ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
"Δομική βία" και συνθήκες ζωής
(...) Για να γίνει κατανοητό τι εννοούμε με την έννοια της "δομικής βίας" καλό είναι, ακολουθώντας τη συλλογιστική του Κ. Lenk, να κάνουμε πρώτα μια διάκριση μεταξύ άμεσης προσωπικής (εξατομικευμένης) βίας και έμμεσης βίας των δομών. Ενώ στην πρώτη περίπτωση έχουμε ένα υποκείμενο που ασκεί βία, συνεπώς οι επιπτώσεις είναι περιορισμένες, στη δεύτερη περίπτωση, και αυτή είναι η ουσιαστική διαφορά, οι επιπτώσεις είναι ευρύτερες, επειδή επηρεάζονται οι συνθήκες ζωής μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων και περιορίζονται καθοριστικά οι προσδοκίες και οι δυνατότητες ολοκλήρωσης των ατόμων. Η ύπαρξη της δομικής βίας μπορεί να διαπιστωθεί από το χαμηλό βιοτικό επίπεδο και τις χαμηλές φιλοδοξίες των κοινωνικών στρωμάτων που υστερούν σε πόρους και μέσα. Κοινωνικοί δείκτες που προσμετρούν τις επιπτώσεις της δομικής βίας είναι μεταξύ άλλων η ανεργία που ρίχνει στην εξαθλίωση, στην ανημποριά και στην αναξιοπρέπεια ολόκληρες γενιές, η μεταναστευτική έξοδος, το προσδόκιμο ζωής που τα τελευταία χρόνια μειώνεται, η αύξηση των αστέγων, το ισχνό κοινωνικό κεφάλαιο, η βρεφική θνησιμότητα,η σχολική διαρροή, η επιβάρυνση της ψυχικής και σωματικής υγείας κ.ά. Αν, λοιπόν, σε μια κοινωνία, οι συνθήκες ζωής και οι αντίστοιχες προσδοκίες των αστικών στρωμάτων βρίσκονται σε απόσταση από τις αντίστοιχες των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων (κοινωνικές ανισότητες) στην κοινωνία αυτή υπάρχει, έστω και αν οι δράστες δεν είναι ορατοί, δομική βία.
Συνεπώς η παρεμπόδιση πρόσβασης σε μέσα και πόρους, που παγιώνεται με την εμπορευματοποίηση των δημόσιων αγαθών, που είναι όμως απαραίτητοι για την ικανοποίηση στοιχειωδών αναγκών, συνιστά δομική βία. Δομική βία συνιστά επίσης η απόσπαση αυτών των πόρων από την κοινωνία και η ιδιοποίησή τους από το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα, το κατασκευαστικό και εκδοτικό κεφάλαιο, τη στιγμή μάλιστα που δεν διασφαλίζονται ούτε καν στοιχειωδώς τα συμφέροντα της κοινωνίας και της χώρας. Η επιλογή και η ανάπτυξη, λόγου χάρη, των εξοπλιστικών προγραμμάτων της χώρας οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη και τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ, ενώ αμφιλεγόμενη είναι και η επιχειρησιακή τους δυνατότητα, καθώς οι "εισηγήσεις" των αρμοδίων (στρατιωτικών και πολιτικών), όπως διαφαίνεται, προέκυπταν κατόπιν συναλλαγής. Από την άλλη, η κατάργηση των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων που προστατεύουν την κοινωνία και τη ζωή από την εμπορευματοποίηση των πάντων (K. Polanyi), κατάργηση που φθείρει και εξοντώνει την ανθρώπινη ύπαρξη (εργατικά ατυχήματα, πτώση του βιοτικού επιπέδου, οικολογικές καταστροφές), θα μπορούσε να καταλογιστεί στις οικονομικές και πολιτικές "ελίτ" και να αξιολογηθεί ως εγκληματική ενέργεια, εφόσον η δύναμη χαρακτηρισμού δεν μονοπωλούνταν, όπως είδαμε παραπάνω, από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και εφόσον οι άνισες σχέσεις ισχύος δεν απέκλειαν από τα πεδία άσκησης εξουσίας τα κατώτερα στρώματα.
*Άρθρο του Θανάση Αλεξίου, καθηγητή Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, 22.1.2014
