Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C23.6°C
2 BF 62%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.4°C22.5°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C19.9°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
24 °C
21.0°C24.8°C
4 BF 46%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.5°C
3 BF 40%
Για μια κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά ορθή μετάβαση σε ένα εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής ενέργειας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Για μια κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά ορθή μετάβαση σε ένα εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής ενέργειας

Του Κώστα Κάβουρα*

- Οι τοπικές κοινωνίες δεν είναι αντίθετες στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας γενικά και αόριστα. Αντιδρούν στις βιομηχανικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στις θηριώδεις εγκαταστάσεις που ξεφυτρώνουν σε θέσεις ιδιαίτερου φυσικού κάλλους για να καλύψουν ενεργειακές ανάγκες, όχι δικές τους, αλλά των διασυνδεδεμένων μεγάλων μητροπολιτικών συγκροτημάτων που αποτελούν και τους κύριους καταναλωτές. Αντιδρούν γιατί, χωρίς να ερωτηθούν, καλούνται να σηκώσουν δυσανάλογα το βάρος για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών όλης της χώρας, θυσιάζοντας στο βωμό αυτό άλλες παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες των περιοχών τους.

Ο όρος «κλιματική αλλαγή», που συνδέεται με την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, έχει μπει για τα καλά στις ζωές μας. Πολλά χρήματα και ώρες επιστημονικής έρευνας έχουν δαπανηθεί, εκατομμύρια σελίδες βιβλιογραφίας και άρθρα έχουν γραφτεί, για τη διερεύνηση των αιτιών που την προκαλούν, των επιπτώσεών της, αλλά και για το σχεδιασμό και υλοποίηση πολιτικών για την αντιμετώπισή της. Η σχετική συζήτηση κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια στη δημόσια σφαίρα, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία για το 2019 ήταν 1,1 ± 0,1°C παραπάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, ενώ στην ίδια έρευνα αναφέρεται ότι κάθε διαδοχική δεκαετία από το 1850 και μετά ήταν θερμότερη από την προηγούμενη1. Η θέρμανση του πλανήτη έχει ως συνέπεια τη μείωση των θαλάσσιων και των χερσαίων εκτάσεων που καλύπτονται από πάγο, καθώς και την αύξηση της μέσης στάθμης της θάλασσας2. Ταυτόχρονα, η αλλαγή της θερμοκρασίας των υδάτων επηρεάζει τις βροχοπτώσεις και την εξάτμιση σε διάφορες περιοχές, καθώς και τα θαλάσσια ρεύματα. Ακραία καιρικά φαινόμενα εμφανίζονται συχνότερα και με μεγαλύτερη σφοδρότητα, με ορισμένες περιοχές να πλήττονται από έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες, την ίδια στιγμή που άλλες δοκιμάζονται από μεγάλης έντασης καύσωνες, πυρκαγιές και ξηρασίες. Οι αλλαγές αυτές αποτελούν σοβαρή απειλή για τη ζωή του ανθρώπου, την οικονομική ανάπτυξη και το φυσικό κόσμο από τον οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ευημερία μας.

Η κλιματική αλλαγή, δεν αποτελεί μόνο ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα. Έχει πολυεπίπεδες πολιτικές διαστάσεις και διαμορφώνει ένα νέο περιβάλλον άσκησης πολιτικής. Έχει ως αποτέλεσμα σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης ενέργειας, των καταστροφών στις υποδομές, τις αυξανόμενες απώλειες στη βιομηχανία, θνησιμότητα και ασθένειες που σχετίζονται με τη θερμοκρασία, καθώς και με την έλλειψη τροφής και νερού3. Ο Ερυθρός Σταυρός, αναφέρει σε έκθεσή του ότι μέχρι το 2050, 200 εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο θα χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια ως αποτέλεσμα του συνδυασμού των καταστροφών λόγω κλιματικής αλλαγής και της κοινωνικοοικονομικής επίπτωσής της4. Ταυτόχρονα, αξίζει να σημειωθεί ότι η κλιματική αλλαγή οξύνει σε μεγάλο βαθμό τις υφιστάμενες διακρατικές ανισότητες, καθώς οι επιπτώσεις της ποικίλουν ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα, οι φτωχότερες χώρες που συμβάλλουν λιγότερο στην κλιματική αλλαγή αποδεικνύονται πολύ πιο ευάλωτες στις επιπτώσεις της5.

Για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την ανάσχεση των επιπτώσεών της απαιτείται η διαμόρφωση πολιτικών που ανταποκρίνονται στο στόχο για μηδενικό ισοζύγιο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (net-zero emissions)6. Ωστόσο, οι συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα σε πληθώρα περιπτώσεων, όπου οι τοπικές κοινωνίες και αρχές αντιδρούν στις δήθεν πράσινες επενδύσεις των Βιομηχανικών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΒΑΠΕ) δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο ότι δεν πρόκειται για μια εύκολη διαδικασία. Οι εικόνες από τους κατοίκους των Αγράφων, της Αιτωλοακαρνανίας και της Ηπείρου που εναντιώνονται στην εγκατάσταση ΒΑΠΕ στα βουνά τους, από τις τοπικές κοινωνίες της Άνδρου, της Τήνου, της Ανάφης και άλλων νησιών που βάζουν φρένο σε ανάλογες επενδύσεις στην περιοχή τους, καθώς και οι δεκάδες αρνητικές αποφάσεις δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων σε όλη τη χώρα, αποδεικνύουν ότι είναι λάθος η επιλογή επίτευξης του στόχου για παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές μέσα από συγκεντρωτικές, θηριώδεις εγκαταστάσεις.

Σήμερα, ο στόχος που έχει τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το μισό της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Έως το 2050 η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να είναι πλήρως αποδεσμευμένη από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα7. Σε αυτή την κατεύθυνση, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα επιχειρείται η διεύρυνση του δικτύου παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκθεση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ)8, η εγκατεστημένη ισχύς των μονάδων ΑΠΕ στο τέλος του 2018 ανήλθε στα 5.828 MW. Από τη συνολική ισχύ, τα 2.860 MW αφορούν αιολικούς σταθμούς, ακολουθούν τα φωτοβολταϊκά πάρκα με ισχύ 2.270 MW, ενώ μικρή συμβολή στη συνολική ισχύ παρουσιάζουν τα φωτοβολταϊκά συστήματα σε στέγες (375 MW), τα μικρά υδροηλεκτρικά εργοστάσια (240 MW) και η παραγωγή βιομάζας/βιοαερίου (75 MW). Το 2018, η παραγωγή ΑΠΕ στην Ελλάδα ανήλθε συνολικά σε 11,1 TWh και αντιπροσώπευε μερίδιο 20,4% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα. Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι η ΡΑΕ στο τέλος του 2018 έχει ήδη εγκρίνει 2.333 άδειες για ΑΠΕ συνολικής ισχύος 28.070,96 MW που δεν έχουν ακόμη εγκατασταθεί ή λειτουργήσει. Από αυτές, οι 1.096 άδειες αφορούν στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών με ισχύ 22.639,30 MW. Για να γίνει πιο κατανοητό,  από τις μονάδες ΑΠΕ που θα εγκατασταθούν και θα λειτουργήσουν στη χώρα τα επόμενα χρόνια το 80,65% (σε όρους ισχύος) αφορά εγκαταστάσεις γιγαντιαίων αιολικών πάρκων.

Το παραπάνω σχέδιο είναι καταδικασμένο να αποτύχει, δεδομένων και των δίκαιων αντιδράσεων που ήδη υπάρχουν σε δεκάδες περιπτώσεις από τις τοπικές κοινωνίες. Η υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου ουσιαστικά θα τινάξει στον αέρα την κοινωνική συνοχή, καθώς δεν εξασφαλίζει καμία προοπτική για την κοινωνία και δίκαιη όσο και περιβαλλοντικά ορθή μετάβαση προς ένα εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής ενέργειας. Κι αυτό θα συμβεί με μαθηματική ακρίβεια, αν δεν ληφθούν υπόψη οι πραγματικοί λόγοι για τους οποίους οι πολίτες αντιδρούν σε αυτούς τους σχεδιασμούς ώστε να επαναπροσδιοριστεί η συνολική ενεργειακή στρατηγική της χώρας. Οι τοπικές κοινωνίες δεν είναι αντίθετες στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας γενικά και αόριστα. Αντιδρούν στις βιομηχανικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στις θηριώδεις εγκαταστάσεις που ξεφυτρώνουν σε θέσεις ιδιαίτερου φυσικού κάλλους για να καλύψουν ενεργειακές ανάγκες, όχι δικές τους, αλλά των διασυνδεδεμένων μεγάλων μητροπολιτικών συγκροτημάτων που αποτελούν και τους κύριους καταναλωτές. Αντιδρούν γιατί, χωρίς να ερωτηθούν, καλούνται να σηκώσουν δυσανάλογα το βάρος για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών όλης της χώρας, θυσιάζοντας στο βωμό αυτό άλλες παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες των περιοχών τους. Στέκονται απέναντι σε αυτή τη προοπτική, γιατί είναι βαθιά άδικη, τόσο για τη σημερινή όσο και για τις επόμενες γενιές.

Σήμερα, η Ελλάδα έχει ανάγκη από μια νέα στρατηγική που βασικό της μέλημα θα είναι η πρόληψη. Αυτό σημαίνει ότι θα ληφθεί μέριμνα πρώτα απ' όλα για τη μείωση των ενεργειακών αναγκών της, μέσα από γενναία προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης νοικοκυριών, δημοσίων κτιρίων και επιχειρήσεων, καθώς και την επιλογή ενός αναπτυξιακού μοντέλου που θα στηρίζεται σε παραγωγικές δραστηριότητες με το μικρότερο δυνατό ενεργειακό αποτύπωμα. Η χώρα χρειάζεται να αφήσει πίσω το σημερινό ενεργοβόρο πρότυπο παραγωγής και υπερκατανάλωσης. Αφού γίνουν αυτά τα πρώτα βήματα, απαιτείται ένα νέο εθνικό στρατηγικό σχέδιο χωροταξίας ΑΠΕ μικρής κλίμακας που θα λαμβάνει υπόψη όλα τα κριτήρια τεχνικής, περιβαλλοντικής, πολιτιστικής, και κοινωνικο-οικονομικής υφής. Στη βάση αυτού του σχεδίου, και ύστερα από διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες και με τη συγκατάθεση των τοπικών αρχών, ήτοι της Περιφέρειας, Δήμων και Κοινοτήτων, μπορεί να ξεκινήσει η όποια διαδικασία για εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων ΑΠΕ σε οικολογικά υποβαθμισμένες περιοχές που βρίσκονται σε εγγύτητα με το οδικό δίκτυο. Σε κάθε περίπτωση, η χωροθέτηση πρέπει να μην περιλαμβάνει περιοχές τοπίων υψηλής αισθητικής, πολιτιστικής, ιστορικής ή άλλης αξίας, και να μην απειλεί τις τοπικές οικονομίες. Η επιλογή πρέπει να γίνεται με βάση την αρχή της εγγύτητας, δηλαδή η εγκατάσταση ΑΠΕ να αφορά την παραγωγή ρεύματος με στόχο την ενεργειακή επάρκεια της ίδιας της περιοχής που εγκαθίσταται. Για τα μητροπολιτικά συγκροτήματα, όπου ο χώρος είναι εξαιρετικά περιορισμένος χρειάζεται να δοθεί ώθηση στην ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων με ταυτόχρονη ανάπτυξη φωτοβολταϊκών συστημάτων σε στέγες. Αυτά, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των ενεργειακών κοινοτήτων, ένα πρωτοποριακό εργαλείο που σήμερα είναι σε αχρηστία, μπορούν να διασφαλίσουν την αναγκαία κοινωνική συμμετοχή που θα επιτρέψει τη μετάβαση σε ένα κοινωνικά δίκαιο και περιβαλλοντικά ορθό μοντέλο παραγωγής ενέργειας.

* Oικονομολόγος, μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ

1 WMO (2020), WMO Statement on the State of the Global Climate in 2019, Geneva: World Meteorological Organization.

2 ΕΜΕΚΑ (2011), Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα, Αθήνα: Τράπεζα της Ελλάδος - Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής.

3 Gasper, R., Blohm, A., & Ruth, M. (2011), Social and economic impacts of climate change on the urban environment. Current Opinion in Environmental Sustainability, 3 (3).

4 IFRC (2019), The cost of doing nothning. Geneva: International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC).

5 Tol, R. S. (2009), The Economic Effects of Climate. Journal of Economic Perspectives, 32 (2).

6 Τσέκερης, Δ. (2020), «Κλιματική κρίση & ενεργειακός μετασχηματισμός σε προοδευτική κατεύθυνση», Αθήνα: Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς.

7 European Commission (2017, March 20), The EU and Energy Union and Climate Action, Ανάκτηση May 30, 2020, από Publications Office of the European Union: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/cd6f7e79-094c-11e7-8a35-01aa75ed71a1

8 RAΕ (2019), National Report 2019 - Regulation and performance of the electricity market and the natural gas market in Greece, in 2018, Athens: Regulatory Authority for Energy (RAE).

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL