Στο ερώτημα: "Γιατί τώρα η Δικαιοσύνη;", δεν χωρεί μία απάντηση, αλλά περισσότερες και κατά συνδυασμό:
Α. Σε περίοδο οξύτατης οικονομικής, θεσμικής και πολιτιστικής κρίσης, όπως αυτή που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, και στον χώρο του δικαστικού συστήματος απελευθερώνονται δυνάμεις, οι οποίες καλούνται, στα συνταγματικά όρια ευθύνης τους, να δείξουν την αξιοπιστία τους.
Β. Υποθέσεις, άλλως σκάνδαλα, όπως αυτές που διερευνά τον τελευταίο καιρό το δικαστικό σύστημα υπήρξαν και στο παρελθόν -λιγότερες ή περισσότερες-, πλην όμως οι πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν αλλά και επιλογές χειραγώγησης της Δικαιοσύνης ή η λειτουργία μηχανισμών, ώστε να μην αναδειχθούν εγκληματικές πράξεις οικονομικού κυρίως ενδιαφέροντος με ιδιαίτερη κοινωνική απαξία, στερούσαν τη δυνατότητα από το δικαστικό σύστημα είτε να τις ερευνήσει, είτε να προχωρήσει με αποφασιστικότητα στην αναζήτηση και την τιμωρία των υπαιτίων. Έτσι, το μαχαίρι ζάβωνε και δεν έφτανε στο κόκκαλο.
Γ. Ωστόσο, αναξιόπιστες συμπεριφορές δικαστών ή εισαγγελέων κατά τον χειρισμό υποθέσεων, για τις οποίες ήταν έντονο το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινωνίας, είχαν ως πρόσθετη συνέπεια να μειωθεί η αξιοπιστία του δικαστικού συστήματος απέναντι στην ελληνική κοινωνία, γι' αυτό δικαστές και εισαγγελείς -σε μεγάλο μάλιστα βαθμό οι νεότεροι- αντιλαμβάνονται σήμερα την ανάγκη να καλύψουν το θεσμικό έλλειμμα που έχει δημιουργηθεί και να ενισχύσουν το κύρος τους.
Ταυτόχρονα όμως πιστεύω ότι οι ίδιοι έχουν την ευαισθησία και τη θεσμική ευθύνη να αποφύγουν υπερβολές και να απονείμουν δικαιοσύνη, σύμφωνα με τους κανόνες και τις αρχές όσο και τις σύγχρονες αντιλήψεις δικαίου, αρνούμενοι να ακολουθήσουν τακτική υπεραναπλήρωσης, όπως θα λέγαμε στην ψυχανάλυση, του κενού αξιοπιστίας που έχει προκληθεί σε άλλους τομείς εξουσίας ή κλείνοντας τα αυτιά τόσο στις σειρήνες της προβαλλόμενης ανάγκης «για εκδίκηση» όσο όμως και στην ενδεχόμενη επιθυμία διαφόρων παραγόντων για παρεμπόδιση ή διαστρέβλωση της όποιας δικαστικής έρευνας.
Με άλλα λόγια, η απαίτηση για «παραδειγματική» τιμωρία, όπως ζητούν κάποιοι, υπαιτίων είναι ίδιον ολοκληρωτικών καθεστώτων, εφόσον η δημοκρατία δεν τιμωρεί «παραδειγματικά», αλλά απονέμει δικαιοσύνη. Αντιστοίχως όμως η χαλαρότητα ή η προσχηματική εφαρμογή του νόμου κατά τρόπο ώστε να αποβαίνει προς όφελος υπαιτίων διάπραξης εγκλημάτων μεγάλης απαξίας είναι ίδιον τριτοκοσμικών ή ανολοκλήρωτων στη θεσμική λειτουργία τους κρατών.
Δ. Οι συνέπειες σε βάρος των κοινωνικών ιδίως δικαιωμάτων, που προέκυψαν εξ αιτίας της εφαρμογής σειράς μέτρων κατά τα τελευταία χρόνια -κορύφωση αλλοιώσεων που άρχισαν από τη δεκαετία του 1990- καθώς και οι παραβιάσεις συνταγματικών διατάξεων χτύπησαν και την πόρτα της δικαστικής εξουσίας, γι' αυτό απαιτούν οι πολίτες, κυρίως άνεργοι, χαμηλόμισθοι, μικροσυνταξιούχοι, μετανάστες κ.ά., την εφαρμογή του Συντάγματος και των κανόνων δικαίου για την αποκατάσταση με βάση αυτές των νομίμων δικαιωμάτων τους.
Ε. Σχετικώς με το αρχικό ερώτημα «γιατί τώρα», πρέπει να παρατηρήσουμε επιπλέον ότι για σειρά σημαντικών υποθέσεων δεν μπορεί το δικαστικό σύστημα να επιληφθεί ή να προωθήσει με ταχύτητα την έρευνά του, αν δεν αναζητηθούν στοιχεία από άλλους φορείς ή υπηρεσίες του κράτους. Όπως επίσης η περαίωση μεγάλης ερευνητικής αναγκαιότητας υποθέσεων καθυστερεί είτε γιατί η συγκέντρωση στοιχείων είναι χρονοβόρα είτε γιατί κρίνεται αναγκαία διακρατική συνεργασία κ.ά. χωρίς να αποκλείονται και ενδεχόμενες παρεμβάσεις πολιτικών ή κρατικών παραγόντων ή εκπροσώπων οργανωμένων οικονομικών συμφερόντων για την παρεμπόδιση δικαστικής διερεύνησης και αναζήτηση ενδεχόμενων ποινικών ή αστικών ευθυνών για υποθέσεις όπως αυτές που αφορούν σε άτομα που πλούτισαν κατασπαταλώντας το δημόσιο χρήμα.
Ως προς το τελευταίο κυκλοφορούν διάφορα σενάρια.
ΣΤ. Επιχειρήθηκε μια προσέγγιση, αναμφισβήτητα δε μπορούν να επιχειρηθούν κι άλλες. Ας αποφευχθεί μία : Η ψευδοθεσμική εμμονή στην επικαλούμενη «συνείδηση» του δικαστή, αντί για απαίτηση ανάδειξης της θεσμικής και κοινωνικής υπευθυνότητάς του, καθώς η «νεκροφιλική» αναφορά είτε στον «ταπεινό εκείνο Πρώσσο μυλωνά» είτε στους Πολυζωίδη και Τερτσέτη.
Ας τους αφήσουμε αυτούς να αναπαυθούν και ας συνεννοηθούμε επιτέλους ότι και το δικαστικό σύστημα είναι μία, όπως ορίζει και το Σύνταγμα, εξουσία, η οποία δοκιμάζεται στη συνύπαρξή της με τις άλλες εξουσίες, με διασφαλισμένη μάλιστα από το Σύνταγμα λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία των δικαστών. Επιπλέον να προβάλουμε την ανάγκη ύπαρξης ενός σύγχρονου δικαστικού συστήματος, αξιόπιστου και αποτελεσματικού, τιμώντας έτσι και τους δικαστές εκείνους που στήριζαν παλαιότερα ή πολύ περισσότερο τώρα το κύρος του συστήματος σε μια εποχή που προσβλέπει σ' αυτό με ιδιαίτερη αγωνία η κοινωνία.
* Ο Αντώνης Ρουπακιώτης είναι πρώην υπουργός Δικαιοσύνης
