καταργήσουν και τη θρησκεία. Την ωραιότερη απάντηση σ' αυτό την είχε δώσει σε ανύποπτο χρόνο ο Άρης Βελουχιώτης. Πάνω στο βουνό κάποια φορά, ένας κομματικός τον ρώτησε: «Καπετάνιο, όταν θα έρθουμε στην εξουσία θα την καταργήσουμε τη θρησκεία, όπως κάναν οι σύντροφοι στη μεγάλη Σοβιετική Ένωση;». Η απάντηση του Άρη ήρθε σαν κεραυνός: «Και τι είναι, ρε, η θρησκεία να την καταργήσεις; Ακόμα κι αν βγάλεις έναν τέτοιο νόμο, ο χωριάτης όταν θα πάει το βράδυ σπίτι του να κοιμηθεί, μόλις μπει κάτω από τη βελέντζα και δεν τον βλέπει κανείς, τον σταυρό του θα κοιτάξει να κάνει»!
Πέρασαν αρκετά χρόνια, το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε, η παιδεία ανέβηκε, η ελληνική κοινωνία με την έλευση των οικονομικών μεταναστών άρχισε να γίνεται πάλι πολυπολιτισμική -όπως πριν την ανταλλαγή πληθυσμών του 1922- και η συμμετοχή μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, μαζί με την ανάπτυξη της τεχνολογίας των επικοινωνιών, μας έφερε πιο κοντά σε μοντέρνες ιδέες και πρακτικές. Όλα αυτά, λογικά, θα έπρεπε να μας κάνουν πιο ανοιχτόμυαλους και πιο προοδευτικούς. Γίναμε όμως;
Ο πόλεμος κατά του Αλέξη Τσίπρα από τη Νέα Δημοκρατία τον τελευταίο καιρό λόγω του θέματος της θρησκευτικότητάς του, δείχνει πως τουλάχιστον η ηγεσία της συντηρητικής παράταξης δεν έχει αλλάξει. Χρησιμοποιεί μεσαιωνικές μεθόδους σπίλωσης του αντιπάλου, πιστεύοντας ότι θα βρει σύμμαχο την κοινωνία. Αυτό είναι χαρακτηριστικό σημάδι γνωστικής ασυμφωνίας: δεν χρησιμοποιούν τη λογική ή τα δεδομένα του περιβάλλοντος, τα οποία είναι γνωστά, αλλά τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις τους, τις οποίες βαφτίζουν «πραγματικότητα». Λένε ότι η συμπεριφορά τους βασίζεται στην «εθνική υπερηφάνεια». Είναι υπερήφανοι που είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και θέλουν να το βροντοφωνάζουν, να το γράφουν στις ταυτότητές τους, στο Σύνταγμά τους και όπου άλλού μπορούν, και απαιτούν κι από τους άλλους να κάνουν το ίδιο, λες κι είναι ο καθένας υποχρεωμένος να διαλαλεί τις προσωπικές του προτιμήσεις. Ακόμη όμως κι αν αυτό είναι αλήθεια, όταν η εθνική υπερηφάνεια συνδυάζεται με συντηρητισμό και προκατάληψη, δημιουργεί συνθήκες φανατισμού, μισαλλοδοξίας και ανοίγει ένα παράθυρο στον φασισμό.
Η καλύτερη απάντηση δόθηκε και δίνεται από τους πολίτες στα blogs, όπου στην πλειονότητά λοιδορούν τη στάση της Νέας Δημοκρατίας. Θα κλείσω αναφέροντας το καλύτερο κατά τη γνώμη μου σχόλιο, ένα χιουμοριστικό σχόλιο σε στιλ υποτιθέμενης είδησης, που διάβασα σε κάποιο blog: «37 βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας ετοιμάζουν επερώτηση στη Βουλή με θέμα αν ο κ. Τσίπρας πιστεύει στον Άγιο Βασίλη και τον Άγιο Βαλεντίνο»!
Η κοινωνία τελικά από μόνη της απομονώνει τα φαινόμενα και τους ανθρώπους που έχουν πια ξεπεραστεί. Και σ' αυτήν την πρακτική πρέπει να βασίζεται κάθε ελπίδα του λαού για πρόοδο.
* Ο Βασίλης Αγγελής είναι οδοντίατρος. Ζει και εργάζεται στη Βέροια
