Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης σε ομόφυλα ζευγάρια ήταν αναμενόμενη. Αναμενόμενη ήταν και η διστακτικότητα των κυβερνητικών κομμάτων στην εφαρμογή της, αλλά και η ομοφοβική αντίδραση των γνωστών υπερσυντηρητικών κύκλων. Ο δικαιολογημένος ενθουσιασμός για την απόφαση, όμως, δεν μπορεί να μας κάνει να ξεχάσουμε την κατάφωρη καταπάτηση βασικών ελευθεριών από τον ελληνικό νόμο και, γενικότερα, την περιορισμένη προστασία που προσφέρουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ότι δικαιοσύνη δεν υπάρχει στις φτωχογειτονιές και τα γκέτο της Αθήνας, ότι οι άνεργοι και οι απολυμένοι δεν έχουν βασικά κοινωνικά δικαιώματα, ότι τα στρατόπεδα μεταναστών και ο «Ξένιος Δίας» παραβιάζουν βασικά ατομικά δικαιώματα είναι γνωστό αλλά δεν συζητιέται με όρους δικαιωμάτων. Το πρόβλημα όμως δεν είναι καινούργιο. Αν τα δικαιώματα «ανήκουν» σε όλους τους ανθρώπους απλώς επειδή είναι άνθρωποι, η ιστορία των διάφορων «οικουμενικών» αρχών δείχνει το αντίθετο.
Ο «άνθρωπος» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά εκτός από την ελευθερία βούλησης, τον λόγο και την ψυχή, λιτά και περιορισμένα όρια της ανθρωπότητας. Αυτά τα πανανθρώπινα στοιχεία εκκοσμίκευσαν τη χριστιανική ιερότητα της ζωής και ανέδειξαν την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό ως βασικές αξίες του ανθρώπινου. Οι έννοιες της αυτονομίας, της ευθύνης και της προσωπικότητας είναι παρακαταθήκες των πρώιμων κινημάτων για τα φυσικά δικαιώματα του ανθρώπου. Την ίδια στιγμή όμως, αυτός «ο άνθρωπος» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια έννοια αφαιρετική, χωρίς σώμα, χρώμα, φύλο ή ιστορία, όπως άλλωστε επεσήμαναν από νωρίς ο Χέγκελ, ο Μπερκ και ο Μαρξ.
Γιατί, στην πράξη, ο άνθρωπος που απολάμβανε αυτά τα δικαιώματα ήταν ένας πολύ συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου: ένας ευκατάστατος χριστιανός, αστός, ετεροφυλόφιλος άνδρας. Αυτός συγκέντρωνε την κανονιστικά προσδιορισμένη «ανθρώπινη αξιοπρέπεια», και την ίδια στιγμή τα προνόμια του ισχυρού. Από εκείνη την εποχή και μέχρι και σήμερα, το πανανθρώπινο των δικαιωμάτων δομείται κατ' αντιδιαστολή (και σε βάρος) μιας μάζας λιγότερο ανθρώπινης, η οποία προσδιορίζεται στη βάση της κοινωνικής τάξης, του φύλου, της φυλής, της θρησκείας ή της σεξουαλικότητας, και συμπεριλαμβάνει, ουσιαστικά, την πλειοψηφία των ανθρωπίνων όντων.
Αν τα δικαιώματα είναι καθολικά, οι άνεργοι και όσοι δεν μπορούν να εργασθούν, οι πρόσφυγες, οι «παράνομοι» μετανάστες, ή οι φυλακισμένοι του Γκουαντάναμο, που δεν έχουν καμία χώρα να τους προστατεύει, θα πρέπει να απολαμβάνουν όλο το εύρος αυτών των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Κάτι που δεν συμβαίνει -- οι άνθρωποι αυτοί όχι μόνο δεν απολαμβάνουν ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά καθίστανται ζωές γυμνές από δικαιώματα.
Το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ένας διαρκής, αν και καταδικασμένος, αγώνας να γεφυρωθεί το κενό ανάμεσα στην αφαιρετική ιδέα του ανθρώπου που προώθησαν οι πρώτες Διακηρύξεις Δικαιωμάτων, και των ανθρώπων στην πραγματικότητα. Οι Συμβάσεις ενάντια στις διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, ηλικίας, σεξουαλικότητας, ουσιαστικά προσπάθησαν να προσθέσουν σάρκα, αίμα και φύλο στο φάντασμα του «ανθρώπου» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πέτυχαν τον σκοπό τους; Και ναι και όχι. Η έννοια μιας κοινής ανθρώπινης υπόστασης, εισήγαγε το αίτημα της καθολικής αξιοπρέπειας. Η ιστορία μας δίδαξε, εντούτοις, ότι δεν υπάρχει τίποτα ιερό σε οποιονδήποτε ορισμό του ανθρώπινου και τίποτα αιωνίως αμετάβλητο ως προς το ποιους περιλαμβάνει στη δικαιοδοσία του.
Κάθε εποχή και κοινωνία χρησιμοποίησε τον δικό της προσδιορισμό του τι είναι το ανθρώπινο για να διαχωρίσει ανάμεσα σε κυβερνώντες, κυβερνημένους και αποκλεισμένους. Αυτοί που δεν μιλούν τη γλώσσα μας ή δεν έχουν τη θρησκεία μας, αυτοί που ανήκουν στη λάθος κοινωνική τάξη, στο λάθος φύλο χρώμα ή σεξουαλικό προσανατολισμό, πάντα αφήνονταν απέξω από τον τοπικά και χρονικά συγκεκριμένο προσδιορισμό του ανθρώπινου. Αυτοί είναι οι άνθρωποι χωρίς περιουσία, οι οιονεί άνθρωποι, αυτοί που νοιώθουν στο πετσί τους τι σημαίνει απάνθρωπο. Αυτές οι κατηγορίες του αποκλεισμού είναι ακόμα ζωντανές. Κι έχουν τώρα συμπληρωθεί με το «κατώτερο δισεκατομμύριο», τους «ανθρώπους σκουπίδια», τους παρίες της νέας εποχής.
Ας καλωσορίσουμε την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης, αλλά ας θυμηθούμε κιόλας ότι η ταυτότητα είναι μόνο μια πλευρά του αγώνα ενάντια στον αποκλεισμό. Αν οι ομοφυλόφιλοι εξεγερμένοι του αμερικάνικου Στόνγουωλ εκπροσωπούσαν τους αποκλεισμένους το 1969, στο όνομα μιας κοινής ανθρώπινης υπόστασης που αισθάνονταν ότι τους τη στερούσαν, σήμερα κοντά τους βρίσκονται όλοι εκείνοι οι «αναλώσιμοι» άνθρωποι που χάνονται στα γκέτο και στη Μεσόγειο, αυτήν τη θάλασσα του πολιτισμού που έχει πια μεταμορφωθεί σε πλωτό νεκροταφείο.
*Ο Κώστας Δουζίνας διδάσκει νομικά στο Birkbeck University of London και είναι διευθυντής του Birkbeck Institute for the Humanities, London University.
