Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.4°C21.6°C
2 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
19 °C
15.6°C20.8°C
2 BF 70%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.8°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.5°C24.8°C
2 BF 34%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.9°C22.3°C
3 BF 46%
Netflix: μαστορεύοντας τον ψηφιακό εαυτό
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Netflix: μαστορεύοντας τον ψηφιακό εαυτό

Της Πατρίτσιας Γερακοπούλου*

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που η Ντίσνεϋλαντ ήταν το υπόδειγμα ενός σύμπαντος που περιείχε όλων των ειδών τις διαπλεκόμενες τάξεις ομοιωμάτων. Ως περίκλειστος και σαφέστατα οριοθετημένος χώρος παιχνιδιού, αυταπάτης και απόδρασης, προσέλκυε μικρούς και μεγάλους να αναγνωρίσουν στον πειρατή, στην πριγκίπισσα, στους ήρωες της Άγριας Δύσης και του Διαστήματος ενδόμυχες επιθυμίες, συγκρούσεις και φόβους. Η επένδυση σε ήρωες και ιστορίες βρίσκεται στην καρδιά της φαντασιακής δόμησης του κόσμου από τη στιγμή που ο άνθρωπος άρχισε να κατασκευάζει μύθους, να γαλουχεί με παραμύθια, να χτίζει αφηγήσεις, χρησιμοποιώντας αρχέτυπα, αναπαραστάσεις, σημεία, με ό,τι μέσο υπήρχε διαθέσιμο (από τις τοιχογραφίες στα σπήλαια έως τα κόμικς και τα κινούμενα σχέδια, από την προφορική διάδοση των επών έως τη λογοτεχνία, από την θεατρική σκηνή έως την οθόνη του κινηματογράφου και της τηλεόρασης). Είμαστε μαθημένοι να κατασκευάζουμε και να «διαβάζουμε» συγκεκριμένες γραμμικές αλληλουχίες (με αρχή, μέση και τέλος) στα πιο παράξενα γεγονότα και αντικείμενα, προκειμένου να αποκτήσει ο κόσμος νόημα, κάτι που λόγω της ταυτοποιητικής και εκτονωτικής του δυναμικής μπορεί να γίνει εξαιρετικά απολαυστικό ή και λυτρωτικό. Παράλληλα, η σημειολογία δεν άργησε να δείξει ότι, καθώς η κατανάλωση σημείων είναι συνυφασμένη με την κατανάλωση προϊόντων, το συμβολικό αυτό σύστημα λειτουργεί ως πεδίο επικοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα παράγει αξίες, ταξινομήσεις και ιεραρχήσεις. Η κλασική γραμμική ρεαλιστική αφήγηση ήταν μια χρήσιμη επινόηση για τη μετάδοση συγκεκριμένων ιδεολογικών απόψεων για την κοινωνική πραγματικότητα. Στο πλαίσιο της μαζικής τους κατανάλωσης, οι δομημένες φαντασιακές αφηγήσεις ενδυναμώνουν τον κοινωνικό ιστό και απαρτιώνουν το κοινωνικό σώμα. Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί πειραματικοί κινηματογραφιστές με διάφορα σκηνοθετικά τεχνάσματα (όπως για παράδειγμα οι τίτλοι που εμφανίζονται στην οθόνη στις ταινίες του Γκοντάρ ή η αποσπασματική δράση στο Pulp Fiction) άρχισαν να «σπάνε» τις συμβατικές αφηγηματικές φόρμες για να αφαιρέσουν τη φωνή της εξουσίας (αυθεντίας) που μπορεί να υιοθετήσει η γραμμική αφήγηση. Ήταν μια πρόσκληση - πρόκληση απευθυνόμενη στο κοινό να επεξεργαστεί το νόημα των γεγονότων συμμετέχοντας στην αφήγηση.

Με την πανταχού παρουσία των νέων τεχνολογιών στο δημόσιο χώρο και στον κοινό χρόνο, ο εσώτερος χωροχρόνος τροποποιείται, και το κοινωνικό σώμα αναδιοργανώνεται στη βάση ενός ιδιοσυγκρασιακού χρονοδιαγράμματος (anything goes). Αυτός ο αυτοσχεδιασμός υπερβαίνει τις παραδοσιακές και προδιαγεγραμμένες βιογραφικές φάσεις και διαχέει την ταυτότητα μέσα στο χαοτικό περιβάλλον της πολιτισμικής υπεραφθονίας και υπέρ-συγκέντρωσης: όλοι οι «φίλοι» και γνωστοί μαζεμένοι (μαντρωμένοι) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όλη η πληροφορία άμεσα διαθέσιμη στις μηχανές αναζήτησης, όλη η μουσική, όλες οι ταινίες, όλα τα σήριαλ κατατεθειμένα στην παγκόσμια ψηφιακή τράπεζα. Ποτέ το πολιτισμικό πεδίο του «ελεύθερου χρόνου» δεν ήταν πιο «ελεύθερο» (απεριόριστο), όσο και συγκεντρωτικό (με την έννοια της εναπόθεσης όλων των δυνατοτήτων σε έναν υπερ-λογαριασμό για την πρόσβαση στον οποίο δεν απαιτείται παρά ένα προφίλ, ένας κωδικός και μια συνδρομή»).

Φαίνεται ότι η νοηματοδότηση της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας στη βάση μιας γραμμικής αφήγησης έχει αρχίσει προ πολλού να αποδομείται φτάνοντας σε μια κορύφωση, εύστοχη απόδοση της οποίας είναι το φαινόμενο Netflix. Ως είδος ψυχαγωγικού σούπερ μάρκετ και ως ψηφιακή τράπεζα τηλεθεαμάτων προσφέρει απεριόριστες, διαρκώς ανανεώσιμες πηγές τηλεοπτικής και φαντασιακής επένδυσης, αποδομώντας την αφηγηματική γραμμικότητα του παραδοσιακού τηλεοπτικού προγράμματος.

Είναι μια σύγχρονη μαγεία: χάρη στην ταχύτητα του διαδικτύου, διαχέονται πλανητικά και συγχρονικά μηνύματα και προϊόντα, εκθέτοντας πολλαπλασιαστικά τον καθένα σε ένα τεράστιο φάσμα κοινωνικών ερεθισμάτων. Έτσι, αμφισβητούνται οι συνεκτικοί κύκλοι της συναίνεσης ως προς την αλήθεια και την οικουμενικότητα των προτύπων, ενώ προτείνονται άπειρες και αντιφατικές μεταξύ τους εναλλακτικές εμπειρίες και ταυτότητες. Ανά πάσα στιγμή, το κάθε πρόσωπο καλείται να κατασκευάσει εκ νέου τον εαυτό του στη βάση της κατανάλωσης, ψωνίζοντας «υλικά» από την υπέρ-αγορά της ψηφιακής κουλτούρας. Με το τίμημα μιας μηνιαίας συνδρομής, διαλέγοντας από μια απεριόριστη και διαρκώς εμπλουτιζόμενη γκάμα επιλογών (ταινίες, ντοκιμαντέρ, σειρές, συναυλίες, βίντεο, κ.λπ.), μαστορεύουμε (bricolage), επινοούμε ένα υποκείμενο «κολάζ», συναρμολογημένο από αντικείμενα και (αντι)ήρωες μιας περισσότερο ή λιγότερο συστηματικής, ενίοτε φανατικής, κατανάλωσης. Στην αποκαλούμενη «μετανεωτερική» συνθήκη η διαμόρφωση ενός (συν)όλου από συρραφές αποσπασματικών (και συχνά ασύνδετων ή και αντιφατικών μεταξύ τους) στοιχείων είναι κάτι που δομεί όχι μόνο αυτό που κάνουμε και αυτό που μας αρέσει, αλλά και αυτό που είμαστε, εμείς και ο πολιτισμός μας. Ο κατακερματισμός της τηλεοπτικής αφήγησης που μας πείθει και μας σαγηνεύει δείχνει ότι το κοινωνικό μας σώμα σπάει αενάως σε κομματάκια και επανασυντίθεται με εκπληκτική ταχύτητα σαν μαγική εικόνα.

Εν προκειμένω, το Netflix, κατεξοχήν προϊόν αυτής της μετανεωτερικής κατάστασης, συμμετέχει δυναμικά στον «εποικισμό» του εαυτού μέσα από την αποδόμηση του χωροχρόνου και του τηλεοπτικού τελετουργικού. Ξέρουμε ότι η κουλτούρα διαμορφώνεται από νεφελώματα συνηθειών, των οποίων η δράση στα άτομα δεν νοείται έξω από τις βασικές ανθρωπολογικές δομές. Ωστόσο, σήμερα πολιτισμικές συνήθειες όπως αυτή που σχετίζεται με την τηλεθέαση του Netflix, αλλά και με τον ευρύτερο συγκεντρωτισμό του συνόλου της ανθρώπινης δράσης στο διαδίκτυο, δημιουργούν πρωτόγνωρες συνθήκες «απο-χωροποίησης» και «απο-χρονοποίησης». Πρόκειται για ένα «κόψιμο της άγκυρας» με τον γραμμικό κόσμο, που αποκολλά πάγιες συνήθειες παραγωγής, ανταλλαγής και κατανάλωσης έξω από το σχέδιο μιας δεδομένης επικράτειας (χώρος) και μιας δεδομένης στιγμής (χρόνος). Και εδώ, ο «do-it-yourself» τηλεθεατής καλείται, διαλέγοντας από το τεράστιο απόθεμα δυνατοτήτων του μέσου, να συντάξει το δικό του τηλεοπτικό-βιογραφικό πρόγραμμα, περίπου όπως φτιάχνει τα πάντα πλέον, «αυθόρμητα» και συγκυριακά, με αποκοπή - επικόλληση (copy - paste) αμέτρητων επιλογών που του παρέχει η «αγορά - κόσμος». Διεργασία που πλέον μπορεί να λάβει χώρα (συχνά με μανία και ψυχαναγκασμό) αποκλειστικά κατ’ οίκον. Αναπόφευκτα μας έρχεται στο νου η «μετακόμιση», στο πλαίσιο της καραντίνας, του συνόλου των παραγωγικών, εκπαιδευτικών, οικονομικών και πολιτισμικών δραστηριοτήτων από τον δημόσιο χώρο (έξω) στον οικιακό - ψηφιακό (μέσα στο σπίτι - μέσα στον υπολογιστή).

Η τηλε-τεχνολογία του καιρού μας, αυτός ο ειδικός τρόπος μακρόθεν «εγγραφής» και συμμετοχής στον κοινωνικό βίο, απομακρύνει τα εγγύς συμφραζόμενα (το χώρο, το χρόνο, το σώμα) στα οποία ριζώνουν οι πολιτισμοί. Συνθήκη που θα μπορούσε να είναι δημιουργική στο βαθμό που το τηλε-υποκείμενο την αξιοποιεί για να συνθέσει τη δική του ιστορία για την ιστορία (προσωπική και κοινωνική), μετατρέποντας την κατάσταση της τηλεθέασης / τηλε-εγγραφής σε κοινωνική και ταυτοποιητική δράση. Ωστόσο, το ερώτημα μιας ηγεμονικής τηλεκουλτούρας σε πλανητική κλίμακα έχει ήδη τεθεί στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης αγοράς με επακόλουθα ερωτήματα: τι συμβαίνει με το σώμα (σώμα κυριολεκτικό, σώμα κοινωνικό) μέσα στο νέο αυτό τηλε-θεαματικό πολιτισμό; Πόσο θεσμική μπορεί να γίνει (ή είναι ήδη) η τηλε-εγγραφή των ανθρωπίνων όντων; Μπορεί, άραγε, γύρω από μια τέτοια θέσμιση να συσταθεί ένας απαρτιωμένος τηλε-εαυτός και μια τηλε-κοινωνία με συνέχεια; Αναμένουμε στις οθόνες μας το επόμενο επεισόδιο.

* Διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL