Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Μιχάλης Παπαγιαννάκης 1941-2009 / Μιχάλης Παπαγιαννάκης 1941-2009: Αριστερός, ριζοσπάστης σοσιαλιστής και οραματιστής οικολόγος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μιχάλης Παπαγιαννάκης 1941-2009 / Μιχάλης Παπαγιαννάκης 1941-2009: Αριστερός, ριζοσπάστης σοσιαλιστής και οραματιστής οικολόγος

Του Βασίλη Κωτούλα

Μετά από μια παλικαρίσια και με αξιοπρέπεια μάχη που έδωσε με τον καρκίνο τον Μάιο του 2009 απεβίωσε ο σύντροφος Μιχάλης Παπαγιαννάκης. Έζησε μια πλούσια ζωή, γεμάτη αγώνες για μια δημοκρατική, δίκαιη, οικολογική και σοσιαλιστική Ελλάδα και Ευρώπη.

Σπούδασε νομικά και οικονομικά στην Ελλάδα και τη Γαλλία και με πλούσιες επιστημονικές έρευνες και μελέτες εργάστηκε σε αρκετά επιστημονικά ιδρύματα στη Γαλλία, την Ελλάδα και την Ευρώπη. Όλα τα προγράμματά του, τα σχέδια και οι λύσεις που πρότεινε τόσο στους φορείς όπου εργαζόταν όσο και στη δημόσια συζήτηση στόχευαν σε μια δίκαιη κοινωνικά και βιώσιμη οικολογικά ανάπτυξη.

Από νέος, από φοιτητής, πριν από τη δικτατορία, από το τέλος της δεκαετίας του ’50 και τις αρχές του ’60 οργανώθηκε στην ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), πολιτικός φορέας που αντιστοιχούσε και ανταποκρινόταν στις τότε συνθήκες, ανάγκες, δυνατότητες και ευκαιρίες για την εθνική δημοκρατική αλλαγή με προοπτική τον σοσιαλισμό, που ήταν το στρατηγικό της πρόγραμμα.

Τα χρόνια της δικτατορίας

Η δικτατορία του 1967 τον βρήκε στη Γαλλία. Εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα, η οποία είχε σταθερή γραμμή ενότητας όλων των αντιδικτατορικών και αντιστασιακών οργανώσεων και δυνάμεων, προωθούσε όλες τις μορφές αντιστασιακής δράσης συμπεριλαμβάνοντας και προσεκτικά επιλεγμένες και στοχευμένες δυναμικές ενέργειες.

Ο Μ. Παπαγιαννάκης διακρίθηκε όλη εκείνη την περίοδο για τον πρωταγωνιστικό ρόλο του στις θεωρητικές και ιδεολογικές ζυμώσεις τής δεκαετίας του ’60, με ριζοσπαστικές και καινοτόμες και ρηξικέλευθες προτάσεις και σκέψεις. Είχε επηρεαστεί για μια περίοδο από την «Πολιτιστική Επανάσταση» στην Κίνα, δηλαδή από την εξέγερση κυρίως της νεολαίας της Κίνας ενάντια στις γραφειοκρατικές, κομματικές και κρατικές δομές της χώρας, που φαινόταν ότι ήταν μια θετική απάντηση στα αδιέξοδα που συσσώρευε ο τότε υπαρκτός σοσιαλισμός.

Το Παρίσι τότε φαινόταν ότι ήταν το κέντρο των νέων επαναστατικών ιδεών, το κέντρο της εξέγερσης και της καθολικής αμφισβήτησης της φοιτητικής κυρίως νεολαίας, αμφισβήτησης ενάντια στον κομφορμισμό της εποχής, αμφισβήτησης όλων των κρατικών δομών και των συστημάτων εξουσίας, όλων των αυταρχικών ιεραρχικών δομών, των αναχρονιστικών, συντηρητικών και αντιδραστικών λειτουργιών και περιεχομένου των πανεπιστημίων. Μια καθολική και σχεδόν παγκόσμια εξέγερση που το υψηλότερο σύμβολό της έγινε ο Μάης του ’68 στη Γαλλία.

Ο Μιχάλης όλη εκείνη την περίοδο, αλλά και μετά, είχε καλές σχέσεις, σχέσεις συνεργασίας αλλά και συχνά δημιουργικής έντασης με το ρεύμα του αντιδογματικού μαρξισμού, με το ρεύμα του ανανεωτικού δημοκρατικού κομμουνισμού που στην Ελλάδα το εξέφραζε το ΚΚΕ Εσωτερικού. Οι σύντροφοι του ΚΚΕ Εσωτερικού στο Παρίσι αποτελούσαν έναν ιδιαίτερο κύκλο με έντονους και πλούσιους θεωρητικούς και ιδεολογικούς προβληματισμούς που αποτυπώνονταν σε μεγάλο βαθμό και στο περιοδικό «Αγώνας» που τότε έβγαζαν στο Παρίσι. Συνέχεια εκείνου του κύκλου, με όλες τις ανακατατάξεις, προσαρμογές, απώλειες και εμπλουτισμούς, αποτέλεσε στη μεταδικτατορική Ελλάδα το περιοδικό «Πολίτης» και ο εμβληματικός εκδότης του και στυλοβάτης του ο διανοούμενος σύντροφος Άγγελος Ελεφάντης.

Στη μεταδικτατορική Ελλάδα

Μ’ αυτή τη μεγάλη παρέα του κύκλου του «Πολίτη» είχε πάντα ιστορικούς και καλούς δεσμούς ο σύντροφος Μιχάλης, συχνά αρθρογραφούσε και στο περιοδικό, πάντα με την ιδιαίτερη δική του απόχρωση ή και σκοπιά.

Με πλουσιότατες αγωνιστικές και επιστημονικές περγαμηνές έδρασε ο σύντροφος Μ. Παπαγιαννάκης στη μεταδικτατορική Ελλάδα μέχρι τον θάνατό του. Προς το τέλος της δεκαετίας του ’80 έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά). Η ΕΑΡ προέκυψε ή επιλέχθηκε ως νέος φορέας από την ηγετική ιστορική προσωπικότητα της ελληνικής Αριστεράς, τον σύντροφο Λ. Κύρκο, που την οραματίστηκε ως το διάδοχο σχήμα του ΚΚΕ Εσωτερικού. Ίσως δεν εκτίμησε ότι εκείνη η επιλογή του, η μετεξέλιξη του ΚΚΕ Εσωτερικού, θα αντιμετώπιζε ισχυρότατες εσωκομματικές αντιδράσεις ή, κι αν το υπολόγισε, δεν είχε σκοπό να κάνει πίσω με τίποτα. Στην αρχή ήταν διάχυτη και πλειοψηφική η αντίδραση και επιφύλαξη σ’ αυτή την επιλογή. Όσοι αντιδρούσαμε τη θεωρούσαμε επικίνδυνη για τα ιδεώδη της Αριστεράς και ως επιλογή αποκομμουνιστικοποίησής τους. Ο σ. Λ. Κύρκος τελικά την επέβαλε εκείνη την επιλογή, αλλά με το 44% περίπου του κόμματος να διαφωνεί στο σχετικό συνέδριο της διάσπασης. Κι έτσι ιδρύθηκε η ΕΑΡ.

Τότε γνώρισα από κοντά και τον σύντροφο Μ. Παπαγιαννάκη, όχι γιατί προσχώρησα στην ΕΑΡ, αλλά γιατί ως υπεύθυνος κάποιων τμημάτων δουλειάς του ΚΚΕ Εσωτερικού συνεργαστήκαμε για να τον ενημερώσω, για να του «παραδώσω» εκείνες τις δυνάμεις και τις επιρροές του ΚΚΕ Εσωτερικού που ήθελαν να προσχωρήσουν -αν και τίποτα δεν ήταν άγνωστο και κρυφό- στην ΕΑΡ. Εμείς, η πτέρυγα της «αναβάθμισης» του ΚΚΕ Εσωτερικού δεν ακολουθούσαμε την ΕΑΡ, συνεχίσαμε ως ΚΚΕ Εσωτερικού - Ανανεωτική Αριστερά και σε εκείνη την προσπάθειά μας «προσχώρησε» και τη βοήθησε σημαντικά και ο σύντροφος Άγγελος Ελεφάντης και όλος σχεδόν ο κύκλος των συντρόφων του περιοδικού «Πολίτης».

Δημιουργία του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ

Η συνέχεια είναι γνωστή. Η ΕΑΡ ιδρύθηκε και πολύ σύντομα ο σύντροφος Λεωνίδας Κύρκος και ο σύντροφος Φλωράκης άνοιξαν τις συζητήσεις και τις προσπάθειες που κατέληξαν στη δημιουργία του ΣΥΝ. Ίσως η ΕΑΡ να δημιουργήθηκε και για να διευκολυνθούν εκείνες οι διεργασίες που εντάσσονταν σε κάποιο βαθμό και σε παράλληλες αναζητήσεις και ζυμώσεις στην Ευρώπη. Απ’ ό,τι γνωρίζω, ο σύντροφος Μιχάλης ήταν σχετικά επιφυλακτικός σ’ εκείνες τις διεργασίες. Τελικά, ο ενιαίος ΣΥΝ τότε δημιουργήθηκε και στην ίδρυσή του, εκτός από την ΕΑΡ και το ΚΚΕ, συμμετείχαν και κάποια ρεύματα, κινήσεις και ομάδες του σοσιαλιστικού χώρου, όπως η «Κίνηση» του Νίκου Κωνσταντόπουλου, αν και ο χώρος αυτός, ο σοσιαλιστικός, «καταλύθηκε», κυριαρχήθηκε και αναπτύχθηκε σε λαϊκό κίνημα με το ΠΑΣΟΚ του Αν. Παπανδρέου, το οποίο ήταν πλέον και στην εξουσία.

Εκεί όπου ο πρωταγωνιστικός ρόλος του συντρόφου Μ. Παπαγιαννάκη ξεδιπλώθηκε δυναμικά και έβαλε και τη δική του σφραγίδα ήταν μετά την αποχώρηση του ΚΚΕ από τον ΣΥΝ, τη διάσπασή του και την παραμονή στον ΣΥΝ του μισού περίπου ΚΚΕ, και στη συνέχεια στη δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΡΙΖΑ δημιουργήθηκε επί προεδρίας του συντρόφου Ν. Κωνσταντόπουλου και στις διεργασίες εκείνες για τη δημιουργία του πήραν μέρος περίπου καμιά δεκαριά μικρές και λιγότερο μικρές πολιτικές ομάδες της Αριστεράς, μεταξύ των οποίων με ιδιαίτερα θετικό ρόλο η ΑΚΟΑ (Ανανεωτική Κομμουνιστική και Οικολογική Αριστερά) και η εφημερίδα «Εποχή». Φυσικός ηγέτης εκείνου του ρεύματος ήταν ο σύντροφος Γιάννης Μπανιάς. Αν και κάποιες δυνάμεις αυτού του ρεύματος είχαν ήδη από πριν ενταχθεί στον ΣΥΝ και στη συνέχεια στον ΣΥΡΙΖΑ.

Ο σύντροφος Μιχάλης Παπαγιαννάκης δύο φορές διεκδίκησε και την προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ, τόσο όταν την κέρδισε ο σύντροφος Ν. Κωνσταντόπουλος όσο και το 2004, που την κέρδισε ο σύντροφος Αλ. Αλαβάνος. Στις τότε εσωκομματικές διεργασίες και εντάσεις ενωτική και συνθετική ήταν πάντα η προσπάθεια και η προσφορά τόσο στο οργανωτικό όσο και στο προγραμματικό επίπεδο του συντρόφου Μ. Παπαγιαννάκη. Κι όταν έχανε τις μάχες της προεδρίας, αμέσως ο δημιουργικός, ενωτικός και συλλογικός ρόλος του έδειχνε και αυτή τη σημαντική αρετή του.

Ο σύντροφος Μ. Παπαγιαννάκης εκλέχθηκε ευρωβουλευτής το 1989, το 1994 και το 1999. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η προσφορά του στην Ευρωβουλή γιατί γνώριζε πολύ καλά και σε βάθος τα ευρωπαϊκά προβλήματα, την ιστορία και τις δυσκολίες της οικοδόμησης της Ε.Ε. Ήταν ένας «οργανικός διανοούμενος» και αγωνιζόταν μαχητικά για το όραμα του δημοκρατικού και οικολογικού σοσιαλισμού. Ήταν βαθύς γνώστης της εποχής του, των μεγάλων ζυμώσεων και των αντίστοιχων ρευμάτων του αριστερού, σοσιαλιστικού και οικολογικού κινήματος.

Τι θα έκανε και τι θα έλεγε σήμερα ο σύντροφος Μιχάλης;

Το 2007 ο σύντροφος Μ. Παπαγιαννάκης εκλέχθηκε βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ στη Β΄ Αθήνας. Το 2009 πέθανε και η απώλειά του για τον χώρο αυτό ήταν μεγάλη. Είναι παρακινδυνευμένο να πεις τι θα έκανε και τι θα έλεγε μετά το 2009 και σήμερα αν ζούσε. Πάντως, δεν νομίζω ότι είναι αυθαίρετο αν σημειώσω ότι διαφορετικά θα πήγαιναν τα πράγματα αν ζούσε στην επώδυνη εσωκομματική ένταση και κρίση που οδήγησε στην αποχώρηση από τον ΣΥΡΙΖΑ της τότε λεγόμενης ανανεωτικής τάσης. Σε συνέχεια, όλοι εκείνοι οι σύντροφοι με επικεφαλής τον σύντροφο Φ. Κουβέλη δημιούργησαν το κόμμα Δημοκρατική Αριστερά με τη γνωστή πορεία. Δεν νομίζω ότι κάνω λάθος αν υπογραμμίσω ότι στον ΣΥΡΙΖΑ τότε ο σύντροφος Μ. Παπαγιαννάκης ήταν ο φυσικός ηγέτης της λεγόμενης ανανεωτικής τάσης και με δεδομένη τη σταθερά ενωτική του στάση σε όλες τις προηγούμενες εσωκομματικές διεργασίες και εντάσεις στον ΣΥΡΙΖΑ και αυτή τη φορά θα απέτρεπε τη διάσπαση. Εξάλλου, είναι γνωστή και κατατεθειμένη η θέση του ότι ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελούσε το «σπίτι» του και θα έμενε μέχρι τέλους κι ότι αν ο πολιτικός αυτός φορέας οδηγούνταν στο τέλος του, θα ήταν αυτός που θα έκλεινε την πόρτα του. Επίσης, είναι γνωστή η ιστορική και ιδεολογική του αντιπαλότητα, σχεδόν απέχθεια προς το ΠΑΣΟΚ.

Τέλος, είναι βέβαιο ότι η προσφορά του στη φάση που ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε σε τροχιά κυβερνητικής εξουσίας θα ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Ακόμα πιο θετικός θα ήταν ο ρόλος του στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, στην οποία η επιστημονική προσφορά του θα ήταν ιδιαίτερα πολύτιμη. Θα ήταν ιδιαίτερα σημαντική η συμβολή του ώστε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να είχε προωθήσει πιο αποφασιστικά πολιτικές και θεσμικές αλλαγές που θα οδηγούσαν προς το νέο μοντέλο κοινωνικής, οικονομικής και αειφόρου ανάπτυξης. Δεν μπορεί να είναι τέτοιο ένα μοντέλο ανάπτυξης που δεν ενσωματώνει περιβαλλοντικές και οικολογικές τομές, που δεν κάνει μοχλό ανάπτυξης τον οικολογικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και της οικονομίας, που δεν έχει μέσα του την όσο πιο γρήγορη προοπτική απαλλαγής μας από τις ορυκτές πηγές ενέργειας. Κάτι τέτοιο δεν το σηματοδοτούσαν ούτε οι έρευνες για νέα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου ούτε η κατασκευή των αντίστοιχων αγωγών τους. Και είναι ιδιαίτερα λεπτό και μπορεί να εξελιχθεί σε μπούμερανγκ για τη χώρα μας η αξιοποίηση και χρησιμοποίηση αυτών των επιλογών ως μοχλών υπεράσπισης και των λεγόμενων εθνικών συμφερόντων, χρησιμοποίησή τους και στις αντιπαραθέσεις με την Τουρκία.

Ο σύντροφος Μ. Παπαγιαννάκης με τις επιστημονικές του γνώσεις, τις οραματικές του πεποιθήσεις για το τι είδους ανάπτυξη έχουν ανάγκη η Ελλάδα και ο σημερινός κόσμος, κάποιες μάλιστα διαστάσεις αυτής της ανάπτυξης που σχετίζονται με την οικολογική κρίση, την ανάγκη οικολογικού μετασχηματισμού και της πράσινης βιοπικοιλότητας τις κάνει πιο επιτακτικές και η πανδημία του κορωνοϊού, θα συνέβαλε τεκμηριωμένα προς αυτή την κατεύθυνση. Συνεπώς και προς τον προγραμματικό, στρατηγικό εμπλουτισμό του ΣΥΡΙΖΑ για τη μετά τον κορωνοϊό εποχή.

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL